Stryszak Abdon Stefan (1908–1995), lekarz weterynarii, epizootiolog, profesor Uniwersytetu Warszawskiego i Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
Ur. 30 XII w Domatowie (pow. pucki), był synem Abdona, nauczyciela szkół powszechnych, i Pelagii Radtke.
W r. 1926 zdał S. maturę w Gimnazjum Klasycznym im. Króla Jana III Sobieskiego w Wejherowie i podjął studia prawnicze na Uniw. Pozn. Po dwóch latach zmienił zainteresowania i przeniósł się do Warszawy, gdzie studiował na Wydz. Weterynaryjnym Uniw. Warsz. Jako student czwartego roku został młodszym asystentem w kierowanej przez Romana Poplewskiego Katedrze Anatomii Opisowej. Dyplom lekarza weterynarii uzyskał w r. 1932. Po odbyciu w l. 1933–4 obowiązkowej służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Kawalerii w Grudziądzu i w 1. Pułku Szwoleżerów w Warszawie wrócił na Uniwersytet na stanowisko asystenta w Katedrze Epizootiologii, kierowanej przez Piotra Andrijewskiego. Rozpoczętą przed służbą wojskową pracę doktorską kontynuował w Katedrze Anatomii Zwierząt i na podstawie dysertacji Przyczynek do anatomii splotu słonecznego królika („Roczniki Prac Nauk. Zrzeszenia Asystentów Uniw. J. Piłsudskiego w W. Wydz. Wet.” T. 1: 1936 nr 4, odb. W. 1936) uzyskał w r. 1935 stopień doktora weterynarii z zakresu anatomii prawidłowej. Dzięki stypendium Funduszu Kultury Narodowej przebywał w r. 1937 najpierw przez cztery miesiące w Danii i Szwecji, gdzie w Inst. Weterynaryjnym i Wyższej Szkole Weterynaryjnej w Kopenhadze oraz Inst. Weterynaryjnym w Malmö specjalizował się w zakresie diagnostyki i zwalczania gruźlicy, brucelozy oraz zakaźnych chorób młodych zwierząt, a następnie przez dwa miesiące w Niemczech, gdzie zapoznawał się z metodami i organizowaniem zwalczania chorób zakaźnych kolejno w Inst. Zdrowia Rzeszy w Berlinie i Inst. Weterynaryjnym w Hanowerze. Wraz z Wiarą Głowacką opublikował broszurę Co należy wiedzieć o wściekliźnie zwierząt i człowieka i o jej zapobieganiu (W. 1938). W l. 1938–9 był sekretarzem naukowym Zrzeszenia Lekarzy Weterynaryjnych RP.
S. wziął udział w kampanii wrześniowej 1939 r. jako komendant oddziału w 13. polowym szpitalu weterynaryjnym przy 3. Pułku Artylerii w Wilnie. Razem z personelem szpitala uczestniczył w działaniach przeciw Armii Czerwonej; w poł. października t.r. wrócił do okupowanej przez Niemców Warszawy. Rozpoczął pracę fizyczną, po czym w r. 1940 został asystentem Weterynaryjnej Pracowni Rozpoznawczej. W czerwcu 1941, po śmierci Ireny Martenowskiej, objął kierownictwo tej placówki.
Po wojnie, z polecenia Min. Rolnictwa, S. wraz z Adamem Czarnowskim zorganizował w r. 1945 Wojewódzki Zakł. Higieny Weterynaryjnej w Sopocie i został jego kierownikiem. Przez rok prowadził też wykłady z mikrobiologii na Wydz. Farmaceutycznym Akad. Lek. w Gdańsku. Habilitował się w r. 1947 na Wydz. Weterynaryjnym Uniw. Warsz. na podstawie rozprawy Studia epizootiologiczne nad gruźlicą bydła w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem próby tuberkulinowej śródskórnej. Gdy t.r. otrzymał veniam legendi, objął tamże jako zastępca profesora kierownictwo Katedry i Zakł. Epizootiologii; w r. 1948 otrzymał tytuł profesora nadzwycz. W l. 1947–8 pełnił funkcję wiceprezesa Izby Lekarsko-Weterynaryjnej Pomorsko-Mazurskiej. Zrezygnowawszy w r. 1947 z posady w Sopocie, przyjął zaproszenie Jerzego Morzyckiego i rozpoczął współpracę z Inst. Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdańsku, którą kontynuował do r. 1952. Podjął badania nad biologicznym samooczyszczaniem przybrzeżnej wody morskiej i higieną produkcji przetworów rybnych, po czym opublikował m.in. Zasady badania ryb i przetworów rybnych (W. 1952) oraz rozdział Zatrucie spożywczymi artykułami rybnymi w podręczniku lekarskim „Ostre choroby zakaźne” (W. 1952). Na Wybrzeżu współorganizował portową służbę weterynaryjną, a przy tworzeniu nadzoru sanitarnego nad rybami i produktami rybnymi w portach współpracował z Morskim Urzędem Zdrowia i Morskim Urzędem Rybackim. Podczas I Kongresu Nauki Polskiej w Warszawie w r. 1951 przewodniczył grupie roboczej epizootiologii w Podsekcji Weterynaryjnej. W r. 1952 był współzałożycielem Polskiego Tow. Nauk Weterynaryjnych, a w r. 1954 jego prezesem (wyróżniony członkostwem honorowym w r. 1966). Po powstaniu w r. 1954 Komitetu Nauk Weterynaryjnych PAN pełnił w nim funkcję sekretarza naukowego (do r. 1960). W l. 1954–62 był przewodniczącym Komisji Planowania Kadr i Placówek Naukowych Weterynaryjnych.
Zasadnicze badania naukowe prowadził S. nadal na Wydz. Weterynaryjnym Uniw. Warsz. (Wydział ten w r. 1952 został przeniesiony na SGGW). Koncentrował się na epizootiologii, a zwłaszcza ekologii chorób zakaźnych, patogenezy i epizootiologii różycy, a także pasterelozy oraz wścieklizny, przy której zajmował się przede wszystkim wyjaśnianiem genezy porażeń poszczepiennych. Opublikował pierwszy polski podręcznik Epizootiologia ogólna (W. 1954), prace Rola czynników środowiskowych w patogenezie różycy („Roczniki Nauk Roln.”, S. E Wet., T. 66: 1955 z. 4) i Właściwości ustalonego wirusa wścieklizny używanego do szczepień ochronnych psów w Polsce z uwzględnieniem jego roli w patogenezie porażeń poszczepiennych („Przegl. Epidemiologiczny” R. 12: 1958 nr 1), a także rozdział Antybiotyki w leczeniu zwierzęcych chorób zakaźnych przenoszących się na ludzi w podręczniku „Antybiotyki w lecznictwie” (W. 1956). W l. 1956–8 pełnił funkcję dziekana Wydz. Weterynaryjnego SGGW. W r. 1958 otrzymał tytuł profesora zwycz. T.r. przewodniczył Komitetowi Organizacyjnemu I Zjazdu Polskiego Tow. Nauk Weterynaryjnych. Od r. 1959 dodatkowo kierował warszawską Pracownią Patologii Porównawczej Inst. Weterynarii w Puławach (do jej likwidacji w r. 1968). W r. 1960 został powołany, jako pierwszy lekarz weterynarii, na członka korespondenta PAN. Podczas XVII Międzynarodowego Kongresu Lekarzy Weterynaryjnych w r. 1963 w Hanowerze otrzymał doktorat honoris causa tamtejszej Wyższej Szkoły Weterynaryjnej. W l. sześćdziesiątych kontynuował badania epizootiologiczne; opublikował drugie poprawione i rozszerzone wydanie Epizootiologii ogólnej (W. 1961), wyróżnione w r. 1963 indywidualną nagrodą I st. ministra nauki i szkolnictwa wyższego (przetłumaczone na język czeski), oraz rozdziały Eradikace tuberkulozy w Polsku („Tuberkuloza hospodarskych zwiřat”, Praha 1962) i Różyca, influenza, grypa, pastereloza, pryszczyca („Choroby świń”, W. 1964). Na łamach „Życia Weterynaryjnego” ogłosił kilka artykułów na tematy zawodowe, m.in. Rozważania nad pozycją zawodu (R. 39: 1964 nr 10), O postawie lekarza weterynaryjnego (R. 43: 1968 nr 10) i Tendencje rozwojowe weterynarii w świecie (R. 46: 1971 nr 1). W r. 1969 został członkiem rzeczywistym PAN. Od t.r. był przewodniczącym Komitetu Nauk Weterynaryjnych PAN (do r. 1977); dzięki jego staraniom powołano w r. 1976 pierwszą w Poznaniu placówkę weterynaryjną PAN (Zakł. Patologii Doświadczalnej Zwierząt). Po likwidacji w r. 1970 katedr i powołaniu instytutów w SGGW (od r. 1972 SGGW – Akad. Roln.) był w l. 1970–3 dyrektorem Inst. Chorób Zakaźnych i Inwazyjnych.
S. był współtwórcą polskiej szkoły epizootiologicznej; szeroko stosując metody eksperymentalne, stworzył w niej nowy kierunek badawczy. W patogenezie chorób zakaźnych zwrócił uwagę na rolę czynników środowiskowych. Opublikował ponad sto prac i artykułów, był promotorem 23 doktoratów, a jedenastu jego uczniów uzyskało tytuł profesora (m.in. Konrad Antoni Dziąba, Witold Golnik, Stanisław Grys, Aleksandra Hartwig, Jerzy Kita i Barbara Machnicka-Rowińska). Był przewodniczącym rad naukowych Inst. Weterynarii w Puławach (1973–86) oraz tamtejszego Wojskowego Ośrodka Naukowo-Badawczego Służby Weterynaryjnej, a także członkiem Rady Naukowej i wieloletnim konsultantem Warszawskiego Ogrodu Zoologicznego. Wchodził w skład redakcji czasopism: „Medycyna Weterynaryjna”, „Polskie Archiwum Weterynaryjne” „Przegląd Epidemiologiczny”, „Monatshefte für Veterinärmedizin” i „Archiv für Pathologie der Veterinärmedizin”. Należał m.in. do Polskiego Tow. Mikrobiologów, Polskiego Tow. Parazytologicznego, Polskiego Tow. Epidemiologów oraz Zrzeszenia Lekarzy i Techników Weterynarii (w r. 1970 został jego członkiem honorowym). Działał też w Zrzeszeniu Kaszubsko-Pomorskim i był członkiem jego zarządu głównego oraz członkiem honorowym.
Dn. 30 IX 1979 przeszedł S. na emeryturę, ale nadal uczestniczył w życiu naukowym i zawodowym. Otrzymał członkostwo honorowe Polskiego Tow. Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych (1985), godność honorowego przewodniczącego Komitetu Nauk Weterynaryjnych PAN (1986) oraz doktorat honoris causa SGGW (1987). W tym okresie ogłosił artykuły z zakresu deontologii weterynaryjnej, m.in. Miejsce zwierząt w porządku moralnym człowieka („Med. Wet.” R. 48: 1992 nr 10) i O podstawowych problemach etyki weterynaryjnej („Życie Wet.” R.58: 1993 nr 5). Zmarł 27 XI 1995 w Warszawie, został pochowany 1 XII na cmentarzu parafialnym przy ul. Fosa na Służewie. Był odznaczony m.in. Krzyżami Oficerskim, Komandorskim i Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, Medalem Kopernika PAN, Medalem KEN oraz Medalem Honorowym Polskiego Tow. Nauk Weterynaryjnych «Pro Scientia Veterinaria Polona».
W małżeństwie zawartym 16 VII 1933 z koleżanką gimnazjalną Teklą Majerowską, miał S. trzy córki: Teresę Barbarę (ur. 1935), Elżbietę Renatę (ur. 1940) i Marię Antoninę (ur. 1945), po mężu Rudzką.
Portret olej. przez Pawła Białogorcewa w posiadaniu córki, Marii Rudzkiej; Podob. na rewersie medalu pamiątkowego wybitego w r. 1997 z okazji 70. rocznicy utworzenia Wydz. Weterynaryjnego Uniw. Warsz.; – Członkowie Polskiej Akademii Nauk. Informator, Wr. 1984 (fot.); Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, W. 1984; toż, W. 1993; Słown. pol. tow. nauk., I, II cz. 1; Śródka A., Uczeni polscy XIX–XX stulecia, W. 1998 IV (fot.); Wybitni polscy lekarze weterynarii XX wieku w nauce i zawodzie, L. 2005 (fot.); – Kita J., Siedemdziesiąta rocznica urodzin Profesora dr hab. Abdona Stryszaka, „Życie Wet.” R. 54: 1979 nr 8 s. 236–9 (fot.); Księga pamiątkowa SGGW (1958), I (częściowa bibliogr., fot.); Millak K., Uczelnia Weterynaryjna w Warszawie 1840/1965, W. 1965 (fot.); Oyrzanowska J., 50-lecie działalności naukowo-dydaktycznej prof. dr hab. Abdona Stryszaka, „Med. Wet.” R. 38: 1982 nr 12 s. 623–6 (fot.); Oyrzanowska-Poplewska J., Abdon Stryszak, „Nauka Pol.” R. 15: 1967 nr 6 s. 78–82 (fot.); Sto lat weterynarii w Puławach. Księga pamiątkowa, Red. K. Millak, Puławy 1962 (fot.); Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego – Akademia Rolnicza w Warszawie w latach 1957–1985, W. 1990 I (fot.); Tropiło J., Członkowie honorowi ZLiTWet., „Życie Wet.” R. 55: 1980 nr 9 s. 294–5 (fot.); Tropiło J., Wiśniewski J., Jakubik G., Zapis historii polskiej weterynarii w medalierstwie, tamże R. 78: 2003 nr 5 s. 290–3; – „Med. Wet.” R. 30: 1974 nr 11 s. 702; „Roczniki Uniw. Warsz.” T. 3: 1962 s. 140; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Dzien. Bałtycki” 1995 nr 278, „Med. Wet.” R. 52: 1996 nr 5 s. 334–5 (J. Kita, fot.), „Wiad. Parazytologiczne” T. 42: 1996 z. 1 s. 137–8 (M. Jeliński, fot.), „Życie Warszawy” 1995 nr 325–327, 335, „Życie Wet.” R. 71: 1996 nr 1; – Arch. SGGW: sygn. 7353 (teczka osobowa S-a); – Informacje córki S-a, Marii Rudzkiej z Gdyni.
Jan Tropiło