Ostrzycki (błędnie: Ustrzycki) Adam h. Prus I (2. poł. XVII w.), marszałek konfederacji wojskowej w l. 1665–6. W okresie lipiec 1654 – wrzesień 1662 O. był towarzyszem (służącym na 3 koniach) chorągwi usarskiej hetmana w. kor. Stanisława Potockiego. W tej chorągwi odbył zapewne liczne kampanie w czasie wojen moskiewskiej i szwedzkiej (brak rejestrów tej chorągwi z okresu od października 1662 do lipca 1663). Utrzymywał jakieś kontakty z właścicielem Tarnopola i w czasie stacjonowania tu chorągwi w r. 1659 – jak się zdaje – ochraniał miasto. W sierpniu 1663 był porucznikiem chorągwi kozackiej Konstantego Wiśniowieckiego i zapewne jako jej dowódca wziął udział w kampaniach 1663/4 r. Można by sądzić, że nominację otrzymał jako zaufany człowiek hetmana wielkiego (chorągiew usarska Potockiego nie uczestniczyła w Związku Święconym) dla wykorzenienia silnych nastrojów opozycyjnych w chorągwi K. Wiśniowieckiego, pozostającej poprzednio pod dowództwem marszałka konfederacji Samuela Świderskiego. Jednakże w rzeczywistości O. sam uległ tej atmosferze. Agenci Jerzego Lubomirskiego wykorzystali nieopłacenie wojska i jego świeże tradycje konfederacko-opozycyjne. Doprowadzili oni w maju 1665 do wypowiedzenia przez 30–40 chorągwi jazdy posłuszeństwa regimentarzowi Stanisławowi Jabłonowskiemu. Wycofały się one z terenu działań pod Pohrebyszcze i zawiązały konfederację ok. 25 V (?, przed 29 V). Marszałkiem został O., a substytutem Józef Borek. Nie wiadomo, czy zwolennicy Lubomirskiego doprowadzili do wyboru O-ego dla zamaskowania prawdziwego charakteru związku, czy też był to wynik przewagi elementów umiarkowanych. Związek w swych pierwotnych pismach (do 21 VI włącznie) stawiał wyłącznie żądania wypłaty żołdu, a nawet odrzekał się od związków z Lubomirskim. Oświadczał nawet początkowo gotowość pozostania na Naddnieprzu i uczestniczenia w działaniach wojennych, ale pod dowództwem swego marszałka. Stopniowo konfederaci odchodzili dalej na zachód pod Biłołówkę nad Rastawicą, zbliżając się do Wołynia, gdzie wysłannicy Lubomirskiego zaciągali wojsko. Na razie jednak związkowi się wahali. Wiadomości o przyjeździe do Międzyboża hetmana Potockiego i nadejściu tu pieniędzy na wypłatę dla wojska doprowadziły do ruszenia konfederatów w pobliże sił Jabłonowskiego, 5 VI (?) 1665 stali już w Pawołoczy. Wkrótce jednak odeszli znów na zachód, tym razem aż na Wołyń (17 VI stali w pobliżu Ostropola). Dopiero w końcu czerwca szala przechyliła się ostatecznie na rzecz zdeklarowanych zwolenników rokoszanina. Konfederaci ruszyli do Tarnopola, a potem do Lwowa, by zawrzeć tu 6 VII traktat z Lubomirskim.

Oddziały konfederackie zachowały w obrębie armii rokoszowej autonomiczną organizację pod dowództwem własnej hierarchii dowódczej z O-m na czele. Dn. 10 VII 1665 doszło do połączenia z Lubomirskim pod Krechowem, 30 VII spod Mogiły wystosował O. uniwersał do szlachty krakowskiej, wzywający ją do wystąpienia po stronie Lubomirskiego. W bitwie pod Częstochową 4 IX 1665 O. dowodził grupą rokoszan, która ostatnia przybyła na pole walki. Wraz z Borkiem podpisał rozejm zawarty 8 XI z Janem Kazimierzem pod Palczynem. Jak się zdaje, w niektórych wypadkach O. występował w imieniu całego ruchu rokoszowego. Być może szło o zachowanie swego rodzaju protokółu dyplomatycznego: aby król nie pertraktował z infamisem, względnie aby szlachta zachowała jakieś pozory, że się nie łączy bezpośrednio z eks-marszałkiem. Czasem (uniwersał z 30 VII 1665) mogły wchodzić w grę względy taktyczne, zręczniej było, że to nie sam Lubomirski wzywał szlachtę do występowania w jego obronie. W podobnych wypadkach trzeba widzieć w owych wystąpieniach nie tyle własną inicjatywę O-ego, czy w ogóle przywódców konfederacji, co wykonanie decyzji podjętych przez całe kierownictwo rokoszu pod przemożnym wpływem Lubomirskiego. Do jesieni (połowy października?) 1665 Lubomirski radził się O-ego w sprawie pertraktacji z królem, ale prawdopodobnie również i w kwestiach działań wojennych, potem jednak – może w następstwie powiększania się jego zwolenników (przyłączenie się szlachty wielkopolskiej) – zaczął sam decydować. Nie wiemy, jak ułożyły się stosunki w r. 1666. Wobec wyjazdu eks-marszałka na okres zimy 1665/6 do Wrocławia doszło zapewne do faktycznego zwiększenia samodzielności O-ego, kwaterującego we Wschowie. Na ten czas zresztą Lubomirski umieścił przy O-m swego niejako męża zaufania Aleksandra Polanowskiego; 14 III 1666 przez niego przekazywał O-emu z Wrocławia 1 000 talarów. Pod Mątwami (13 VII 1666) oddziały konfederackie pod dowództwem O-ego dołączyły do walczących w końcowej fazie bitwy. Po bitwie związek występował przeciw ugodzie z królem (ok. 13 VII ?), nie chcąc się rozwiązać aż do sejmu. Domagał się również oddania do tego czasu dowództwa Lubomirskiemu albo O-emu, zgadzając się w tym wypadku nawet wyruszyć na Ukrainę. Wkrótce jednak (po 23 VII) pod wpływem Lubomirskiego wojsko zgodziło się rozwiązać konfederację w zamian za wypłacenie żołdu za 3 ćwierci i amnestię. Zapewne doszło wkrótce do tego po zawarciu 31 VII ugody łęgonickiej; względnie po 8 VIII po przeproszeniu króla i zaprzysiężeniu traktatu w Jaroszynie (pod Puławami); w ceremonii tej uczestniczył prawdopodobnie i O. Zapewne wkrótce potem został zwolniony z wojska, choć być może formalnie służył jeszcze do redukcji w dn. 31 VIII 1667. Dalsze jego losy nie są znane.

Prawdopodobnie żoną O-ego była w r. 1678 Zofia Zamiechowska.

Niesiecki, (Ustrzycki); Uruski; – Bąkowa J., Szlachta województwa krakowskiego wobec opozycji Jerzego Lubomirskiego w l. 1661–1667, W. 1974 s. 106–7, 113–14, 116, 159–60; Czapliński W., Opozycja wielkopolska po krwawym potopie (1660–1668), Kr. 1930 s. 65, 77, 84, 118–21; Jasnowski J., Aleksander Hilary Połubiński, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 10: 1938 s. 191–2; Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego, Kr. 1898 I 351–2, 379–81, 437, 444, 446; Leczyk M., Wojskowy przebieg rokoszu Lubomirskiego, „Biul. Wojsk. Akad. Polit.” 1958 S. Hist. nr 2 s. 7, 15–17, 31, 33; Majewski W., Bitwa pod Mątwami, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1961 VII cz. 1 s. 59, 61, 68, 71, 87; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Dwaj młodsi Wazowie, W. 1972 s. 284; – Akta sejmikowe woj. krak., III 109–11, 136–8; Dwa pamiętniki z XVII w., Wyd. A. Przyboś, Wr. 1954 s. 42 (pamiętnik J. F. Drobysz-Tuszyńskiego); Jemiołowski M., Pamiętnik…, Lw. 1850 s. 192, 196, 202–3; Kochowski W., Annalium Poloniae Climacter III, Kr. 1698 s. 181–2, 189, 233; [tenże], Historya panowania Jana Kazimierza, P. 1840 II 340, 344, 346, 354–5, 382, 395–8, 401–2; Sobieski J., Listy… do Maryi Kazimiry, W. 1860 s. 46; Theatrum Europaeum, Frankfurt am Mayn 1672 IX 1536; – Majewski W., Bitwa pod Częstochową 4 IX 1665 r. (rkp.); – AGAD: Akta Skarb.-Wojsk. Dz. 85 nr 72 k. 89–90, 166, nr 76 k. 18, nr 94, 96, Dz. 86 nr 55 s. 13, Arch. Zamoyskich, 2877 k. 137, Zbiory z Suchej 43/56 k. 141–143, 146, 148, 150; B. Czart.: rkp. nr 159 s. 243–248, 255–259, nr 398 s. 308–311; B. Ossol.: rkp. 189 (mikrofilm) k. 1619, 1623, 1628; B. PAN w Kr.: Teki Czermaka, t. 12 s. 210, 212, 354, t. 13 s. 207.

Wiesław Majewski