Słotwiński Adam (1834–1894), pijar, uczestnik ruchu narodowego 1861–4 r. Ur. w Bełżycach w Lubelskiem, był synem Tomasza, miał liczne rodzeństwo, m. in. starszego brata Stanisława (zob.).
S. uczył się w miejscowej szkole, następnie dwa lata w seminarium diecezjalnym w Lublinie i rok w zgromadzeniu kanoników laterańskich w Kraśniku. W r. 1855 wstąpił do zgromadzenia pijarów w Opolu (Lubelskim), otrzymał święcenia kapłańskie w r. 1858. W r. 1860 został wikarym w Radziejowie na Kujawach, po roku powrócił do Opola, skąd wkrótce przeszedł na zastępcę rektora kolegium pijarskiego do Chełma. Tu włączył się do prac Tow. Rolniczego, zaś od marca 1861 do manifestacji patriotycznych. Dn. 8 III przemawiał w unickiej katedrze chełmskiej na nabożeństwie za poległych w Warszawie. Wobec chłopskiego ruchu oporu przeciw pańszczyźnie próbował pośredniczyć między ludnością wiejską a ziemiaństwem. Współpracował w tym czasie z braćmi Frankowskimi. W czerwcu w Warszawie z grupą młodych księży pijarów naradzał się nad potrzebą emancypacji wikariuszy spod władzy rektorów i nad potrzebą starań o ponowne dopuszczenie pijarów do pracy w szkolnictwie. We wrześniu asystował wyborom do Rady Powiatowej. Gubernator lubelski oskarżył go (ponownie) o wygłoszenie podburzającego kazania «przy stawieniu krzyża pod Chełmem za poległych». W związku z tym zwierzchność duchowna przeniosła go z Chełma do Łukowa. W październiku S. wziął udział w manifestacji patriotycznej w Horodle. Aresztowany w r. 1862, zesłany został administracyjnie do gub. permskiej. W drodze, jak opowiadał, nocował w Ostrowie, w dworku Romualda Traugutta; nie przyjął propozycji gospodarza, który chciał zorganizować mu ucieczkę. W Permie zawiązał przyjaźń z konfratrem-zesłańcem Piotrem Ściegiennym. Po kilku miesiącach przymusowego pobytu w miasteczku Czerdyń uzyskał zgodę na powrót do Łukowa. W drodze powrotnej podobno wiózł z Petersburga listy Zygmunta Sierakowskiego do oficerów rosyjskich w Warszawie.
W październiku 1862 S. wziął udział w zjeździe księży diec. podlaskiej w Kłoczewie, gdzie uchwalono podporządkowanie się Komitetowi Centralnemu. W listopadzie wstąpił formalnie do organizacji narodowej wraz z ks. Stanisławem Brzóską. Wezwany na odprawę do Warszawy przez Romana Rogińskiego, otrzymał nominację na naczelnika pow. łukowskiego. Czynił m. in. starania o sprowadzenie broni na Podlasie z Galicji. Dn. 10 XII na wezwanie ks. Baltazara Paśnikowskiego przybył do Lublina; naradzano się nad zapobieżeniem przedwczesnemu wybuchowi powstania. Dn. 14 i 21 XII miał kazania adwentowe w Stoczku, przeważnie do chłopów, którzy «gromadnie przysięgę składali na obronę Ojczyzny». Ostrzeżony przed grożącym mu aresztowaniem, ukrył się, przedostał do Warszawy i z pomocą organizacji dotarł do Krakowa. Doznał tu chłodnego przyjęcia ze strony hierarchii kościelnej. Opuścił więc Kraków 6 I 1863 i udał się do Rzymu, gdzie od generała pijarów uzyskał «obediencję do Collegium krakowskiego». Źle przyjęli go w Rzymie zmartwychwstańcy, którym się wydał «rewolucjonistą». Memoriał o stanie Kościoła w zaborze rosyjskim przedłożył papieżowi Piusowi IX na audiencji 23 I 1863 i z jego ust dowiedział się o wybuchu powstania w Polsce.
Do Krakowa S. wrócił w połowie marca 1863 i w kolegium pijarskim stworzył punkt oparcia dla wielu nielegalnych robót, nie tylko dla «komitetu pań» do opieki nad internowanymi, ale i dla radykalizującej organizacji miejskiej i rozmów z «deputacją Rusinów Wschodniej Galicji», która starała się o kontakt z Rządem Narodowym (RN), i z wielu dowódcami (Michał Heydenreich , Dionizy Czachowski, Józef Hauke-Bosak), szukającymi w Krakowie schronienia. We Wspomnieniach S. pisał, że kontaktował się zarówno z Ludwikiem Mierosławskim, jak i z Trauguttem. Adres RN do papieża też podobno przeszedł przez jego ręce. Był okręgowym w organizacji miejskiej, w styczniu 1864 stał na czele «wydziału efektów»; w marcu, po ogłoszeniu w Galicji stanu oblężenia, objął funkcję naczelnika miasta Krakowa. Przesłał wtedy do Hotelu Lambert w Paryżu raport, podpisany własnym imieniem i nazwiskiem, o całkowitym rozkładzie organizacji galicyjskiej. Zagrożony aresztowaniem, wydostał się z Krakowa w końcu marca. Rozesłano za nim listy gończe. Okrężną drogą, przez Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Stambuł, Rzym, latem t.r. dotarł do Paryża.
Początkowo S. był przy kościele St. Germain de Prés, następnie uzyskał zajęcie wikarego w robotniczej parafii na przedmieściu La Chapelle. Należał do założycieli Stow. Kapłanów Polskich, grupującego byłych uczestników powstania; był też dziesiętnikiem w Stow. Wzajemnej Bratniej Pomocy. Dn. 30 I 1866 podpisał odezwę Stow. Kapłanów Polskich, protestującą przeciw konfiskatom dóbr kościelnych przez władze rosyjskie. Nie dał się wciągnąć do żadnej działalności politycznej, uczęszczał natomiast na wykłady w Collège de France i Sorbonie. W r. 1869 odwiedził w Genewie gen. Bosaka i wraz z nim odbył wycieczkę na szczyt Mont Blanc. W chwili wybuchu wojny francusko-pruskiej powołany został na kapelana niedoszłego Legionu Polskiego. Prowadził «kronikę oblężenia Paryża», którą ogłosił potem w krakowskim „Kraju” w r. 1871. Na zebraniu jednego z klubów lewicowych zabrał głos, odmawiając Jarosławowi Dąbrowskiemu prawa występowania w imieniu narodu polskiego. Opuścił Paryż zaraz po kapitulacji miasta i wrócił do Krakowa.
Nie od razu i nie bez wysiłku udało się S-emu przezwyciężyć uprzedzenia administratora diec. krakowskiej ks. Antoniego Gałeckiego – zapośredniczył podobno Tadeusz Orzechowski («Oksza»). Uczył zrazu religii na kilku żeńskich «pensjach». Główny wysiłek włożył w «restytucję» obumarłego kolegium pijarskiego w Krakowie. Ogłosił drukiem: Prawa i zwyczaje zakładu wychowawczo-naukowego krakowskiego ks. pijarów (Kr. 1877, toż 1879, 1881). Przezwyciężając opory przeciwników z obozu konserwatywnego, uzyskał naprzód przyłączenie kolegium do czeskiej prowincji pijarów. W r. 1879 sam objął funkcję rektora, z faktycznymi uprawnieniami prowincjała. Przy kolegium odtworzył konwikt, w którym dbał o utrzymanie «ducha narodowego». Bezskutecznie zabiegał o wystawienie pomnika ks. Stanisława Konarskiego i o wydanie drukiem jego korespondencji; udało mu się tylko urządzić w kościele Pijarów mauzoleum serca ks. Konarskiego. Zniechęcony szykanami, zrezygnował z funkcji rektora 2 V 1888.
W l. 1879–85 angażował się S. w akcję pomocy prześladowanym unitom w Chełmszczyźnie; współpracował tu zwłaszcza z Janem Frankowskim, spiskowcem l. sześćdziesiątych. W r. 1883 jeździł do Wiednia na spotkanie z kard. V. Vannutellim, wysłanym z misją dyplomatyczną do Rosji, informował więc kardynała o stanie sprawy unickiej. Usiłował wciągnąć do współpracy świeżo przybyłego z zesłania arcybpa Zygmunta Felińskiego, którego gościł w klasztorze. I na tym gruncie spierał się z jezuitami, którym zarzucał, że wspomagając unitów, mają na oku wyłącznie sprawę wyznania, nie zaś narodową. Materiały do swej działalności, w tym i życiorys J. Frankowskiego, ogłosił poza granicami Galicji (Unia podlasko-chełmska od r. 1875–1885, Czadca 1894).
S. opublikował kilka broszur, m. in.: Higiena moralna czyli wskazówki dla matek chrześcijańskich jak mają wychowywać dzieci (Kr. 1876), List otwarty do wszystkich rodziców, którym oświata ludowa leży na sercu (Kr. 1888). W r. 1890 wydał króciutkie Wspomnienia o ś.p. Zygmuncie Sierakowskim (Kr.), mianowicie opis jego egzekucji. W t.r. ukończył spisywanie Wspomnień z niedawnej przeszłości, dość barwnych, nie zawsze dokładnych, ostro polemizujących z tą częścią duchowieństwa, której wyrzucał obojętność dla sprawy polskiej. Ogłosił drukiem (Kr. 1892) część I Wspomnień, obejmującą l. 1860–71, dedykowaną Stefanowi Buszczyńskiemu. Zamieścił w niej w aneksie cenny źródłowo wywiad, jaki przeprowadził w r. 1890 z innym współtowarzyszem z lat dawnych, Stanisławem Frankowskim. Zmarł S. 16 X 1894 w Krakowie, został pochowany na cmentarzu Rakowickim.
Epizodycznie postać S-ego występuje w powieści S. Strumph-Wojtkiewicza „Traugutt” (1962).
Fot. w: Kraków w powstaniu styczniowym, Kr. 1963; – Estreicher w. XIX; Bibliogr. historii Pol. XIX w., II cz. 1, 3 vol. 2, 3; Enc. Kośc., XXXI 139, 146; Słown. Pol. Teologów Katol., IV (bibliogr.); Grodziska-Ożóg K., Cmentarz Rakowicki w Krakowie, Kr. 1987; Lewak-Więckowska, Zbiory B. Rap., Katalog; – Borejsza J., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Góra S., Partyzantka na Podlasiu 1863–1864, W. 1976; Homola-Dzikowska I., Mikołaj Zyblikiewicz, Wr. 1964; Jabłońska-Deptuła E., Gawrysiakowa J., Materiały do zaangażowania patriotycznego zakonów męskich w Królestwie Polskim w latach 1861–1864, L. 1976; Pitala A., Ks. Adam Słotwiński pijar, w: tenże, Przyczynki do dziejów polskiej prowincji pijarów 1642–1992, Kr. 1993; Riabinin J., Lublin i Lubelskie w przededniu powstania styczniowego, L. 1925 s. 52; Tomczyk J., Lublin w okresie powstania styczniowego, „Roczn. Lub.” R. 4: 1961 s. 151, 153, 154; Wyczawski H., Arcybiskup Zygmunt Szczęsny Feliński 1822–1895, W. 1975; Zdrada J., Jarosław Dąbrowski 1836–1871, W. 1973; – [Bałaszewicz J. A.] Potocki A., Raporty szpiega, W. 1973 II; Kubicki, Bojownicy kapłani, II, III; Mickiewicz W., Emigracja polska 1860–1890, Kr. 1908 s. 133; Galicja w powstaniu styczniowym; Korespondencja Karola Estreichera z Marią i Felicjanem Faleńskimi (1867–1903), Wr. 1957; Mikoszewski K., Pamiętniki moje, W. 1987; [Miłkowski Z.] Jeż T. T., Od kolebki przez życie, Kr. 1936; Rogiński R., Zeznania i wspomnienia, W. 1983; Ruch rewol. 1861 r. w Król. Pol.; Wydawnictwo materiałów do historii powstania 1863–1864 r., Lw. 1980 III 289–93; – B. Jag.: rkp. 6004, 6532; B. Ossol.: rkp. 7322, 12149, 12422; B. PAN w Kr.: rkp. 2026; – Mater. Red. PSB: Życiorys S-ego w oprac. Adama Pitali.
Stefan Kieniewicz