INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Adam Michał Prażmowski h. Belina      Adam Michał Prażmowski, frag. portretu z XIX w.
Biogram został opublikowany w latach 1984-1985 w XXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Prażmowski Adam Michał h. Belina (1764–1836), biskup płocki, członek władz oświatowych, senator Król. Pol. Ur. we wsi Kośmin (paraf. Worów w Grójeckiem), był najstarszym synem Franciszka, kaszt. zakroczymskiego (zob.), i Anny z Boskich, podkomorzanki czerskiej, stryjem Adama, astronoma (zob.).

Kształcił się P. w Warszawie w konwikcie pijarskim na Żoliborzu, później w Seminarium Duchownym Św. Krzyża. W r. 1788 rozpoczął studia w Collegium Germanicum Hungaricum w Rzymie. Zyskał tam opinię zdolnego i utalentowanego alumna. Po otrzymaniu doktoratu filozofii i teologii w Rzymie w r. 1792, jako kapłan powrócił do kraju.

P. brał żywy udział w życiu intelektualnym Warszawy. W r. 1801 wybrany został na członka Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Zbliżył się tam do Stanisława Kostki Potockiego. W r. 1804 wszedł do założonego wówczas Eforatu, instytucji dozorczej nad Liceum Warszawskim. W l. 1804–7 był administratorem diecezji warszawskiej. W r. 1806 z optymizmem witał Napoleona i jego armię. Jako administrator biskupstwa warszawskiego wydał P. pełen entuzjazmu list pasterski do duchowieństwa (8 XII 1806) oraz psalmy, w których zanosił modły o powodzenie oręża napoleońskiego. Dn. 14 II 1807 P., podówczas proboszcz kapituły warszawskiej, otrzymał nominację na członka Izby Edukacyjnej. W styczniu 1809 wszedł w skład komisji do układów z dłużnikami sum bajońskich. Po rozwiązaniu Izby Edukacyjnej powołany został na członka Dyrekcji Edukacji Narodowej (27 XII 1811). Pracował tam w sekcji II, do której należała opieka nad Szkołą Główną, szkołami departamentowymi i kadeckimi. W okresie Ks. Warsz. P. brał udział w pracach Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk: recenzował prace członków Towarzystwa, uczestniczył w komisjach powoływanych do oceny nowych kandydatur, zajmował się sprawami organizacyjnymi i reprezentacyjnymi. Przede wszystkim jednak współdziałał w akcji mającej na celu zbiorową kontynuację „Historii narodu polskiego” Adama Naruszewicza. P. opracował Prospekt historii narodu polskiego, zatwierdzony przez Towarzystwo w listopadzie 1809. Wzbudził on duże zainteresowanie wśród członków, którzy złożyli swoje uwagi. P. był również współautorem Krótkiego zbioru dziejów narodu polskiego, załączonego do Prospektu („Pam. Warsz.” R. 3: 1809, R. 4: 1810). W zamierzonym zbiorowym dziele P. podjął się opracowania panowania Sasów i Stanisława Augusta Poniatowskiego (nie zachowały się materiały na ten temat). W r. 1811 odczytał na publicznym posiedzeniu Towarzystwa Wiadomość o najdawniejszych dziejopisach polskich … (W. 1811 i „Roczniki Warsz. Tow. Przyj. Nauk” T. 9: 1816). Rozprawa ta ukazała się również w języku niemieckim w tłumaczeniu Samuela Bogumiła Lindego (1822).

W r. 1813 po wyjeździe z Warszawy S. Potockiego P. pełnił przejściowo funkcję zastępcy dyrektora w Dyrekcji Edukacji Narodowej. Wykazywał na tym stanowisku dużą energię: podtrzymywał prace Dyrekcji, walczył zacięcie o zaległe fundusze edukacyjne. Załamanie się systemu napoleońskiego i nasilenie prądów reakcyjnych na Zachodzie stworzyły atmosferę, w której antyliberalne skłonności P-ego poczęły się ujawniać, na razie jeszcze w wąskim kręgu osób. W lipcu 1814 P. powołany został do Sekcji Edukacji i Duchowieństwa w Cywilnym Komitecie Reformy, kierowanym przez N. N. Nowosilcowa. W czasie obrad, które utrzymywano w tajemnicy przed S. Potockim, P. reprezentował stanowisko klerykalne i konserwatywne. Gwałtownie atakował akcję oświatową swego zwierzchnika, domagał się zniesienia Dyrekcji Edukacji Narodowej i podporządkowania szkolnictwa Kościołowi. Tymczasem w ramach dalszej reorganizacji centralnych władz oświatowych P. powołany został na członka Wydziału Oświecenia Narodowego (20 V 1815) i skierowany do oddziałów wyznania katolickiego i cenzury. Dn. 28 XII t. r. wszedł w skład nowo ustanowionej Komisji Rządowej Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego (KRWRiOP), w której pracował pod kierunkiem S. Potockiego do listopada 1821. Mianowany referendarzem stanu, odznaczony Orderem Św. Stanisława, brał czynny udział w pracach organizacyjnych KRWRiOP. W r. 1816 wszedł w skład deputacji, która opracowała ostateczny projekt statutu organicznego Komisji. P. interesował się sprawą założenia Uniw. Warsz. Należał do delegacji opracowującej organizację uczelni. Od początku 1817 r. działał w Radzie Ogólnej, która zredagowała pierwszy statut Uniwersytetu, a w r. n. podczas inauguracji Uniwersytetu zdawał sprawę z czynności Rady.

S. Potocki wysoce cenił swego wieloletniego współpracownika i ułatwiał mu karierę nie tylko świecką, ale i kościelną. Gorąco poparł kandydaturę Pego, podówczas proboszcza kapituły płockiej (od r. 1809) i warszawskiej, na biskupstwo płockie. Dzięki tej protekcji w grudniu 1816 P. został mianowany koadiutorem bpa płockiego Tomasza Ostaszewskiego, a po jego śmierci (17 I 1817) – biskupem płockim (prekonizowany 16 III 1818). Dn. 6 VI 1818 otrzymał sakrę biskupią w katedrze płockiej z rąk bpa włocławskiego Franciszka Malczewskiego. P., zaangażowany w życiu publicznym Królestwa, rezydował stale w Warszawie, a do Płocka tylko dojeżdżał. Niemniej z właściwą sobie energią przeprowadził kilka akcji na terenie diecezji płockiej. Zaraz po objęciu rządów polecił dziekanom przeprowadzić wizytację wg nowo opracowanych formularzy. Własnym kosztem odrestaurował zamek biskupi w Pułtusku. W r. 1825 z inicjatywy P-ego i przy jego pomocy wzniesiono w kościele katedralnym w Płocku grobowiec Władysława Hermana i Bolesława Krzywoustego, zaprojektowany na życzenie P-ego przez Zygmunta Vogla. W podziemiach kaplicy złożono prochy obu tych władców, odnalezione w katedrze, zgodnie z sugestią P-ego. Od r. 1820 sprawował P. raczej honorowo funkcję prezesa Tow. Naukowego przy szkole wojewódzkiej płockiej. P. nie był inicjatorem i założycielem Towarzystwa, jak to utrzymywali pierwsi jego biografowie, wywierał jednak wpływ na kierunek rozwoju Towarzystwa. Starał się nadać mu ramy kameralne, zalecał umiar, osłabiał rozmach organizacyjny.

W styczniu 1817 P. objął w KRWRiOP stanowisko referenta do czynności duchownych. Pracował wówczas z ministrem S. Potockim nad projektem układu ze Stolicą Apostolską. W kwietniu 1819 wszedł w skład powołanej przez Radę Stanu deputacji, która pod przewodnictwem ministra Potockiego zarządzała funduszami po skasowanych opactwach i klasztorach. Deputacja ta była niepopularna, zwłaszcza wśród kleru. Nominacja na biskupa, a w następstwie uzyskanie godności senatora (31 VII 1818) wzmocniły pozycję P-ego. Energią, rzutkością i wykształceniem wysuwał się on na czoło polskiego episkopatu. Nawiązał wkrótce łączność ze Stolicą Apostolską i informował ją o sytuacji Kościoła na terenie Królestwa. Włączył się też do akcji biskupów, wymierzonej przeciwko S. Potockiemu i odegrał w niej ważną rolę. W r. 1820, korzystając z obecności cesarza Aleksandra I w Warszawie, episkopat rozpoczął atak na politykę wyznaniową KRWRiOP. Po wyjeździe cesarza P. podjął się tajnej korespondencji z Petersburgiem. Za pośrednictwem bpa Jana Pawła Woronicza wyekspediował pierwsze swoje pismo z listopada 1820 wraz z memoriałem Notice de la marche des affaires ecclésiastiques du clergé. W następnym liście do Petersburga przesyłał w imieniu biskupów Apologie des evêques qui ont fait recours à Sa Majesté. Kiedy w grudniu 1820 kampania przeciwko ministrowi oświecenia zakończyła się jego dymisją, P. stał się jednym z głównych przedstawicieli reakcyjnego kursu reprezentowanego przez nowego ministra Stanisława Grabowskiego. Zdaniem współczesnych P. wywierał znaczny wpływ na ministra. Aktywną rolę odgrywał w Sekcji Duchownej Rzymsko-Katolickiej, powstałej w ramach KRWRiOP. W r. 1824 uzyskał prawo zasiadania na tych posiedzeniach Rady Stanu, na których omawiano sprawy wyznaniowe. Na plan pierwszy wysunęły się tu kwestie prawa małżeńskiego i rozwodów. Na te tematy wypowiedział się już P. w okresie Ks. Warsz. jako członek Komisji Duchownej, która przygotowała projekt dekretu z r. 1809. W r. 1818 sprzeciwiał się stanowczo zniesieniu sądownictwa kościelnego w sprawach rozwodowych. Bezkompromisowe stanowisko zajął również na sejmie 1825 r. jako członek Komisji Praw Cywilnych i Kryminalnych. W l. 1829–30 wypowiadał się w tych sprawach na posiedzeniach Rady Stanu i Rady Administracyjnej. Uczestniczył w opracowaniu przez Radę Stanu projektu jurysdykcji matrymonialnej. Tematy te poruszył w r. 1830 na audiencji udzielonej biskupom przez cesarza Mikołaja I. Biegła francuszczyzna, którą wyróżniał się pośród polskich biskupów, ułatwiła mu to wystąpienie.

P. nie spuszczał z oczu losów oświaty. Poglądy dotyczące edukacji publicznej referował na posiedzeniach Komitetu Reformy, który pod przewodnictwem Nowosilcowa i w obecności ministra Grabowskiego kontynuował swe obrady w l. 1821–2 i w r. 1827. P. należał do najbardziej czynnych i gorliwych członków Komitetu. Nieoficjalny sekretarz i protokolant Komitetu, prawa ręka Nowosilcowa, cieszył się P. pełnym zaufaniem komisarza cesarskiego. W związku z pracami Komitetu przygotował Uwagi nad planem edukacji krajowej. Zalecał w nich uzależnienie stopnia oświaty od pozycji społecznej jednostki. Wykształcenie «klas niższych» miało być przekazane w ręce duchowieństwa i ograniczone do najniezbędniejszych umiejętności. Jeśli chodzi o młodzież szkół średnich to radził odebrać dzieci rodzicom i skoszarować je w specjalnych internatach, które zapewniłyby wychowanie w duchu klerykalnym. W szkołach wojewódzkich P. pragnął utrzymać program jednostronny – filologiczny. Uważał bowiem, że nauki ścisłe kierują umysł w stronę doktryn materialistycznych. Historia zarówno Polski, jak i powszechna, odpowiednio spreparowana, miała utrwalać w młodzieży autorytet władzy świeckiej i duchownej. P. wypowiadał się za wprowadzeniem nauczania języka i literatury rosyjskiej do wszystkich szkół średnich.

W okresie Królestwa Kongresowego P. kontynuował działalność naukową na terenie Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Na posiedzeniach Towarzystwa w r. 1816 i 1820 referował prace historyczne ks. Franciszka Czajkowskiego. Na posiedzeniu publicznym w maju 1824 przedstawił własną rozprawkę: Naród polski pod dynastią Piastów („Roczniki Warsz. Tow. Przyj. Nauk” T. 18: 1825). Opublikował też rozprawę Zwrot myśli na przeszłe czasy w Polsce (tamże). W r. 1826 P. brał udział w delegacji hołdowniczej do Petersburga do nowego cesarza. Został wówczas odznaczony Orderem Orła Białego. Kiedy po śmierci Stanisława Staszica przystąpiono do wyboru nowego prezesa Towarzystwa, w. ks. Konstanty wysunął kandydaturę P-ego. Życzenie to wywołało sprzeciw ogromnej większości członków. Prezesem obrano jednomyślnie Juliana Ursyna Niemcewicza, a opróżnione po nim miejsce przewodniczącego Wydziału Nauk zajął P. (10 I 1827). Wśród darów, którymi P. zasilał bibliotekę Towarzystwa, wyróżnia się pochodzący z klasztoru w Czerwińsku „Ewangeliarz Anastazji” w bezcennej oryginalnej dwunastowiecznej oprawie (po rewindykacji ze Związku Radzieckiego obecnie w B. Narod.).

P. słynął z daru oratorskiego, z licznych efektownych kazań okolicznościowych, często publikowanych, jak np. Kazanie na obchodzie żałobnej pamięci JO Księcia Józefa Poniatowskiego … miane 19 XI 1813 (W. 1813), Kazanie na uroczystość ogłoszenia Królestwa Polskiego (W. 1815), Mowa pogrzebowa podczas żałobnego obchodu za duszę śp. JO ks. Józefa Zajączka (W. 1826). W końcu lat dwudziestych autorytet P-ego począł słabnąć. Miał zwłaszcza złą opinię w kręgach wyższego duchowieństwa, które zanosiło na niego skargi do Rzymu. «W życiu prywatnym podobnoć od purytanizmu moralnego jak na biskupa daleki» – wskutek czego zdaje się – «od zarządu diecezji przez Rzym usunięty i koadiutorem Franciszkiem Pawłowskim zastąpiony» (Mieczysław Żywczyński). Nominację na koadiuturę podpisał Mikołaj I w r. 1828, KRWRiOP 17 II 1829 powiadomiła o tym kapitułę, a Pius VII zatwierdził koadiuturę w maju t. r. Odtąd P. nie pokazywał się więcej w Płocku. Po wybuchu powstania listopadowego P. jako prezydujący w Sekcji Duchownej KRWRiOP podpisywał odezwy patriotyczne do duchowieństwa i wiernych. Uczęszczał regularnie, zwłaszcza w pierwszych miesiącach powstania, na posiedzenia senatu. Podobnie jak inni biskupi zrzekł się połowy swego uposażenia na cele powstańcze, poza tym przekazał 15 000 zł na formowanie nowych wojsk powstańczych. Podpisał akt z 18 XII 1830 uznający powstanie za narodowe. Był jednym z redaktorów manifestu obu izb sejmowych do narodów Europy. Położył swój podpis pod aktem z 25 I 1831 ogłaszającym detronizację Romanowów. Wprawdzie później tłumaczył się naiwnie, że działał pod przymusem, a postawione przy jego podpisie litery «bp» miały oznaczać «bardzo przymuszony». W okresie powstania P. uczestniczył w pracach Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk. W kwietniu 1831 jako prezes komitetu do oceny nowych kandydatur przyczynił się do wyboru osób zaangażowanych w ruchu powstańczym. W lipcu t. r., po opuszczeniu przez J. U. Niemcewicza kraju, P. został formalnym i faktycznym prezesem Towarzystwa. Odbyło się wówczas kilka zebrań, a 13 XI – posiedzenie centralne w okupowanej już przez wojska rosyjskie Warszawie. P. nie zdawał sobie sprawy z grożącej Towarzystwu katastrofy i nie zabiegał o zabezpieczenie jego zbiorów. Tymczasem gmach Warszawskiego Tow. Przyjaciół Nauk został zajęty, bibliotekę opieczętowano i poczęto przygotowywać do wywiezienia do Rosji. W lutym 1832 P., wraz z Janem Wincentym Bandtkiem, zredagował pismo do prezesa Rządu Tymczasowego Teodora Engla z prośbą o wstawienie się do cesarza i pozostawienie zbiorów na miejscu. Mikołaj I zajął jednak stanowisko nieprzejednane w stosunku do Towarzystwa. P., uznany za biskupa rewolucjonistę, rozpoczął jako jeden z pierwszych tłumaczenie się ze swej działalności powstańczej. Obarczał insurekcję ciężkimi zarzutami, oskarżał o terror i bezbożność, giął się w wiernopoddańczych deklaracjach. Ze względu na podeszły wiek, okazywaną skruchę i protekcję Aleksandra Strogonowa uzyskał w końcu przebaczenie. Pozostał jednak w niełasce. Ostatnie lata życia upłynęły P-emu w osamotnieniu i chorobie. Zmarł 8 II 1836 w Warszawie. Nieznane jest miejsce jego pochowania.

 

Portret olejny w Seminarium Duchownym w Płocku; – Estreicher w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., I–II; Nowy Korbut (Oświecenie); Enc. Org.; Podr. Enc. Kośc.; Historia nauki polskiej, Wr. 1974 VI; Słown. Pol. Teologów Katol.; Uruski; Żychliński, XXIV 117; Łoza, Hist. Orderu Orła Białego; tenże, Kawalerowie Orderu Św. Stanisława, „Mies. Herald.” R. 11: 1932 s. 39; – Askanas K., Sztuka Płocka, Płock 1974; Bieliński, Uniw. Warsz., I, III; Bojasiński J., Rządy tymczasowe w Królestwie Polskim, W. 1902 s. 60, 133, 228; Boudou A., Stolica święta a Rosja, Kr. 1928 I 196–7; Bronowski F., Winnicka H., Projekt „Historii Narodowej” w pracach Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk, Zesz. Nauk. Uniw. Łódz., S. I z. 4, Ł. 1956; Dylągowa H., Duchowieństwo katolickie wobec sprawy narodowej (1764–1864), L. 1981; Dzieje Płocka, Płock 1973 (reprod. portretu); Gorzycki W., Oświata publiczna w Księstwie Warszawskim, W. 1922 s. 49, 52–3, 102, 105; Grabski A. F., Myśl historyczna polskiego oświecenia, Ł. 1976; Grynwaser H., Kodeks Napoleona w Polsce, w: Pisma, Wr. 1951 I; Kipa E., Materiały do dziejów organizacji Kościoła katolickiego…, „Teki Archiw.” T. 3: 1954 s. 173, 176, 213, 247, 251–2; Koelichenówna S., Ustanowienie Kuratorii Jeneralnej Królestwa Polskiego, „Przegl. Hist.” R. 26: 1927 s. 74, 76–7, 79; Konic H., Dzieje prawa małżeńskiego w Królestwie Polskim, Kr. 1903 s. 27–30, 54, 227– 8, 232–4; Kraushar, Tow. Warsz. Przyj. Nauk, (podob.); Loret M., Watykan a Polska, „Bibl. Warsz.” 1913 t. 2 z. 2 s. 218, 223–6; Manteuffel T., Centralne władze oświatowe…, W. 1929 s. 17, 24, 27, 51, 53–4; Manteufflowa M., J. K. Szaniawski, Ideologia i działalność, W. 1936; Michalski, Z dziejów TPN, s. 55, 94, 100, 158–73, 179, 186, 189, 204, 310–14; Nowowiejski A., Płock, Płock 1932 (podob.); Przelaskowski R., Sejm Warszawski roku 1825, W. 1929; Rolbiecki W., Towarzystwo Naukowe przy szkole wojewódzkiej płockiej, Wr. 1969; Skarbek J., Diecezja płocka w l. 1795–1831, „Studia Płockie” T. 3: 1975 s. 256, 266–7; Skarbek J., Ziółek J., Duchowieństwo w powstaniu listopadowym, „Novum” 1973 nr 11/12 s. 46–7, 80–1; Steinhuber A., Geschichte des Collegium Germanicum Hungaricum in Rom, Freiburg im Breisgau 1895 II; Ziółek J., Diecezja płocka w latach 1832–1863, „Studia Płockie” T. 3: 1975 s. 295, 302; Żywczyński M., Geneza i następstwa encykliki cum primum z 9 VI 1832, W. 1935 s. 84, 128–30, 150–1, 177; – Arch. Wybickiego, II; Barzykowski S., Historia powstania listopadowego, P. 1883–4 I; Diariusz sejmu 1830–1831 r., Kr. 1907–12 I–VI; Diariusz senatu sejmu Królestwa Polskiego 1825, W. 1828 I 74, 189–90; Diariusz Senatu z 1830–1; Gawarecki W., Wzmianki o życiu biskupów mazowieckich…, „Pam. Relig.-Moralny” T. 4: 1843 s. 103–4, 115; Korespondencja Lubeckiego z ministrami sekretarzami stanu…, Kr. 1909 I; Koźmian K., Żywot ks. Józefa Szczepana Koźmiana, P. 1864 s. 100; Lelewel J., Dzieła, W. 1957 I; Lipiński T., Zapiski z lat 1825–1831, Kr. 1833 s. 49, 96, 105–6, 168, 221–2; Lustracje zamku pułtuskiego, Oprac. M. Grzybowski, Ciechanów 1977; Niemcewicz J. U., Pamiętnik z 1830–1831, Kr. 1909; Postanowienie Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego o kasacie klasztorów, W. 1825 (akt z 3 IV 1819); Potocki S., Pochwały, mowy i rozprawy, W. 1816 s. 612–13; Protokoły Rady Stanu Księstwa Warszawskiego, Tor. 1960–5 I, II cz. 1, Fontes Tow. Nauk. w Tor., 49, 56; – „Gaz. Warsz.” 1836 nr 41, 42; „Kur. Warsz.” 1830 nr 334, 341, 1836 nr 39, 40; – AGAD: Kancelaria Nowosilcowa rkp. 548, 549, Protokoły Rady Administracyjnej Król. Pol. z l. 1815–30; Arch. Diec. w Płocku: Akta kapituły płockiej, sygn. 30 k. 71, 33 k. 73v.; Arch. Watykańskie (niewykorzystane); B. Czart.: rkp. 5233, 5236, 5659 (mikrofilmy w B. Narod.).

Maria Manteufflowa

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to tekst zaktualizowany, uwzględniający opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Edward Dembowski h. Jelita

1822-04-25 - 1846-02-27
emisariusz
 

Jan Feliks Piwarski

przed 20.11.1794 - 1859-12-17
grafik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.