Pragłowski (Radwan Pragłowski) Aleksander Tadeusz (1895–1974), pułkownik dyplomowany kawalerii, pisarz wojskowy. Ur. 10 II w Paszowej, pow. Lesko, był synem Roberta, właściciela majątku ziemskiego Ropienka w tymże powiecie, i Marii z Balów.
Od r. 1905 P. kształcił się w austriackich szkołach wojskowych: cztery lata w niższej szkole realnej w Fischau, a trzy w wyższej szkole realnej w Hranice (Mährisch Weisskirchen). W r. 1912 wstąpił do Akademii Wojskowej (oficerska szkoła kawalerii) w Wiener Neustadt, którą ukończył jesienią 1914 w stopniu podporucznika kawalerii. Przydział mobilizacyjny otrzymał do 4 austriackiego p. ułanów, jako dowódca plutonu. Pułk ten wchodził w skład 3 dyw. kawalerii, która w grudniu 1914 znajdowała się w rejonie Łodzi. Po przewiezieniu dywizji nad Dniestr P. został ranny w walkach pod Duninowem w dn. 18 VII 1915; na front powrócił w październiku. Po awansie na porucznika, w lutym 1916 powierzono mu dowództwo szwadronu. W dn. 6 VI t. r. został ranny po raz drugi. Na front w Karpatach powrócił we wrześniu, gdzie 3 XI t. r. na Durnym został ranny po raz trzeci. W końcu stycznia 1917 powrócił do pułku i objął dowództwo pododdziału szturmowego. Na początku 1918 r. wraz z 3 dyw. kawalerii znalazł się na froncie włoskim i walczył w Alpach.
Od 3 XI 1918 P. dowodził kompanią, a następnie batalionem sanockim w grupie WP ppłka Juliusza Swobody, w grudniu t. r. został zastępcą szefa sztabu grupy operacyjnej bryg. Henryka Minkiewicza, a w marcu 1919 zastępcą szefa sztabu 3 dyw. piechoty. Od 10 VI 1919 był szefem Oddziału I, a następnie Oddziału III w Dowództwie Frontu Galicyjsko-Wołyńskiego. W dn. 3 III 1920 objął sekcję «Wschód» w Oddziale III Naczelnego Dowództwa WP. W t. r. awansował do stopnia rotmistrza. Szefem sztabu 1 dyw. kawalerii, a następnie korpusu kawalerii płka Juliusza Rómmla był od 3 VII 1920. Do Szkoły Sztabu Generalnego (od lata 1922 Wyższej Szkoły Wojennej ) skierowany został 2 I 1921. Ukończył ją z bardzo wysoką lokatą i został w niej asystentem w katedrze taktyki ogólnej. Do stopnia majora awansował w r. 1923. W okresie od 20 XI 1924 do 1 VIII 1925 odbył we Francji staż liniowy w 22 p. dragonów i ukończył kurs dowódców pułków. Po powrocie do kraju wziął udział w wielkich manewrach kawalerii na Wołyniu jako szef sztabu gen. J. Rómmla. Stanowisko zastępcy dowódcy 2 p. szwoleżerów, który stał w Bielsku, objął w listopadzie 1925. Wiosną 1926 pułk został przeniesiony do Starogardu na Pomorze. W czasie przewrotu majowego P. (pod nieobecność dowódcy) dowodził pułkiem, wraz z nim opowiedział się po stronie rządu i otrzymał od Dowództwa Okręgu Korpusu nr VIII w Toruniu polecenie wykonania osłony linii kolejowej Chojnice–Tczew.
Od listopada 1926 kierował katedrą taktyki ogólnej WSW. Jednocześnie pełnił funkcję sekretarza i redaktora komisji opracowującej instrukcję dla działań wielkich jednostek kawalerii. Od 10 VI do 15 X 1927 był szefem wydziału «Wschód» w Oddziale III Sztabu Generalnego. Następnie powrócił do WSW i w dalszym ciągu był kierownikiem katedry taktyki ogólnej. Do stopnia podpułkownika awansował w r. 1928. Dowódcą 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Lesznie został w marcu 1929. Pułk pod jego dowództwem wybił się na jedno z czołowych miejsc w WP pod względem wyszkolenia bojowego i sportowego, szczególnie w jeździectwie i strzelectwie – dziedzinach, w których przodował sam dowódca. Do stopnia pułkownika awansował w r. 1930; w t. r. objął komendę garnizonu Leszno. W marcu 1931 został mianowany kierownikiem trzymiesięcznego kursu dla dowódców pułków kawalerii przy Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. Latem 1934 objął szefostwo ekipy jeździeckiej na zawody w Niemczech, na których ekipa polska wygrała dwa konkursy. Od 1 I 1936 przeszedł do pracy w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych, w którym sprawował funkcję I oficera inspektora armii gen. dyw. J. Rómmla.
P. ogłosił kilka prac z zakresu taktyki: Zbiór zadań taktycznych (1. wyd., W. 1924, 2. wyd. poszerzone, W. 1930), Taktyczne ćwiczenia kawalerii (W. 1927), Taktyczne ćwiczenia grupy szwadronów (W. 1935); publikował też artykuły w „Bellonie” i „Przeglądzie Kawaleryjskim”. Był redaktorem wspomnień „Epizody kawaleryjskie” (W. 1939). P. cieszył się bardzo dobrą opinią u swoich przełożonych: zarówno gen. Tadeusz Kutrzeba w r. 1928, jak i gen. Rómmel w r. 1937 określali go jako oficera wybitnego, nadającego się na samodzielne i kierownicze stanowiska.
W wojnie obronnej 1939 r. P. był szefem sztabu armii «Łódź» do 7 IX, a następnie szefem sztabu armii «Warszawa». Wraz z gen. dyw. T. Kutrzebą prowadził rozmowy w sprawie kapitulacji Warszawy. W niewoli niemieckiej początkowo przebywał w twierdzy Königstein, a od czerwca 1940 w oficerskim obozie jenieckim w Murnau (oflag 7A). Po przybyciu w r. 1942 do Murnau gen. Rómmla, który objął konspiracyjne dowództwo obozu, P. został jego szefem sztabu. Po wyjściu z niewoli wyjechał w maju 1945 wraz z gen. Rómmlem do Paryża. Wkrótce został przyjęty do 1 dyw. pancernej, która w tym czasie stacjonowała w Niemczech. Na początku 1946 r. powrócił do Paryża; stąd skierowany do domu wypoczynkowego dla starszych oficerów w Nicei, przebywał tam półtora roku. Po likwidacji tego domu w r. 1948 wyjechał do Anglii w celu demobilizacji. Zamieszkał na stałe w Londynie, tu pracował m. in. w administracji londyńskich telefonów, był tłumaczem w filii brytyjskiego Min. Spraw Wojskowych. Działał w organizacjach kombatanckich, pisał artykuły (m. in. Kampania wrześniowa, „Kultura” 1959 z. 9), opublikował broszurę Odpowiadam głosom o wrześniu (Londyn 1960) i wspomnienia Od Wiednia do Londynu (Londyn 1968). W r. 1966 został mianowany na emigracji generałem brygady. Zmarł 15 III 1974 w Londynie, pochowany został na cmentarzu Putney Vale. Był odznaczony: Orderem Virtuti Militari 4 i 5 kl., Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta, Krzyżem Walecznych czterokrotnie, Złotym Krzyżem Zasługi, bojowymi odznaczeniami austriackimi oraz medalami pamiątkowymi.
P. był żonaty czterokrotnie: od r. 1921 z Janiną z Wojciechowskich (zm. 9 II 1923), od r. 1925 z Jadwigą z Gołębskich (małżeństwo to zostało unieważnione w r. 1933), od r. 1937 z Franciszką z Żółtowskich (zm. 9 X 1948), od r. 1950 z Barbarą z Brodnickich. W pierwszym małżeństwie miał syna Józefa (ur. 14 X 1922), profesora geologii, zamieszkałego w Szwecji, w drugim córkę Zofię (ur. 17 X 1925), zamężną Łysuniak, w czwartym dwie córki: Małgorzatę i Izabelę, mieszkające w Anglii.
Fot. w: Pragłowski A., Od Wiednia do Londynu, Londyn 1968; – „Bellona”. Bibliografia dziesięciolecia 1918–1927, zestawił S. Łoza, W. 1928; toż 1928–1937, zestawił M. Różycki, W. 1938; Enc. Wojsk., VI; Kryska-Karski T., Żurakowski S., Generałowie Polski niepodległej, Londyn 1976; Łoza, Czy wiesz, kto to jest?; Godyń Z., Lista generałów i dowódców kawalerii i broni pancernej, w: „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” T. 10: 1975 nr 78 s. 532–3; Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; – Drozdowski M., Alarm dla Warszawy, W. 1975; Głowacki L., Obrona Warszawy i Modlina, W. 1975; Jurga T., U kresu II Rzeczypospolitej, W. 1979; Kozłowski E., Wojsko Polskie 1936–1939, W. 1974; Literatura polska na obczyźnie 1940–1960, Londyn 1965 II; Pol. Siły Zbrojne, I cz. 1, 2, 3; Porwit M., Komentarze do historii polskich działań obronnych 1939 roku, W. 1969–78 Cz. 1, 2, 3; tenże, Obrona Warszawy. Wrzesień 1939 r., W. 1979; W 50-lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Londyn 1969; Wróblewski J., Armia „Łódź” 1939, W. 1975; Zawilski A., Bitwy polskiego września, W. 1972 I, II; – Krzeczunowicz K., Ostatnia kampania konna, Londyn 1971; Maczek S., Od podwody do czołga, Edinburgh 1961 (błędne imię); Mitkiewicz L., Kawaleria samodzielna Rzeczypospolitej Polskiej w wojnie 1939 roku, Londyn 1964; Obrona Warszawy w 1939 r. Wybór dokumentów wojskowych, W. 1968; Romeyko M., Przed i po maju, W. 1967 I, II; Rómmel J., Moje walki z Budiennym, Lw. (b. r.) s. 11, 20, 64, 88–90 passim; tenże, Za honor i Ojczyznę, W. 1958 s. 25, 31, 56, 67–8, passim; Wojna obronna Polski 1939. Wybór źródeł, W. 1968; – „Dzien. Pol.” 1974 nr 86; „Przegl. Kawalerii i Broni Pancernej” 1974 nr 73 s. 93–4 (fot.); „Tyg. Powsz.” 1974 nr 13; „Wojsk. Przegl. Hist.” 1974 nr 2 s. 672–3; „Życie Warszawy” 1974 nr 87; – CAW: Akta personalne P-3069, 5616, 8758; – Informacje Wandy Pragłowskiej z Warszawy.
Mieczysław Cieplewicz