Rakiewiczowa z Ładnowskich Aleksandra (1838–1898), aktorka. Ur. 6 III w Płocku, była córką aktora Aleksandra Ładnowskiego (zob.) i aktorki Rozalii z Brzozowskich, siostrą aktorów Bronisławy Wolskiej i Bolesława Ładnowskiego (zob.).
Na scenę przygotował ją ojciec. Debiutowała pod nazwiskiem panieńskim w styczniu 1854 w teatrze krakowskim podczas maskarady, grając rolę Ludwiki w jednoaktowej komedii J. B. Dubois „Trafiła kosa na kamień”. Zaangażowana do zespołu krakowskiego, pozostała w nim do wiosny 1857; grała tu przede wszystkim role młodych dziewcząt tzw. naiwnych. Z zespołem krakowskim Juliusza Pfeiffera występowała gościnnie w r. 1855 we Wrocławiu, a w r. 1856 w Wiedniu. Od maja 1857 do 12 IX 1858 należała do objazdowego zespołu Antoniego Gubarzewskiego i występowała z nim w Tarnowie, Nowym Sączu, Rzeszowie, Jaśle, Iwoniczu. Zajmowała czołową pozycję amantki i grała m. in. w komediach A. Fredry: Helenę w „Panu Jowialskim”, Zofię w „Damach i huzarach”, Rózię w „Dożywociu”, w sztukach J. Korzeniowskiego: Hrabinę w „Oknie na pierwszym piętrze”, Teklę w „Okrężnym” oraz Praksedę w „Karpackich góralach”, a także m. in. rolę tytułową w „Mirandolinie” C. Goldoniego. W tym czasie (zapewne w 2. poł. 1857 r.) wyszła za mąż za budowniczego Wincentego Karola Rakiewicza i odtąd używała stale nazwiska męża. W r. 1858 rozpoczęła starania o przejście na scenę warszawską i w połowie września t. r. podpisała kontrakt angażujący ją od 15 X 1858 do zespołu Dramatu Warszawskich Teatrów Rządowych (WTR). Odtąd z krótkimi jedynie przerwami występowała w nim stale, aż do końca życia. Na scenie warszawskiej debiutowała 27 X 1858 w Teatrze Wielkim w roli Emilii w „Lektorce” J. Bayarda. Przyjęta bardzo życzliwie przez publiczność i krytykę, nie otrzymywała jednak na scenie warszawskiej ról bohaterek dramatycznych, do których była predestynowana, lecz grała tu głównie amantki we współczesnym repertuarze polskim i francuskim. Zrażona tym, w grudniu 1863 zrezygnowała z pracy w teatrach warszawskich i wyjechała na gościnne występy; od 22 I do 9 II 1864 zagrała serię popisowych ról w teatrze krakowskim, a w końcu lutego i w marcu t. r. w teatrze lwowskim. W listopadzie t. r. wróciła do teatru warszawskiego. Od 1 X 1873 zwolniona, a w r. 1874 przyjęta do WTR ponownie, nie opuszczała już sceny warszawskiej, występowała jedynie gościnnie w innych miastach: Krakowie (17 XI – 8 XII 1870, 1–19 IX 1874, 16 XI 1880), Lwowie (wrzesień 1871, wrzesień–październik 1874), Poznaniu (kwiecień 1877), Płocku (sierpień 1878). W Warszawie obchodziła jubileusze: 27 X 1883 – 25-lecia i 15 X 1888 – 30-lecia pracy aktorskiej. Tłumaczyła dla sceny francuskie sztuki teatralne. Przez wiele lat prywatnie udzielała lekcji deklamacji i gry scenicznej.
R. miała świetne warunki sceniczne. Zwracała uwagę jej wybitna, szlachetna w typie uroda: dorodna postać o niemal posągowych, jak pisano, kształtach i piękna twarz o regularnych rysach i dużych oczach. Głos wg opinii Józefa Kotarbińskiego miała «prześliczny, o metalicznym brzmieniu, srebrzysty, pełny i bogaty», sposób poruszania się – pełen godności, ruchy – okrągłe, harmonijne. W grze jej nad temperamentem przeważał żywioł inteligencji. Wszystkie te cechy jakby z góry przeznaczały ją do ról bohaterek w tzw. wielkim repertuarze, ale brak tego właśnie repertuaru przez pierwsze dziesięciolecie pobytu R-owej na scenie warszawskiej spowodował, że nie grała wówczas ról odpowiednich dla rodzaju jej talentu i warunków. Wyjątkami były tu tylko dwie role w tragediach F. Schillera: Amalia w „Zbójcach” i tytułowa w „Marii Stuart”. Od r. 1869 usunęła ją w cień Helena Modrzejewska, która objęła wszystkie pierwszoplanowe role. Również częste ciąże i porody R-owej powodowały, że nie mogła całkowicie poświęcić się scenie i nie przydzielano jej odpowiedzialnych ról (bardzo często grała tylko przez trzy lub cztery miesiące w roku). Ten splot niekorzystnych okoliczności sprawił, że talent R-owej nie miał możliwości rozwoju, tak że już w latach siedemdziesiątych jej «koturnowy», zbyt wzniosły styl gry, brak inwencji i polotu, oraz pewien chłód bijący z granych przez nią postaci, nie pozwalały jej zdobyć szerszego uznania, choć nie brakowało także zagorzałych wielbicieli jej talentu. Role bohaterek z wielkiego repertuaru grała przede wszystkim podczas gościnnych występów poza Warszawą, zyskując powodzenie m. in. jako Lady Makbet w „Makbecie” W. Szekspira oraz w rolach tytułowych w tragediach i dramatach: „Maria Stuart” i „Dziewica Orleańska” F. Schillera, „Adrianna Lecouvreur” E. Scribe’a i E. Legouvégo, „Barbara Radziwiłłówna” A. Felińskiego, „Drahomira” J. Weilena, „Deborah” S. Mosenthala, „Maria Tudor” V. Hugo i jako Tusnelda w „Szermierzu z Rawenny” F. Halma; tylko niektóre z nich mogła powtórzyć na scenie macierzystej. W Warszawie do najwybitniejszych jej ról należały: Królowa Anna w „Szklance wody” E. Scribe’a, Matylda w „Miss Moulton” E. Musa i A. Belota, Lady Milford w „Intrydze i miłości” F. Schillera, Joanna w „Robotnikach” E. Manuela, Amelia w „Trzydziestu latach życia szulera” V. Ducange’a, tytułowa w „Fedrze” J. Racine’a, Erdmuta w „Wicie Stwoszu” W. Rapackiego, Goneryla w „Królu Lirze” W. Szekspira.
Mimo krytycznych często sądów o jej grze, przez lat blisko czterdzieści R. należała do czołowych aktorek Teatru Rozmaitości, a krytyka wielokrotnie zarzucała dyrekcji WTR, że talent R-owej nie został w pełni wykorzystany i w zasadzie się zmarnował. Niezmiennie natomiast słynęła R. z tak pięknej dykcji, że dla wielu generacji młodych aktorów służyła za wzór wymowy scenicznej. W latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych R. była najlepszą na scenie warszawskiej w emploi tzw. «matek dramatycznych»; poważna, dystyngowana, z pewną dozą patetyczności, świetnie grała role kobiet dostojnych, inne wynosiła ponad przeciętność, jakby nobilitowała; najlepsze z nich to: Elżbieta w „Hrabim Esseksie” H. Laubego, Arria w „Arrii i Messalinie” A. Wilbrandta, Gertruda w „Hamlecie” W. Szekspira, Estera w „Urielu Akoście” K. Gutzkowa, Rozalia Wiese we „Friebem” K. Zalewskiego, Wolumnia w „Koriolanie” W. Szekspira. R. zasłabła na scenie Teatru Wielkiego 24 XI 1898 grając rolę Księżnej Renaty w „Taborytach” S. Kozłowskiego i zmarła w swym mieszkaniu w Warszawie w nocy 25 XI t. r. Pochowana została na cmentarzu Powązkowskim.
Z małżeństwa z Wincentym Karolem Rakiewiczem R. miała trzynaścioro dzieci (zob. życiorys męża).
Enc. Org.; W. Enc. Powsz. (PWN), (błędy w datach ur. i śmierci, podob.); Słown. Teatru Pol. (bibliogr., ikonogr., podob., błędna data ur.); – Estreicher K., Teatra w Polsce, W. 1953; Kotarbiński J., Aktorzy i aktorki, W. 1924; Szenic S., Cmentarz Powązkowski 1891–1918, W. 1983 (błędna data ur., fot. nagrobka i popiersia dłuta R. Lewandowskiego); – Zalewski K., Aleksandra Rakiewiczowa, „Wiek” 1898 nr 273; Zawadzka K., Z korespondencji Aleksandry Rakiewiczowej 1874–1886, „Pam. Teatr.” R. 27: 1978 z. 1–2 s. 80–91; – „Kur. Codz.” 1898 nr 326; – Muz. Teatr. w W.: Zbiory Ładnowskich (m. in. dokumenty i korespondencja R-owej).
Krystyna Zawadzka