Krasiński Adam, pseud. Jan Przysiecki, Leon Przyłęcki, Julian Pogorzelski (1870–1909), redaktor, pisarz, działacz społeczny i polityczny. Syn Władysława (zob.) i Róży z Potockich, ostatni po mieczu potomek głównej linii ordynacji Krasińskich, wnuk poety Zygmunta (zob.) i jednego z twórców stronnictwa stańczyków Adama Potockiego. Ur. 22 IX w Krakowie, odebrał staranne wykształcenie w domu pod kierunkiem m. in. Zygmunta Wolskiego; ze względu na stan zdrowia przebywał głównie w Zakopanem. Maturę zdał w Gimnazjum Św. Anny w Krakowie. W r. 1891 wyjechał na studia prawne i nauk społecznych do Niemiec i Szwajcarii. Studiował kolejno na uniwersytetach w Bonn, Fryburgu szwajcarskim i Heidelbergu. We Fryburgu słuchał m. in. wykładów Józefa Kallenbacha o humanizmie w Polsce (1891) i o literaturze emigracyjnej po r. 1831 (1892), z których wziął impuls do późniejszych zainteresowań twórczością swego dziada. Doktoryzował się w Heidelbergu w r. 1897 na podstawie rozprawy Geschichtliche Darstellung d. nisse in Polen u. d. wirtschaftlich-rechtlichen Reformen im ersten Decennium d. Regierung Stanislaus Augustis (1764–1774), (Kr. 1898 I–II). W r. 1897 powrócił do kraju i osiadł w Warszawie, gdzie rozwinął ożywioną działalność na polu kulturalnym, społecznym i politycznym. W sierpniu 1900 r. objął kierownictwo „Biblioteki Warszawskiej”, wspomagając zarazem finansowo wydawnictwo, którego redaktorem-wydawcą został od czerwca 1901 r. Odświeżył je nowymi silami autorskimi; sam pisał również liczne studia i artykuły publicystyczne. Nawiązał w tym okresie bliskie kontakty z wybitnymi pisarzami (E. Orzeszkową, H. Sienkiewiczem), a w r. 1902 był jedynym z głównych organizatorów jubileuszu Marii Konopnickiej.
Swoim poglądom politycznym dał K. po raz pierwszy wyraz w odpowiedzi na ankietę „Policja i sztuka”, ogłoszoną przez „Krytykę” z okazji konfiskaty „Legend” A. Niemojewskiego. Zabierając głos dwukrotnie („Krytyka” 1902 I) wypowiedział się K. za «ulepszoną i uszlachetnioną» cenzurą, twierdził, że «każden wysiłek i każda myśl na drodze prawdy płodnymi są», ale przestrzegał przed pochopnym głoszeniem zbyt radykalnych haseł. Związany z kręgami ugodowców, 12 IX 1904 r. wziął udział w zorganizowanym przez A. Lednickiego polsko-rosyjskim zjeździe w Moskwie, a w październiku t. r. podpisał głośny memoriał do księcia Światopełka-Mirskiego, zawierający postulaty ograniczonej autonomii dla Królestwa. Stopniowo jednakże począł się K. odsuwać od ugodowego ugrupowania skupionego wokół W. i Z. Wielopolskich. W lecie 1905 r. wraz z Z. Lubomirskim, J. Tarnowskim i S. Czetwertyńskim utworzył własne stronnictwo polityczne, p. n. «Spójnia», zbliżone do Narodowej Demokracji, a zarazem mniej ugodowe niż Stronnictwo Polityki Realnej, do którego K. nie wstąpił. Stronnictwo «Spójnia» wykupiło w czerwcu t. r. „Gazetę Warszawską” (po licznych konfiskatach przekształconą na „Reformę”), a w połowie 1906 r. także „Gazetę Polską”, dokonując wówczas fuzji obu pism w jedną „Gazetę Polską”. K. był faktycznym przywódcą «Spójni», stałym publicystą „Gazety Warszawskiej”, później „Polskiej”, zabierając głos przede wszystkim w sprawach społecznych i ekonomicznych. Wypowiadał się za programem solidarystycznym i rozwiązywaniem problemów społecznych na drodze reform prawnych i w zgromadzeniach ustawodawczych. Stąd zgłosił gotowość poparcia akcji przedwyborczej do Dumy, podejmowanej przez Stronnictwo Polityki Realnej (październik 1905). Szczególnie obszernie wyrażał swoje poglądy w artykule Wśród obozów i stronnictw („Tyg. Ilustr.” 1906 nr 5) i w broszurze W kwestii agrarnej. Nasza droga (W. 1907), w której poddał krytyce program agrarny kadetów i bronił własności ziemskiej, wypowiadając się przeciw wywłaszczeniu wielkiej własności. Począwszy od kwietnia 1905 r. wydawał specjalny dodatek do „Biblioteki Warszawskiej”, pt. „Praca”, poświęcony problematyce społeczno-ekonomicznej.
K. wybrany w r. 1906 prezesem Rady Nadzorczej Macierzy Szkolnej, podjął walkę z rusyfikacją, postulował upowszechnienie oświaty i czytelnictwa (był właścicielem prawnym Czytelni Naukowej), przyczynił się wydatnie do utworzenia Tow. Naukowego Warszawskiego, Tow. Miłośników Historii, Tow. Opieki nad Zabytkami Przeszłości i Tow. Popierania Przemysłu Ludowego w Królestwie, patronował wystawie rolniczej w Ciechanowie w r. 1907 itp. Swą inicjatywą przyłożył się również do budowy sanatorium przeciwgruźliczego w Zakopanem, którego był udziałowcem (obok I. Paderewskiego, H. Sienkiewicza i in.); został też wiceprezesem jego zarządu. Był założycielem seminarium nauczycielskiego w Ursynowie. Przyczynił się do podniesienia stanu gospodarki dóbr ordynacji opinogórskiej, obejmujących 8 500 ha, założył szkołę i ochronkę w Opinogórze, stację doświadczalną w Chruszczewie, «kasę przezorności i pomocy» w celu wspierania pracowników itp. Otoczył staranną opieką bibliotekę ordynacji, wzbogacając ją nowymi cennymi nabytkami (spuścizna po Zygmuncie Krasińskim, zbiory po Władysławie Górskim, Józefie Wolffie, Felicjanie Faleńskim oraz archiwum Małachowskich do XVIII w., archiwum Wojska Polskiego l. 1814–31) i dbając o rozwój jej wydawnictw (pod redakcją Aleksandra Rembowskiego). Duże zasługi położył K. przy publikowaniu utworów i listów swego dziada Zygmunta (ze zbiorów rodzinnych). Jemu też zawdzięczamy odnalezienie w Anglii i powierzenie do opracowania J. Kallenbachowi korespondencji Zygmunta Krasińskiego z Henrykiem Reevem (Paryż 1902 I–II), ogłoszenie listów poety do Adama Potockiego („Bibl. Warsz.” 1905), pierwsze wydanie krytyczne pism Z. Krasińskiego (w oprac. Tadeusza Piniego, Lw. 1904 I–VI). Napisał również o nim kilka źródłowych studiów (m. in., Poeta myśli i Dzień Ducha Świętego, „Bibl. Warsz.” 1901 i 1903).
K. próbował też sił w poezji, aczkolwiek nieśmiało, czuł bowiem na sobie ciężar tradycji rodzinnej, tak iż drukując swe wiersze ukrywał się pod pseudonimami. Twórczość tę rozpoczął od cyklu parodii liryki modernistycznej napisanych wspólnie z kolegami ze studiów (m. in. Kazimierzem Przerwą Tetmajerem, który był sekretarzem K-ego, w l. 1894–5 w Heidelbergu, Bronisławem Bouffałem, Władysławem Skrzyńskim); tak powstały dwa tomiki «wydawnictwa dekadentów polskich»: Eleonora. Trójhymn duchów smętnych przez Fosforycznego Skalderona (nakładem dra Juliana Pogorzelskiego) i Jęk ziemi. Pantologia dekadentów polskich zebrana przez dra J. Pogorzelskiego (obydwa Kr. 1895). Późniejsze utwory, poświęcone m. in. tradycjom oręża polskiego, ogłaszał pod pseud. Jana Przysieckiego i Leona Przyłęckiego, głównie na łamach „Biblioteki Warszawskiej” (1901–7). Wiersze te świadczą o pewnej wrażliwości lirycznej i dobrym opanowaniu techniki poetyckiej. Swym zainteresowaniom poetyckim i filozoficznym dał też wyraz w rozprawie o francuskim parnasiście Janie Lahorze (W. 1905), wypowiadając się tu przeciwko filozofii pesymizmu i biernej rezygnacji.
K. ożeniony był z Wandą z Badenich, córką Kazimierza, byłego namiestnika Galicji, z którą nie miał dzieci. W czerwcu 1908 r. udał się na kurację do Marienbadu, Wiednia i Ospedaletti we Włoszech, gdzie zmarł 17 I 1909 r. na potyfusowe zatrucie krwi. Zwłoki jego sprowadzono do kraju w maju 1909 r. i złożono w krypcie kościoła w Opinogórze. Ordynacja opinogórska przeszła po jego śmierci na linię oboźnieńsko-radziejowicką, na Józefa i jego syna Edwarda Krasińskiego (zob.).
Fot. K-ego w: „Tyg. Ilustr.” 1906 nr 5, 1909 nr 4, 5, „Nasz Kraj” 1909 nr 30; – W. Enc. Ilustr.; Boniecki; – Giełżyński W., Prasa warszawska 1661–1914, W. 1962; Grzymała-Siedlecki A., Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, Kr. 1962; Jabłońska K., Kazimierz Tetmajer, Kr. 1968 s. 184–99; Kalabiński S., Antynarodowa polityka endecji w rewolucji 1905–1907, W. 1955 (błędnie o przystąpieniu K-ego do Stronnictwa Polityki Realnej); Krzyżanowski J., Henryk Sienkiewicz. Kalendarz życia i twórczości, W. 1956; Puzyna J., Mistyfikacja literacka sprzed lat czterdziestu, „Kur. Warsz.” 1936 nr 184; Szypowska M., Konopnicka jakiej nie znamy, W. [1963]; Wojciechowski K., Oświata ludowa 1863–1905, W. 1954; – Bogdanowicz-Rosco M., Wspomnienia, Kr. 1959 II; Chłędowski K., Pamiętniki, Wr. 1951 II; Hertz P., Zbiór poetów polskich XIX w. (1795–1918). Księga IV, W. 1965 s. 715–8; Krzywoszewski S., Długie życie, W. 1947 I 194–5; Orzeszkowa E., Listy zebrane, Wr. 1954–67 I, III, IV, VI; Studnicki W., Z przeżyć i walk, W. 1928; Z korespondencji literackiej Kazimierza Przerwy Tetmajera, „Roczn. B. PAN w Kr.” R. 6: 1960 s. 240; – „Kraj” 1905 nr 41 ; – Nekrologi i wspomnienia pióra: J. Kallenbacha („Pam. Liter.”, Lw., R. 7: 1909 z. 4), S. Tarnowskiego („Przegl. Pol.”, Kr., R. 43: 1909 t. 171), F. Pułaskiego („Spraw. z posiedzeń Tow. Nauk. Warsz., Wydział Nauk Antropologicznych…”, W., R. 2: 1909 nr 10), oraz anonimowe wspomnienia zamieszczone w: „Bibl. Warsz.” R. 69: 1909 t. 1, „Dzien. Powsz.” (W.) R. 27: 1909 nr 18, 19, „Głos. Warsz.” R. 2: 1909 nr 19, 132 i 133, „Nasz Kraj” (Lw.) R. 4: 1909 nr 30.
Zbigniew Sudolski