Ostrogski Aleksander książę (1570–1603), wojewoda wołyński. Ur. najpóźniej 1 VII w Wiewiórce koło Tarnowa, był najmłodszym dzieckiem Konstantego Wasyla (zob.) i (zmarłej przy jego porodzie) Zofii z Tarnowskich, bratem Janusza (zob.). Wychowany w wyznaniu prawosławnym, odebrał wszechstronne wykształcenie na dworze w Ostrogu. W r. 1589 znajdował się w orszaku towarzyszącym Zygmuntowi III w podróży do Rewla. Dn. 6 V 1593 został mianowany wojewodą wołyńskim. Brał udział w przygotowaniach do obrony przed spodziewanym przejściem Tatarów przez Polskę na Węgry w r. 1594: w początku lipca wysłał swój poczet na granicę węgierską, w sierpniu uczestniczył w zwołanej przez hetmana w. kor. Jana Zamoyskiego radzie wojennej w Lublinie, w jesieni stawił się z licznym zaciągiem w obozie hetmańskim pod Łastówką na Podkarpaciu. W l. n. był O. zaangażowany w prohabsburską politykę brata Janusza w stosunku do państw naddunajskich. Przede wszystkim jednak pozostawał O. pod silnym wpływem ojca, nie odszedł – jak pozostali bracia – od prawosławia i wraz z ojcem działał przeciw unii prawosławnych z Kościołem rzymskokatolickim. W październiku 1596 stał obok ojca na czele opozycji prawosławnej na synodzie w Brześciu. Na sejmie warszawskim 1597 r. należał do komisji badającej egzarchę konstantynopolskiego Nicefora, nalegał na zakończenie procesu i wydanie wyroku. Wraz z ojcem wziął udział w zjeździe protestantów i prawosławnych w Wilnie 15 V 1599 i został wybrany na jednego z «prowizorów albo obmyśliwaczy pokoju cerkwi i zborów». Podobnie jak ojciec i brat Janusz, trwał O. w tym czasie w ostrej zwadzie z Zamoyskim, a wydaje się, iż popędliwy i skłonny do awanturnictwa, głębiej niż oni się w tę walkę angażował. Wg relacji Zamoyskiego wiązał się O. przeciw niemu z Adamem Gorajskim, któremu «użyczał» swej piechoty, porozumiewał się także z planującym «najazd nocny» na dom hetmański Krzysztofem Zborowskim. Wrogość ta trwała aż do sejmu 1603 r., kiedy to O. wsławiwszy się najpierw porąbaniem łańcuchów, broniących wjazdu konno na wewnętrzny dziedziniec zamku warszawskiego, pojechał do hetmana szukać porozumienia. W czasie obrad sejmowych poparł wystąpienie Zamoyskiego skierowane przeciw prohabsburskiej polityce króla. Na sejmie tym był O. zarazem głównym obrońcą prawosławia.

Ok. r. 1590 stał się O. właścicielem nadanego mu przez ojca klucza rówieńskiego (miasto Równe z przyległościami na Wołyniu). W r. 1592 ożenił się z Anną Kostkówną (zob. Ostrogska Anna), dziedziczką olbrzymiej fortuny, m. in. dóbr jarosławskich, i odtąd wiele przebywał w Jarosławiu, w którym wybudował pałac. Po scedowaniu przez Wasyla Konstantego dóbr synom, 3 V 1603 dokonał z bratem Januszem działu, w wyniku którego dołączył do Równego połowę Ostroga, Dorohobuż, Suraż, Zwiahel, Berezdów, Połonne i Ostropol. O granice dóbr toczył O. ostre zwady, m. in. z referendarzem kor. Janem Tomaszem Drohojowskim i Miękickimi. O. zmarł w grudniu 1603 w Tarnopolu i został pochowany w cerkwi prawosławnej w Ostrogu.

Z małżeństwa z Anną z Kostków O. pozostawił ośmioro dzieci: pięciu synów: Aleksandra (zm. ok. 1607), Adama Konstantego (1596–1618), Janusza (1598–1619), Krzysztofa (zm. 1607) i Wasyla (zm. 1605), oraz trzy córki: Zofię (żonę Stanisława Lubomirskiego, woj. i star. generalnego krakowskiego, zob.), Katarzynę (żonę Tomasza Zamoyskiego, woj. kijowskiego) i Annę Alojzę Chodkiewiczową (zob.).

Fot. portretu O-ego w: „Roczn. Wołyński” T. 7: 1938 s. 61, Makara J., Dzieje parafii jarosławskiej, Jarosław 1936 s. 111; – Boniecki, Poczet rodów; Wolff, Kniaziowie lit.-rus.; – Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska, W. 1934; Kocowski B., Wyprawa Tatarów na Węgry przez Polskę w 1594 r., L. 1948 s. 61, 68; Lepszy K., Rzeczpospolita Polska w dobie sejmu inkwizycyjnego, Kr. 1939; Macůrek J., Zápas Polska a Habsburků o přístup k černému moři na sklonku 16. stol., Praha 1931; Makara J., Dzieje parafii jarosławskiej, Jarosław 1936 s. 109–11, 118; Niemcewicz J. U., Dzieje panowania Zygmunta III, Kr. 1860 I; Pirożyński J., Dzieje jednego zajazdu, „Odr. i Reform. w Pol.” T. 7: 1962 s. 119; Stecki T. J., Z boru i stepu, W. 1898 s. 18–20; – Mon. Pol. Vat., VI; Piasecki P., Kronika, Kr. 1870 s. 174; Script. Rer. Pol., VIII (Arch. domu Radziwiłłów), XX (Diariusz sejmu 1597); Wiadomości do dziejów polskich z archiwum prowincji szląskiej, Zebrał A. Mosbach, Wr. 1860 s. 233; Żółkiewski S., Listy, Kr. 1868 s. 68.

Halina Kowalska