Okińczyc (Okieńczyc) Aleksander (1839–1886), lekarz, zesłaniec, emigrant. Ur. 9 II we wsi Sielec w pow. prużańskim (wg księgi dyplomów doktorów medycyny paryskiej École de Médecine ur. 28 VIII w Grodnie), był synem Józefa. W r. 1852 rodzina została zapisana do ksiąg szlachty okręgu białostockiego. Nauki szkolne pobierał O. w Prużanach i Grodnie. W l. 1856–61 studiował na wydziale lekarskim uniwersytetu moskiewskiego, który ukończył ze stopniem doktora medycyny. W r. 1861 rozpoczął praktykę lekarską w Szereszewie w pow. prużańskim. W czasie powstania styczniowego miał być lekarzem w oddziale powstańczym (sugestia wydawców „Powstanie styczniowe. Współpraca rewolucyjna polsko-rosyjska”), wiadomości tej nie potwierdzają jednak dostępne źródła. O. był zatrudniony w służbie medycznej powstania, nie służył jednak jako lekarz w żadnym z oddziałów powstańczych operujących w Grodzieńskiem czy na Podlasiu. Schwytany przez Rosjan na udzielaniu pomocy lekarskiej rannym powstańcom, został skazany na 12 lat ciężkich robót. W trakcie marszu kolumny zesłańców, między Tobolskiem a Tomskiem O. wraz z Zygmuntem Mineyką i Henrykiem Waszkiewiczem podszyli się pod nazwiska zmarłych na tyfus współzesłańców skazanych na osiedlenie. W ten sposób zamiast w kopalniach nerczyńskich cała trójka osiadła w Tomsku. O. występował pod nazwiskiem Malewskiego. W maju 1865 po kilku miesiącach przygotowań i zebraniu pieniędzy, z fałszywymi paszportami i w strojach chłopów syberyjskich, początkowo końmi, a później piechotą dotarli z Tomska do Małmyża. Tu udzielił im pomocy stryjeczny brat O-a Władysław Wiktor Okińczyc, zesłany do Małmyża na osiedlenie. Dalszą drogę uciekinierzy odbyli statkiem do Kazania, a stamtąd już pociągiem do Moskwy i Petersburga. Przy wydatnej pomocy grup rewolucjonistów rosyjskich O. i Mineyko przerzuceni zostali za granicę. O. przybył do Paryża w sierpniu 1865. Zweryfikowany jako uczestnik powstania «chirurgien major à l’armée polonaise» otrzymywał 35 fr. miesięcznego żołdu. Wobec nieuznawania we Francji zagranicznych stopni medycznych O. podjął w listopadzie 1865 starania o nostryfikację dyplomu. Decyzją ministerialną uzyskał zezwolenie na podjęcie studiów w paryskiej École de Médecine bez konieczności uiszczania opłat. Od kwietnia 1866 do kwietnia 1867 zdał uzupełniające egzaminy, w lipcu t. r. przedłożył tezę doktorską i uzyskał francuski stopień doktora medycyny.
W tych samych latach O. należał do grupy kierowniczej Paryskiego Stowarzyszenia Wzajemnej Bratniej Pomocy. Był delegatem tegoż Stowarzyszenia dla rozwiązania (14 X 1866) tej organizacji zgodnie z wezwaniem Komitetu Zjednoczenia Emigracji Polskiej (ZEP). Był członkiem ZEP i należał do gminy Luxembourg. W sierpniu 1866 Komitet ZEP powołał O-a w skład pięcioosobowej Komisji Wyborczej, która powierzyła mu funkcję sekretarza. W głosowaniu nad ustawą ZEP O. opowiedział się za projektem przedstawionym przez tzw. większość Komitetu. Był także jednym z kasjerów Delegacji Litewskiej, organizacji powołanej przez grupę emigrantów z ziem litewskich dla administrowania tzw. sumami litewskimi. Po uzyskaniu zgody mocodawców na przejęcie tych sum przez Komitet ZEP właśnie w mieszkaniu O-a dokonano 30 IX 1866 tej operacji. Wyjazd z Paryża w r. 1867 i podjęcie pracy zawodowej odsunęły go od działalności politycznej. W l. n. regularnie wspierał finansowo akcje organizowane przez Komitet ZEP. W r. 1867 objął O. posadę lekarza w Villepreux, w departamencie Seine et Oise. Bezgranicznie oddany niesieniu pomocy ludziom cierpiącym, społecznik leczący ubogich za darmo, zyskał popularność i cieszył się ogromnym uznaniem w Villepreux i okolicy. Pracował ponad siły. Jak pisał Bohdan Zaleski «…nieborak Aleksander ciągle w rozgonach po chorych swoich okolicznych … od rana do nocy poza domem…».
O. poślubił (29 IV 1871) w Hyères Józefę, córkę Bohdana Zaleskiego. Z małżeństwa tego przyszła na świat 19 III 1872 córka – Bohdana. W lipcu 1872 Zaleski przeniósł się na stałe do Villepreux, znajdując w O-u przyjaciela i opiekuna. Po śmierci (22 XII 1873) chorej na gruźlicę Józefy Okińczycowej Zaleski pozostał w Villepreux pod opieką O-a, który leczył tracącego wzrok poetę, czytał mu książki i pomagał w korespondencji. Zaleski pośredniczył w powtórnym ożenku O-a z Anną, córką Jana Krechowieckiego, przyjaciela poety z lat młodości, siostrą Adama Krechowieckiego (zob.). Ślub odbył się 2 III 1878 w Villepreux. O. padł ofiarą szerzącej się w Villepreux epidemii. Zmarł 19 III 1886 (wg niektórych informacji 18 III). Uroczysty pogrzeb z udziałem niemal wszystkich mieszkańców Villepreux był wyrazem uznania dla polskiego lekarza. Żegnali go przemówieniami: miejscowy notariusz Gervais i lekarz Fournestraux. Z drugiego małżeństwa O. miał czworo dzieci (z których jedno zmarło w dzieciństwie), najstarszym synem był Józef (zob.), drugim Bronisław (1880–1942), trzecim Bernard, który zginął pod Verdun w r. 1915. Córka z pierwszego małżeństwa Bohdana kształciła się w Instytucie Panien Polskich przy Hotelu Lambert; przetłumaczyła na język francuski pamiętniki gen. Józefa Szymanowskiego („Memoires du Général Szymanowski (1806–1814)”, Paris 1900).
Na emigracji w Paryżu po powstaniu styczniowym przebywali prócz O-a dwaj inni Okińczycowie. Stanisław (1840–1889), brat O-a, oficer, walczył w Grodzieńskiem i na Podlasiu. W Paryżu należał do ZEP (gmina Odéon). Opowiedział się za ustawą Zjednoczenia podaną przez mniejszość Komitetu Reprezentacyjnego. Po rozłamie w ZEP przeszedł do Organizacji Ogółu. Później osiadł w Galicji, gdzie pracował na stanowisku lustratora powiatowego. Zmarł w Kałuszu 28 X 1889. Feliks (1842–1909), brat stryjeczny O-a, uczestnik powstania styczniowego, ukończył gimnazjum w Białymstoku. Emigrował do Francji, gdzie po rocznej nauce w polskiej Szkole Wyższej na Montparnasse rozpoczął w r. 1867 studia w Szkole Medycznej w Paryżu, które ukończył 1 IV 1873 ze stopniem doktora medycyny. Był członkiem ZEP i należał do gminy Luxembourg. Pracował jako lekarz. Zmarł w Paryżu 20 IV 1909.
Kośmiński, Słown. lekarzów; Słown. Geogr., X 529 (Sielec); Tyrowicz, Tow. Demokr. Pol.; Uruski, XII 277–8; Do Wychodźstwa Polskiego z 11 XII 1866 r. Lista imienna wyborców ułożona wedle miejsc zamieszkania; – Borejsza J., Emigracja polska po powstaniu styczniowym, W. 1966; Djakov W., Miller I., Ruch rewolucyjny w armii rosyjskiej a powstanie styczniowe, Wr. 1967; Duchińska S., Bohdan Zaleski, „Wielkopolanin” 1892 i odb.; taż, Bohdan Zaleski. Wspomnienia pośmiertne, „Bibl. Warsz.” 1886 i odb.; Józef Bohdan Zaleski. Wspomnienie pośmiertne, „Ateneum” T. 2: 1886 s. 197–203; Klukowski Z., Lekarze zesłańcy po powstaniu 1863 roku, „Lekarz Wojsk.” T. 9: 1927 nr 3 s. 232; Kosztyła Z., Kraśko R., Z dziejów powstania styczniowego na Białostocczyźnie 1863–1864, Białystok 1963; Kwaśnicki A., Udział lekarzy w wojnie narodowej 1863–1864, „Przegl. Lek.” 1917 nr 6; Mazanowski M., Józef Bohdan Zaleski. Życie i dzieła. Zarys biograficzny, Pet. 1901; Miłkowski Z., Sylwety emigracyjne, Lw. 1904; Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911 I; Revolucionnaja Rossija i revoljucionnaja Pol’ša, Moskva 1967; Tretiak J., Bohdan Zaleski na tułactwie. Cz. 2: 1838–1886, Kr. 1914; Zembrzuski L., Złota księga korpusu sanitarnego polskiego 1797–1918, W. 1927 s. 88; Zieliński S., Bitwy i potyczki, Rapersvill 1913; – Aramowicz I., Marzenia. Pamiętnik o ruchu partyzanckim w województwie grodzieńskim w 1863 i 1864 r., Bendlikon 1865; Bałaszewicz J. A., Raporty szpiega, W. 1973; Dyboski B., Wspomnienia z przeszłości półwiekowej, Lw. 1913; Jaworowski K., Podróż na Sybir, „Gaz. Pol.” (Moskwa) 1915 listopad; Korespondencja Józefa Zaleskiego, Wyd. D. Zaleski, Lw. 1904 IV, V; Kraszewski J. I., Lenartowicz T., Korespondencja, Oprac. W. Danek, Wr. 1963; Mineyko Z., Z tajgi pod Akropol. Wspomnienia z lat 1848–1866, W. 1971; Powstanie styczniowe. Współpraca rewolucyjna polsko-rosyjska, Moskwa–Wr. 1963 I–II; Sprawozdanie z czynności Komitetu Zjednoczenia Emigracji od dnia 17-go lipca 1866 r. po dzień 10-ty maja 1868 r.; Sprawozdanie z głosowania nad Ustawą, z dnia 10 X 1867 r.; Zjednoczenie Emigracji Pol.: – „Association des Anciens élèves de L’École Polonaise. Bulletin Littéraire, Scientifique et Artistique”, 1886 nr 29 s. 32, 1909 nr 251 s. 176; „Dzien. Pol.” 1886 nr 69 s. 2; „Gaz. Lwow.” 1886 nr 67; „Kur. Lwow.” 1889 nr 304 s. 3; „Kur. Pol. w Paryżu” 1886 nr 56 s. 5; „Niepodległość” 1866 nr 2, 4, 7, 9, 11, 14, 1867 nr 42, 43; „Strażnica Pol.” 1886 nr 14 s. 13; – Archives Nationales w Paryżu: rkp. F17x 2393, 2394, F17 4602, 6267, 6589; Okińczyc A., Wspomnienia z pobytu w Rosji w r. 1863 (w posiadaniu rodziny – wg Maliszewskiego), pamiętnik niewykorzystany; – Informacje Leona Okińczyca z Poznania.
Mariusz Kulczykowski