Stypułkowska Aleksandra, pseud. Jadwiga Mieczkowska (1906–1982), prawniczka, publicystka, działaczka społeczna.
Ur. 7 X w Warszawie, była córką Władysława Rabskiego (zob.) i Zuzanny z Krausharów (zob. Rabska Zuzanna).
Dzieciństwo i młodość Aleksandra spędziła w Warszawie. Od r. 1912 uczyła się w szkole początkowej inżyniera Jana Grabowskiego, a od r. szk. 1916/17 w Gimnazjum im. Cecylii Plater-Zyberkówny, gdzie 6 VI 1924 uzyskała świadectwo dojrzałości. T.r. podjęła studia na Wydz. Prawa Uniw. Warsz. Działała w Kole Prawników Studentów Uniw. Warsz. Dn. 1 X 1927 w Warszawie wyszła za mąż za adwokata Zbigniewa Stypułowskiego (zob.). W r. 1928 ukończyła studia, po czym odbyła aplikację sądową i adwokacką (1934). Odtąd prowadziła w Warszawie, razem z mężem, kancelarię adwokacką.
W czasie okupacji niemieckiej S. zawiesiła aktywność adwokacką, natomiast działała społecznie w środowisku prawniczym i włączyła się w podziemną działalność środowiska narodowego; dla bezpieczeństwa Stypułkowscy fikcyjnie unieważnili małżeństwo. W marcu 1940, w ramach akcji represyjnej wymierzonej w polską inteligencję, została aresztowana w lokalu warszawskiej Rady Adwokackiej i osadzona na Pawiaku; zwolniono ją po dwóch miesiącach. Powtórnie została aresztowana 17 XI 1943 w swoim mieszkaniu przy ul. Krakowskie Przedmieście 30, m.in. wraz z matką, synem i szwagierką, w czasie akcji Gestapo, poszukującego ukrywającego się męża. Poddana śledztwu, do końca lutego 1944 była więziona na Pawiaku. Dn. 1 III t.r. została wysłana w transporcie do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück (nr obozowy 29965). Prowadziła tam konspiracyjną działalność polityczną w środowisku sympatyczek Stronnictwa Narodowego i opiekowała się matką i szwagierką, także osadzonymi w Ravensbrück. Z rozkazu komendantury obozu pełniła funkcję blokowej; sposób, w jaki wykonywała te obowiązki, przyniósł jej uznanie współwięźniarek. W ostatnim tygodniu kwietnia 1945 wraz z ok. 4 tys. kobiet została ewakuowana do Szwecji, dzięki staraniom tamtejszego Czerwonego Krzyża (akcja hr. F. Bernadotte). Osiadła w Sztokholmie, gdzie pracowała w Poselstwie RP do czasu przejęcia placówki przez władze warszawskie. Działała w środowisku byłych więźniarek, agitując przeciw powrotowi do kraju.
W r. 1947 osiedliła się S. w Londynie, gdzie przebywali także jej mąż i syn. Brała udział w powołaniu Polskiego Związku byłych Więźniów Politycznych Niemieckich Więzień i Obozów Koncentracyjnych (później działającego jako Związek byłych Kacetowców); do r. 1952 była kolejno jego wiceprezesem i prezesem. Pod koniec l. czterdziestych rozpoczęła działalność publicystyczną i weszła w skład redakcji „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza”. Współpracowała z ukazującym się w Londynie czasopismem Stronnictwa Narodowego „Myśl Polska”; ogłosiła tam m.in. studium Estetyka marksistowska w krytyce literackiej w Polsce (1949 nr 142). W londyńskich „Wiadomościach” opublikowała tekst wspomnieniowy poświęcony Aleksandrze Karpińskiej (Siłaczka na wygnaniu, 1952 nr 4/304). Wspólnie z W. Dunin-Borkowskim ogłosiła w specjalnej tzw. krajowej edycji paryskiej „Kultury” studium dotyczące wymiaru sprawiedliwości w Polsce po r. 1945 pt. Ramy życia w Polsce (1952 nr 1).
W r. 1952 została S. zatrudniona przez Jana Nowaka-Jeziorańskiego w Rozgłośni Głos Wolnej Polski (od maja 1958 Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa, RWE) w Monachium. Używała odtąd pseud. radiowego Jadwiga Mieczkowska. Nowak-Jeziorański widział ją początkowo jako redaktorkę programów kobiecych (była autorką emitowanej w piętnastominutowych odcinkach od maja 1952 do września 1954 powieści radiowej dla kobiet W czterech ścianach). Dzięki ujawnionym dość niespodziewanie (także dla niej samej) talentom mikrofonowym, publicystycznym oraz literackim, stała się rozpoznawalnym głosem Rozgłośni i szybko została zaliczona do «największych gwiazd zespołu» (Nowak-Jeziorański). Podobne opinie wyrażali inni pracownicy RWE, m.in. Tadeusz Żenczykowski-Zawadzki; podkreślano jej pracowitość, wybitną inteligencję oraz wysoki poziom jej audycji, wyróżniających się logiką argumentacji, niepowtarzalnym stylem i językową elegancją. S. komentowała na antenie bieżące wydarzenia polityczne. Była współtwórczynią programów informacyjnych i historycznych, słuchowisk dla dzieci (bajki i jasełka do programów świątecznych) oraz reportaży literackich, a także adaptatorką książek prezentowanych w cyklu „Na czerwonym indeksie”. Prowadziła również audycje dokumentalne w cyklu „Teatr Wyobraźni”. Za emitowaną w październiku 1953 audycję S-iej Pamiętnik katyński, RWE uhonorowana została nagrodą amerykańskich rozgłośni katolickich «Gabriel Awards». Gdy w listopadzie 1959 powołano do życia jedną z najważniejszych audycji RWE „Fakty, wydarzenia, opinie”, S. była jej współredaktorem i komentatorem. Najważniejsze wypowiedzi radiowe S-iej były systematycznie przedrukowywane (pod pseudonimem lub nazwiskiem) w wydawanym od r. 1963 czasopiśmie RWE „Na antenie”.
S. interesowała się szczególnie stosunkami między państwem a Kościołem (list biskupów polskich do biskupów niemieckich, obchody tysiąclecia chrztu Polski), zyskując w zespole Rozgłośni żartobliwy tytuł «żarliwej matki Kościoła». Zajmowała się również systemem prawnym w PRL, zmianami w kodeksie karnym, praworządnością i stopniem niezależności adwokatury (występowała w obronie szykanowanych adwokatów, m.in. Władysława Siły-Nowickiego i Stefana Kaczorowskiego), patologiami społecznymi, kwestią oświaty i jej reform. Komentowała m.in. procesy Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, Melchiora Wańkowicza, Ludwika Hassa, Janusza Szpotańskiego, Emila Morgiewicza, organizacji «Ruch», «taterników» i braci Kowalczyków, zajmowała się okolicznościami zabójstwa Jana Gerharda. W swych audycjach informowała o represjach wobec ludzi kultury (m.in. Januarego Grzędzińskiego, Niny Karsow, Jana Nepomucena Millera, Stanisława Cata-Mackiewicza), aktywności frakcji gen. Mieczysława Moczara, antysemityzmie w polityce PRL i sytuacji Polaków w ZSRR. Rewolcie robotniczej na Wybrzeżu w grudniu 1970 poświęciła, obok audycji radiowych, także artykuł Powracająca fala („Tydzień Pol.” 1971 nr 3/19). Okazjonalnie zajmowała się problematyką historyczną, m.in. ogłosiła ankietę na temat miejsca pochówku króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Obok Nowaka-Jeziorańskiego należała do dziennikarzy RWE najczęściej imiennie atakowanych przez władze PRL, była też obiektem działań Służby Bezpieczeństwa i PRL-owskiego wywiadu. W r. 1969 Wiktor Trościanko, współpracujący z wywiadem PRL pracownik RWE, zasugerował fałszywe oskarżenie S-iej o pełnienie funkcji kapo w Ravensbrück, dzięki czemu ocalić miała jakoby życie. Ogłoszenie tej informacji przez Andrzeja Czechowicza w książce „Kapitan Czechowicz wykonał zadanie” (W. 1971) wywołało wstrzas i chorobę S-iej.
W r. 1974 przeszła S. na emeryturę i wróciła do Londynu. Utrzymywała jednak związki z RWE i nadal pisywała dla niej komentarze. W dalszym ciągu współpracowała też z „Dziennikiem Polskim i Dziennikiem Żołnierza”. W wydawanym przez syna, Andrzeja, kwartalniku historycznym „Polemiki” (1970 nr 10) zamieściła artykuł poświęcony nowelizacji prawa karnego w PRL. Była członkiem Inst. Badania Zagadnień Krajowych. Na XXXI Walnym Zjeździe Zjednoczenia Polskiego w Wielkiej Brytanii (2–3 IV 1977) wygłosiła referat Naród niepokorny. Należała do założycieli powstałego 1 II 1980 w Londynie Studium Spraw Polskich w Wielkiej Brytanii (Information Centre for Polish Affairs UK) i objęła prezesurę jego zarządu (funkcję tę sprawowała do śmierci). Studium miało pozyskiwać poparcie dla opozycji demokratycznej w PRL; informacje z kraju przekazywano do RWE, wydawano też biuletyny w językach polskim i angielskim, prenumerowane następnie przez ministerstwa spraw zagranicznych, placówki dyplomatyczne i stacje telewizyjne. S. zmarła 20 III 1982 w Londynie, została pochowana na cmentarzu Gunnersbury.
W małżeństwie ze Zbigniewem Stypułkowskim miała S. syna Andrzeja (zob.).
Grodziska, Polskie groby Londynu; – Czechowicz A., Siedem trudnych lat, W. 1973 s. 170, 176–8, 180–1, 183, 186, 287 (fot. po s. 256); Friszke A., Życie polityczne emigracji, W. 1999; Hajdasz J., Szczekaczka czyli Rozgłośnia Polska Radia Wolna Europa, P. 2006; Kiedrzyńska W., Ravensbrück. Kobiecy obóz koncentracyjny, W. 1961; Krok-Paszkowski J., Mój bieg przez XX wiek, L. 2001; Machcewicz P., Kryptonim Medal, „Rzeczpospolita” 2004 nr z 18 IX; tenże, „Monachijska menażeria.” Walka z Radiem Wolna Europa, W. 2007; Materiały do dziejów polskiego uchodźstwa niepodległościowego 1939–1990. Uzupełnienia do tomów I, II, V, VI, Red. Z. Błażyński, Londyn 1996; Mierzanowska D., Wolna Europa i świat, Kr. 1998; Nowak-Jeziorański J., Wojna w eterze, Kr. 2000; Tatarowski K., Literatura i pisarze w programie Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, Kr. 2005; tenże, Rola i znaczenie audycji kulturalnych i literackich w programie Rozgłośni Polskiej RWE, w: 50 lat Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Materiały sesji jubileuszowej, Red. D. Nałęcz, W. 2003; tenże, Z taśmoteki Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, „Tygiel Kult.” 1996 nr 3 (tekst audycji S-iej z 27 IV 1969); Wokół Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa. Materiały konferencji naukowej, Red. W. Stępniak, W. 2002; – Domańska R., Pawiak. Więzienie Gestapo. Kronika 1939–1944, W. 1978; Truszkowska-Kuliniczowa A., Mój wiek XX. Wspomnienia, Szczecin 2004; Wspomnienia pracowników Rozgłośni Polskiej Radia Wolna Europa, Oprac. A. Grabowska, W. 2002 (wywiad ze S-ą, s. 215–19 oraz jej dwie fot. z czasów pracy w RWE); Żenczykowski T., Pamięci Aleksandry Stypułkowskiej, „Tydzień Pol.” 1982 nr 15/84 (fot.); – „Na antenie” 1963–73; „Orzeł Biały” 1974–6; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne z r. 1982: „Dzien. Pol. i Dzien. Żołnierza” nr z 23, 25, 26 III, „Kultura” (Paryż) nr 4/415, „Orzeł Biały” nr 5/1350, „Tydzień Pol.” nr 14/79; – Arch. Uniw. Warsz.: Akta studenckie S-iej, RP–18187 (fot.).
Rafał Habielski