Przeborski Antoni Bonifacy (1871–1941), matematyk, fizyk, profesor i rektor uniwersytetu w Charkowie, profesor Uniw. Wil. i Warsz. Ur. 14 V (starego stylu), 26 V (nowego stylu) w Choroszy, w pow. lipowieckim na Ukrainie, był synem Pawła, lekarza, i Marii Mieleniewskiej. Rodzice pochodzili z uboższej szlachty, ojciec P-ego ukończył medycynę w Kijowie, dzięki stypendium rządowemu które odsługiwał potem we flocie czarnomorskiej. W wojnie krymskiej służył jako ordynator szpitala wojskowego, odznaczony został Orderem św. Anny III kl. z Mieczami, srebrnym za obronę Sewastopola i innymi. Potem pracował jako ordynator szpitala marynarki wojennej w Nikołajewie, gdzie wskutek antypolskiego ukazu carskiego z r. 1864 został przedwcześnie posłany na emeryturę. Zaważyło to też na losach syna.
P. gimnazjum ukończył ze złotym medalem w Nikołajewie w gub. chersońskiej, studiował następnie matematykę na wydziale fizyczno-matematycznym w Kijowie, gdzie w r. 1893 otrzymał złoty medal za pracę konkursową, a w r. 1894 studia ukończył. W l. 1894–6 był stypendystą uczelni, przewidzianym do profesury, już w r. 1895 nagrodzony z funduszu im. prof. I. T. Rachmaninowa za pracę pt. O metodach Abelja, Jacobi Liunvillja i Veierstrassa v teorii eliptičeskich funkcii (Kiev 1895). W r. 1897, po złożeniu części egzaminów do magisterium z matematyki, w Kijowie przedstawiony został przez uniwersytet na docenta prywatnego fizyki matematycznej, do czego nie doszło wobec sprzeciwu gen. gubernatora N. I. Ignatiewa oraz kuratora okręgu szkolnego kijowskiego na podstawie wspomnianego ukazu z r. 1864. W l. 1896–7 mieszkał u ojca w Nikołajewie. Od 28 I 1898 P. pracował jako etatowy docent mechaniki Instytutu Technologicznego w Charkowie, od 14 I 1899 powołany także jako docent prywatny wyższej matematyki uniwersytetu w Charkowie. W r. 1902 złożył na uniwersytecie w Moskwie magisterium z matematyki na podstawie pracy Nekotorye predloženija teorii linejčatych kongruencii (Charkov 1901, Moskva 1907, po polsku: Niektóre zastosowania teorii kongruencji liniowych, W. 1903), a w r. 1908 doktorat (odpowiednik habilitacji) z matematyki na podstawie rozprawy Issledovanija po teorii analitičeskich funkcii. Zadača o predloženiju rjada Tajlora (Charkov 1908). W r. 1905 odmówił objęcia Katedry Mechaniki Teoretycznej Instytutu Technologicznego w Tomsku, zaś zaproszeniu go przez Stanisława Zarembę na III Katedrę Matematyki UJ przeciwstawiły się władze austriackie, które nie zamierzały jej wtedy uruchomić. Wobec tego P. wybrał Charków, gdzie powołano go od 15 I 1905 na katedrę jako profesora (od r. 1908 zwycz.) matematyki i kierownika katedry uniwersytetu w Charkowie; jej objęcie poprzedziła specjalizacja w r. 1904 w Getyndze (głównie u D. Hilberta) oraz w Heidelbergu. Zarazem pracował jako profesor matematyki Wyższych Kursów Żeńskich (które zainicjował), wykładowca matematyki Instytutu Technologicznego w Charkowie, współinicjowal też Uniwersytet Robotniczy, na którym wykładał matematykę.
Po rewolucji 1917 r. Charków przeżywał trudne lata, a uniwersytet uległ różnym przeobrażeniom. W l. 1919–20 stał P. na czele uniwersytetu jako rektor, ale wtedy odłączono od niego prawo i medycynę, stwarzając 1 VII 1920 dwuwydziałową Akademię Nauk Teoretycznych, dalej z P-m jako rektorem. Wkrótce potem aresztowano go na 20 dni i zdjęto z urzędu. Po zwolnieniu P. wybrany został na dziekana Wydziału Fizyczno-Matematycznego i niebawem ponownie na rektora tej uczelni, jak i powstałego w r. 1921 na jej miejsce Instytutu Oświecenia Narodowego (od r. 1935 znów uniwersytetu). W r. 1920 powierzono P-emu dodatkową Katedrę Mechaniki Teoretycznej. Już 5 VII 1921 P. zwrócił się do Min. Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego z prośbą o pomoc w przeniesieniu się do Polski, w związku z czym 21 IX t. r. powołano go zaocznie jako profesora zwycz. na Katedrę Matematyki Uniw. Wil. Wkrótce potem Wacław Sierpiński rozpoczął starania o ściągnięcie go do Warszawy, ale wyjazd opóźniały władze oraz panująca na Ukrainie epidemia tyfusu i cholery. W Wilnie P. rozpoczął pracę 1 VIII 1922, lecz 1 IX t. r. przeniósł się jako profesor zwycz. na Katedrę Mechaniki Teoretycznej Uniw. Warsz., którą kierował do r. 1939. W r. 1929/30 był dziekanem Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego. Już w r. 1922 zorganizował Zakład Mechaniki Teoretycznej Uniw. Warsz. (w Pałacu Staszica), wykładał w szerokim zakresie mechanikę analityczną, mechanikę teoretyczną (wraz z ćwiczeniami i seminarium), ruch ciał stałych i płynnych, hydrodynamikę. Zarazem w l. 1922–32 był wykładowcą geometrii analitycznej, rachunku różniczkowego oraz całkowego, równań różniczkowych i wybranych działów wyższej matematyki na Wydziale Architektury, a w l. 1924–34 mechaniki technicznej na Wydziale Chemii Politechniki Warszawskiej.
Rozległa twórczość naukowa P-ego dotyczyła przede wszystkim matematyki: analizy matematycznej (podręczniki: Vvedenie v analiz, Charkov 1903, 1908, Kurs analitičeskoj geometrii, tamże 1905, 1909), funkcji analitycznych (m. in. wspomniana już rozprawa doktorska – Issledovanija…), funkcji eliptycznych (Teorema Abelja, Kiev 1898), funkcji złożonych (m. in. O funkcijach odnogo argumenta obladajuščich algebraičeskoj teoremoj složenija, Kiev 1896, O lakularnych funkcijach, Kiev 1897), funkcji liniowych (wyżej cytowana praca o niektórych zastosowaniach teorii kongruencji liniowych), równań różniczkowych (Osnovnyja zadači teorii differencijalnych uravnenij, Moskva 1899), rachunku wariacyjnego (Zametka po varjacionnomu isčisleniju, Charkov 1909, Sur une généralisation d’un problème de Tschebischeff et de Zolotareff, Paris 1914, Sur quelques polynomes, qui s’écartent le moins possible de zéro dans un intervalle donné, Paris 1913, polski podręcznik Rachunek wariacyjny, W. 1926). Po polsku ogłosił szereg artykułów o całkach nieanalitycznych równań różniczkowych liniowych, o pochodnych cząstkowych rzędu pierwszego oraz o całkach nieanalitycznych równań różniczkowych nieliniowych, o pochodnych cząstkowych rzędu pierwszego, poza tym kilka prac po francusku. Skromniejszy okazał się jego dorobek w fizyce matematycznej m. in. K voprosu o bezkonečnomalych deformacijach poverchnosti (Charkov 1910), Die allgemeinen Gleichungen der klassischen Dynamik (Berlin 1911), podstawowy podręcznik Wykłady mechaniki teoretycznej (W. 1930–5 I–II). W Polsce publikował głównie w wydawanych przez Samuela Dicksteina „Pracach Matematyczno-Fizycznych” (których był członkiem redakcji w l. 1923–39) oraz w „Wiadomościach Matematycznych”. Uczestniczył w zjazdach naukowych w Paryżu, Berlinie, Rosji i w Polsce, był członkiem Akademii Nauk Technicznych w Warszawie (od r. 1923), Tow. Naukowego Warszawskiego (od r. 1930), Polskiego Tow. Matematycznego, Polskiego Tow. Fizycznego, towarzystw matematycznych: w Moskwie, Charkowie (ogłosił pracę o tym towarzystwie: Matematičeskoe obščestvo pri Charkovskim universitete 1879–1904, Charkov 1911), Kijowie, Kazaniu oraz członkiem Gesellschaft für angewandte Mathematik und Mechanik w Berlinie. W Warszawie żył skromnie, przyjaźnił się z Tadeuszem Kotarbińskim, z którym – obok problemów naukowych – łączyło go umiłowanie muzyki; był bowiem, jak i jego syn, zamiłowanym pianistą. Zmarł 24 V 1941 w Warszawie.
P. był żonaty z rosyjską szlachcianką N. Iwanow, żona zmarła przed r. 1935; jedyny jego syn Antoni, fizyk i współpracownik Stefana Pieńkowskiego, został w wieku 42 lat rozstrzelany przez Niemców 3 VIII 1944 w Warszawie.
Ilustr. Enc. Trzaski; W. Enc. Powsz. (PWN), (tu błędna data ur. 3 VIII i śmierci 11 IX); Łoza, Czy wiesz, kto to jest?, (błędnie Przedborski); Olszewicz, Lista strat kultury pol; Peretiatkowicz-Sobeski, Współcz. kultura pol.; Składy i spisy wykładów Uniwersytetu Warszawskiego 1922–1939; Spisy wykładów Politechniki Warszawskiej 1922–1935; – Akademia Nauk Technicznych 1933–1937, W. 1937 s. 11; Charkovskij Gosudarstvennyj Universitet im. A. M. Gorkogo za 150 let, Charkov 1955; Dianni J., Wachułka A., Tysiąc lat polskiej myśli matematycznej, W. 1963; Fizikomatematičeskij fakul’tet Charkovskogo Universiteta za pervye sto let suščestvovanija (1805–1905), Charkov 1908 (fot.); Istoria mechaniki s konca XVIII veka do serediny XX veka, Moskva 1972 s. 88–9, 99; Jeszcze w sprawie Antoniego Przeborskiego (W. Piotrowski, M. Rafacz-Krzyżanowska, E. Wierzchlejska-Semadeni), „Roczniki Pol. Tow. Mat.” T. 24: 1982 s. 229–32; Istorija otečestvennoj matematiki, Kiev 1967 II 465–6 (fot.), III 35; Manteuffel, Uniw. Warsz. 1915/16–1934/5; tenże, Uniw. Warsz. w latach wojny i okupacji, 1939/40–1944/5, W. 1948 s. 79; Politechn. Warsz. 1915–1925; Róziewicz J., Polsko-radzieckie stosunki naukowe w latach 1918–1939, Wr. 1979 (błędna informacja o profesurze P-ego w Moskwie); tenże, Polsko-rosyjskie powiązania naukowe (1725–1918), Wr. 1984; Wachułka A., Antoni Przeborski, „Roczniki Pol. Tow. Mat.” T. 20: 1976 s. 89–93; Warszawska szkoła architektury 1915–1965, W. 1967 s. 34; – „Roczn. Tow. Nauk. Warsz.” 1930 s. 80–2; – AAN Akta Min. WRiOP, kartoteka osobowa, sygn. 5230; Arch. Politechn. Warsz.: Cyganowa N. J., Naučnaja Stat’ja. Žizn’ i naučnoe tvorčestvo prof. A. P. Přeborskogo, (mszp); Cent. Państw. Arch. Hist. m. Moskwy: Fond 418, ep. 71, d. 527.
Stanisław M. Brzozowski