Straszewicz Aleksander Ignacy (1814–1904), uczestnik powstania listopadowego, emigrant, przemysłowiec. Ur. 26 V (wg danych francuskich 26 IX, wg nekrologu 7 X) w Koropolu (pow. trocki), był drugim synem Ignacego Justyna, dziedzica dóbr Koropol, marszałka szlachty pow. rosieńskiego, i Pauliny z Przeciszewskich. Miał siedmioro rodzeństwa, siostry: Stefanię, Elwirę, Kamilę, Sewerynę, oraz braci: Stanisława, Michała i Edwarda. Starszy brat S-a, Michał (1813–1852), studiował na Uniw. Wil., a od wybuchu powstania na Żmudzi w marcu 1831 dzielił losy S-a. Dn. 6 VIII 1835 przeniósł się z zakładu w Dax do Poitiers, gdzie rozpoczął studia medyczne w École Secondaire de Médecine. W r. 1836 wstąpił do Tow. Demokratycznego Polskiego. Studia kontynuował na uniwersytetach w Montpellier, a od jesieni 1837 w Strasburgu, gdzie na podstawie pracy Questions sur diverses branches des sciences médicales otrzymał 16 VII 1839 dyplom doktora medycyny. W l. 1841–52 praktykował jako lekarz w Bouzanville, niedaleko Metz. Dn. 26 X 1849 otrzymał naturalizację francuską. Młodszy brat S-a, Edward (1821–1873), brał udział w powstaniu styczniowym, za co został zesłany na Syberię i tam zmarł.

 

Po ukończeniu gimnazjum w Krożach (pow. rosieński) rozpoczął S. studia na Uniw. Wil. Po wybuchu powstania na Żmudzi w marcu 1831, idąc za przykładem brata Michała i wujów, wstąpił jako ochotnik do oddziału partyzanckiego Narbutta; służył w szwadronie kawalerii. Gdy oddziały polskie wkroczyły na Litwę, w czerwcu t.r. zaciągnął się z bratem do 6. p. strzelców konnych. Odznaczył się w bitwie pod Szawlami (8 VII), gdzie brał udział w szarży szwadronu jazdy żmudzkiej na siły rosyjskie; został ranny, ale należał do szesnastu powstańców, którzy ocaleli z 200-osobowego oddziału. Jeszcze na polu bitwy otrzymał awans na podporucznika, a dowódca powstania żmudzkiego, mjr Konstanty Herubowicz, przedstawił go do odznaczenia Krzyżem Virtuti Militari (ostatecznie Srebrny Krzyż Virtuti Militari został mu przyznany już na emigracji w rozkazie datowanym na 4 X 1831). Wraz z brygadą gen. Franciszka Rohlanda przekroczył 15 VII granicę pruską.

 

Przez Prusy wyemigrował S. wraz z bratem, Michałem, do Francji. Obaj przebywali w zakładach w Besançon, od 1 IV 1833 w Bergerac, a od czerwca t.r. w Dax. W lipcu 1835 przeniósł się do Guebwiller w Alzacji i rozpoczął pracę jako praktykant w jednej z tamtejszych fabryk włókienniczych. W październiku 1838 wyjechał do Wielkiej Brytanii, gdzie przez trzy lata praktykował w fabrykach włókienniczych Anglii, Szkocji i Irlandii, ucząc się zarządzania i nowych metod produkcji. W listach do Adama Jerzego Czartoryskiego i Władysława Zamoyskiego, wspierających go finansowo, żalił się na Anglików, którzy nie dopuszczali go do tajników produkcji włókienniczej. Był w tym czasie członkiem Wydz. Statystycznego Tow. Literackiego i jego korespondentem w Wielkiej Brytanii. Na jedno z posiedzeń Wydz. Statystycznego przygotował w r. 1840 referat pt. Rys statystyczny przędzalnictwa w Szkocji i Irlandii (rkp. w B. Pol. w Paryżu).

 

W r. 1841 wrócił S. do Francji i został dyrektorem manufaktury włókienniczej w Normandii; założył jej filię koło Bergamo w Lombardii i tam też przeniósł się na krótko. Pracował następnie w fabryce włókienniczej w Rouen. W r. 1849 ożenił się z Cécile Grosjean, pochodzącą z jednego z najzamożniejszych rodów przemysłowych w Alzacji i wraz z nią zamieszkał w Guebwiller. Prawdopodobnie wówczas otrzymali z bratem Michałem naturalizację francuską. W Guebwiller założył własną przędzalnię, która wkrótce stała się jedną ze znaczniejszych we Francji i zapewniła S-owi fortunę. Należał do aktywnych obrońców francuskiego przemysłu tekstylnego, którego rozwój zagrożony był po podpisaniu w r. 1860 przez Francję i Anglię traktatu handlowego. W r. 1883 wybrany został na prezesa jury wielkiej wystawy przemysłowej w Troyes i t.r. odznaczony Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej. Prawdopodobnie w l. osiemdziesiątych jako obywatel francuski odwiedził Litwę i dom rodzinny. W drodze powrotnej zatrzymał się w Wielkopolsce, gdzie zaprzyjaźnił się z Teodorem Żychlińskim; pojechał z nim do Zdzisława i Marii Czartoryskich, mieszkających w Sielcu.

 

Pod koniec l. osiemdziesiątych S. sprzedał fabrykę w Guebwiller, opuścił Alzację i zamieszkał w Paryżu przy córce Emmie. Zaangażował się wówczas w działalność polskiej emigracji. W r. 1890 został członkiem Instytucji Czci i Chleba; od r. 1898 wchodził w skład jej Rady, a w r. 1899 objął funkcję prezesa. Dn. 29 XI t.r. w Bibliotece Polskiej wygłosił mowę z okazji rocznicy wybuchu powstania listopadowego, opublikowaną w „Bulletin Polonais” (1900 nr 138). Był też wiceprezesem Rady Szkoły Polskiej na Batignolles oraz należał do honorowych członków Stow. byłych Uczniów Szkoły Polskiej. Zmarł 18 IV 1904 w Paryżu, został pochowany obok żony, w grobowcu rodzinnym w Guebwiller.

 

W małżeństwie z Cécile Grosjean (1827–1884) miał S. syna Edwarda (1849–1871), który po ukończeniu Collége de France zaciągnął się do armii francuskiej, a w czasie wojny francusko-pruskiej w r. 1871 walczył w obronie twierdzy Belfort, gdzie został 3 II t.r. śmiertelnie ranny, oraz córkę Emmę, 1.v. Weisgerber, 2.v. Bérenger, która z pierwszego małżeństwa miała syna, Aleksandra Weisgerbera Straszewicza (1873–1902), porucznika armii francuskiej, poległego w wojnie w Indochinach 25 II 1902 w bitwie pod Ta-Lung (obecnie na terenie Wietnamu).

 

 

 

Fot. w: „Bulletin Polonais” 1904 nr 190 s. 113; – Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny [...] Krzyżem Wojskowym Virtuti Militari ozdobionych, Lw. 1881; Lewak–Więckowska, Zbiory B. Rap. Katalog; Słown. lek. pol. XIX w., V (dot. Michała Straszewicza); Więckowska, Zbiory batignolskie; Żychliński, XXV 274–5; – Bielecki R., Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837, W.–Ł. 1986; Konarska B., Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji w latach 1832–1848, W. 1986; Trawiński F., Alexandre Straszewicz (1814–1904), „Bulletin Polonais Litteraire, Scientifique et Artistique” 1904 nr 190 s. 113–14; – Bartkowski J., Spis Polaków zmarłych w emigracji od roku 1831, Oprac. L. Krawiec, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., VII/VIII; Instytucja Czci i Chleba. Sprawozdania z czynności Zarządu Instytucji i z obrotu funduszami, 1895–1904; – B. Czart.: Druki ulotne, sygn. 110338 III, 110339 III, 110431 III, rkp. 5541, 6683; B. Pol. w Paryżu: rkp. 470, 755, 1472.