Sperczyński (Sporczyński, Szperczyński) Adam, pseud. Aldon, przybrane nazwisko Adam Tchórzewski (1809–1881), uczestnik powstania listopadowego, działacz emigracyjny. Ur. 26 III (wg J. Bartkowskiego: 23 VI) w Grabowie koło Ostrzeszowa w Poznańskiem, w rodzinie szlacheckiej.
Po ukończeniu szkoły średniej w Piotrkowie S. zapisał się 24 IX 1829 na Wydz. Prawa i Administracji Uniw. Warsz. Po wybuchu powstania listopadowego przerwał studia i jako ochotnik wstąpił do 9. pp liniowej, dowodzonego przez płk. Samuela Różyckiego; w pułku tym awansował do stopnia podporucznika. W tzw. wyprawie łysobockiej odznaczył się pod Kockiem (13–19 VI 1831). Po klęsce powstania wyemigrował do Francji, 19 XII 1831 przybył do zakładu w Awinionie. Tam wstąpił do loży karbonarskiej «Vrais amis réunis» (należał do niej również spokrewniony z nim Leopold Sperczyński); od 12 VI 1832 był członkiem – w stopniu mistrza – polskiej loży «L’Aigle blanc et le Cavalier» («Orła i Pogoni»). Wg J. Bartkowskiego w tym czasie używał nazwiska Adam Tchórzewski. Jesienią t.r. zgłosił akces do Komitetu Narodowego Polskiego i Ziem Zabranych, któremu przewodniczył Józef Dwernicki. Próbował kontynuować studia prawnicze w Dijon, ale najprawdopodobniej je zarzucił, poświęcając się działalności w środowiskach karbonarskich. Należał do bliskich współpracowników Józefa Zaliwskiego. Na zjeździe lyońskim karbonariuszy polskich (styczeń 1833) został mianowany okręgowym, tj. organizatorem armii partyzanckiej na pow. przasnyski i mławski. Wyruszył z Lyonu (bez paszportu) do Wielkopolski w pierwszej grupie uczestników wyprawy. Wraz z Edwardem Duńskim usiłował w lutym i marcu t.r. zorganizować partyzantkę w Pułtuskiem i Mławskiem. Po fiasku tych prób obaj przyłączyli się z końcem kwietnia do oddziału Faustyna Sulimierskiego, działającego w Kaliskiem. Brali udział w nieudanym ataku na Kalisz, a następnie (3 V) w zwycięskiej potyczce z Rosjanami w Szadku (W. Knapowska mylnie przypisuje im kierowanie walką). W kolejnej potyczce w lasach janowickich (13 V), oddział uległ rozbiciu, a S-emu udało się zbiec za granicę.
S. wrócił do Francji i zamieszkał w Troyes (dep. Aube). Dn. 2 IV 1834 zgłosił tam swój akces do Tow. Demokratycznego Polskiego (TDP), ale równocześnie związany był z jego współzawodniczką, «Młodą Polską». W wyniku donosu do francuskich władz policyjnych otrzymał w maju 1835, wraz z emisariuszami «Młodej Polski» Szymonem Konarskim i Leonem Zaleskim, nakaz opuszczenia Francji jako podejrzany o rewolucyjne zamiary. Krótko przed tym (22 V) wszyscy trzej opublikowali w radykalnym dwutygodniku „Północ” (nr z 10 VI) odezwę, w której obwiniali umiarkowanych działaczy emigracyjnych («liberalistów») o to, że «podłymi zabiegami» przyczynili się do decyzji władz francuskich; podkreślali też, że są nadal «przyjaciółmi Zaliwskiego» gotowymi poświęcić się dla ludu. Konwojowani przez policję aż do Calais, przybyli statkiem do Londynu 25 V 1835. W Anglii pobierał S. od 9 VI t.r. do 26 III 1849 rządową zapomogę dla uchodźców polskich. Działał w londyńskiej gminie «Młodej Polski»; przyjął wówczas pseud. Aldon. Nie przerwał jednak współpracy z TDP. Przyłączył się też do zwolenników utworzenia w Wielkiej Brytanii rządu, reprezentującego całą emigrację. Wszedł w skład utworzonego 29 VIII 1836 Komitetu Emigracji Polskiej w Londynie, na którego czele stanął Dwernicki; większość wychodźców polskich obojętnie przyjęła tę inicjatywę. S. działał też w Ogóle Londyńskim, reprezentując w nim linię polityczną TDP. Dn. 19 IX 1836 postawił wniosek o przyłączeniu się Ogółu do TDP, jednak propozycji tej nie chciało zaakceptować samo TDP, ponieważ w Ogóle znajdowali się też zwolennicy prawicy. Jesienią 1836 Ogół zlecił S-emu opracowanie programu politycznego nowego czasopisma, które miało być wydawane w Londynie. S. chciał, aby w przedsięwzięciu tym uczestniczyło TDP; Ogół natomiast pragnął zatrzymać redakcję wyłącznie w swoich rękach. Na początku 1837 wraz z innymi członkami TDP wystąpił S. z Ogółu i odtąd działał wyłącznie w sekcji londyńskiej TDP jako jej sekretarz; w styczniu t.r. sekcja opublikowała tłumaczenie Wielkiego Manifestu TDP na język angielski. W tym też czasie wraz z Ksawerym Bolewskim został S. członkiem ogólnoeuropejskiej organizacji radykalnej Société des réfugiés. Od 19 VIII do końca września t.r. przebywał w Brukseli, gdzie spotkał się z Dwernickim i Joachimem Lelewelem. Następnie wraz z przybyłym z Krakowa Adolfem Zaleskim pojechał do Poitiers na naradę TDP (9 IX), na której rozważano wysłanie przez Centralizację kolejnych emisariuszy do Galicji. W grudniu, otrzymawszy od Centralizacji pełnomocnictwa, przedostał się do Galicji z misją nawiązania kontaktów z tamtejszymi tajnymi związkami, ale jego pobyt nie trwał długo, gdyż organizacja krakowska była w tym czasie rozbita.
Do Anglii wrócił S. w r. 1838. W l. 1839–41 mieszkał w Londynie, działając jako pełnomocnik Centralizacji TDP. Uczestniczył w organizowanych przez Sekcję londyńską TDP obchodach rocznicy wybuchu powstania listopadowego, m.in. 29 XI 1839 wygłosił z tej okazji mowę. W l. 1839–46 kandydował w wyborach do Centralizacji, uzyskując w nich od trzech do sześciu głosów. W l. czterdziestych mieszkał w Yarmouth (hrabstwo Norfolk), skąd pisywał korespondencje do „Demokraty Polskiego”, głównego pisma politycznego TDP. Od r. 1852 należał do paryskiego Tow. Historyczno-Literackiego. W l. 1857–81 mieszkał w Tunbridge (hrabstwo Kent), gdzie uczył języków obcych w The Castle-Schools. Dn. 30 VIII 1860 otrzymał obywatelstwo brytyjskie. W czasie powstania styczniowego, w lipcu 1863, jeździł do Paryża, gdzie pozostawał pod nadzorem policji; cel tej podróży nie jest znany. Był członkiem Stow. Podatkowego Emigracji Polskiej. Zmarł 4 VII 1881, pochowany został w Londynie na cmentarzu Highgate (na Wzgórzu Orła Białego).
S. nie założył rodziny.
Katalog rękopisów Biblioteki Polskiej w Paryżu, L.–Paryż 1990 V; Więckowska, Zbiory batignolskie; – Gerber, Studenci Uniw. Warsz.; Hass, Wolnomularze; PSB (Bolewski Ksawery, Chmielewski Robert); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990; – Grodziska, Polskie groby Londynu; Paszkiewicz M., Lista emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii otrzymujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 96; – Barszczewska A., Szymon Konarski, W. 1976; Barszczewska A., Śmiałowski J., Z dziejów partyzantki Józefa Zaliwskiego w roku 1833 w Królestwie Polskim, „Studia i Mater. do Hist. Wojsk.” T. 7: 1961 cz. 1 s. 230, 263–4; Gadon L., Emigracja Polska, Kr. 1902 III; tenże, Z życia Polaków we Francji, Paryż–Kr. 1883 s. 125; Kalembka S., Towarzystwo Demokratyczne Polskie w latach 1832–1846, Tor. 1966; tenże, Wielka Emigracja, W. 1971 s. 220; Knapowska W., Nawroty polskich ruchów zbrojnych 1830–34, P. 1948; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji 1832–1848, W. 1986; Kraushar A., Partyzantka Artura Zawiszy Czarnego (1833), W. 1915 s. 20; Limanowski B., Historia demokracji polskiej w epoce porozbiorowej, W. 1946 I; Łuczakówna H., Wiktor Heltman 1796–1874, P. 1935; Łukaszewicz W., Szymon Konarski, W. 1948; Naglerowa H., Wyprawa Zaliwskiego 1833 r., „Przew. Nauk.-Liter.” R. 47: 1919 t. 45 s. 323, 443; Prasa polska w latach 1661–1864, W. 1976; Sokołowska S., Młoda Polska, Wr. 1972; Zieliński L., Emigracja polska w Anglii w latach 1831–1846, Gd. 1964 s. 54; – Bartkowski J., Spis Polaków zmarłych w emigracji od r. 1831, Wyd. L. Krawiec, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII 393; Krosnowski A., Almanach historique ou souvenir de l’emigration polonaise, Paris 1837/8, 1846, 1847 (jako Sporczyński); – [Bałaszewicz J. A.] Potocki A., Raporty szpiega, Oprac. R. Gerber, W. 1979; Budzyński M., Wspomnienia z mojego życia, P. 1880 I 228; Giller A., Historia powstania narodu polskiego w 1861–1864 r., Paryż 1870 III 366, 456; Listy emigracyjne Joachima Lelewela, Wyd. H. Więckowska, Kr. 1949–52 II–III; Różycki S., Zdanie sprawy narodowi z czynności w roku 1831, Bourges 1832 s. 4; Szczerbatow M. M., Rządy księcia Paskiewicza w Królestwie Polskiem (1832–1847), W. 1900; Zarys powstania styczniowego; – „Demokrata Pol.” T. 2: 1838–42 s. 263; „Kron. Emigracji Pol.” 1839 s. 90–1; „Północ” 1835 nr 10 s. 40; „Tyg. Emigracji Pol.” 1836 cz. 11 s. 10, cz. 12 s. 46; – B. Narod.: rkp. 9536.
Elżbieta Orman-Michta