INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Antoni Józef Stawarz     
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stawarz Antoni Józef (1889–1955), kapitan Wojska Polskiego, organizator oswobodzenia Krakowa w r. 1918.

Ur. 4 I w Tuchowie (pow. tarnowski), był jednym z dziewięciorga dzieci Tadeusza, dróżnika kolejowego, i Genowefy z Gonciarzów. Rodzina wywodziła się z Tatarów osiedlonych w rejonie Wierzchosławic.

Szkołę powszechną ukończył S. w Strzeszynie (pow. gorlicki), dokąd przeniósł się z rodziną jego ojciec. Dobre wyniki w nauce pozwoliły S-owi kontynuować edukację w I Gimnazjum w Nowym Sączu. Wspierany materialnie przez braci: Feliksa, Ludwika i Stefana, dorabiał na utrzymanie przy wyrębie lasu. W trzeciej klasie gimnazjalnej podjął konspiracyjną pracę niepodległościową pod kierunkiem Tadeusza Górskiego, Kazimierza Ducha i Józefa Kustronia, późniejszego generała WP; za pośrednictwem Przybyłowicza, rozszerzył ją następnie na młodzież gimnazjum w Gorlicach. Egzamin dojrzałości zdał w czerwcu 1910 w II Gimnazjum w Nowym Sączu, następnie w l. 1910–11 odbył jednoroczną służbę wojskową w Grazu w 7. pp armii austro-węgierskiej, skąd przeszedł do rezerwy w 57. pp w Tarnowie. Studiował potem przez dwa lata (1912–14) na Wydz. Prawa UJ i zarazem praktykował jako mundant (kopista) u adwokata w Bieczu, później w Głogowie Mpol. W tym czasie należał do drużyny skautowej, w której prowadził instruktaż wojskowy.

Po wybuchu pierwszej wojny światowej, w r. 1914, z 2. baonem 57. pp został S. skierowany na front serbski. Dn. 1 VII 1916 awansował do stopnia podporucznika i jako dowódca kompanii marszowej przerzucony został na front włoski, gdzie objął dowództwo kompanii w 20. kombinowanym baonie 47. pp. Dn. 1 V 1917 otrzymał awans na porucznika. Ranny w nogę wczesną jesienią t.r., leczył się w szpitalu w Pradze, po czym w październiku skierowany został do macierzystego 57. pp stacjonującego wówczas w Przerowie (Přerov) na Morawach, a niebawem pojechał na urlop do rodziców do Biecza.

W styczniu 1918 zatrzymał się S. w Prokocimiu koło Krakowa u brata, Stefana. Nawiązał tam kontakt z Józefem Badziochem, przywódcą bandy dezerterów wojskowych okradających pociągi; skłonił go do porzucenia procederu i zawiązania 17 I t.r. organizacji niepodległościowej pod nazwą Polska Organizacja Dywersyjna. Po powrocie do Przerowa został odkomenderowany do kompanii zapasowej ciężkich karabinów maszynowych (ckm) i odbył sześciotygodniowy kurs ich obsługi. Dn. 23 IV wyjechał na czele kompanii do Frysztatu koło Cieszyna z rozkazem ochrony majątków hr. Larisch-Mönnicha. Prowadził wówczas akcję uświadamiania żołnierzy-Polaków o zbliżającej się walce o niepodległość Polski. W czerwcu wrócił do Przerowa, skąd skierowany został do Krakowa jako komendant plutonu na «asystencję» (służbę ochrony) przy baonie 93. pp. Podczas krótkiego urlopu w Bieczu wyjeżdżał na Górny Śląsk, dowożąc odzież i pieniądze ukrywającemu się tam bratu, Stanisławowi, żołnierzowi Polskiej Organizacji Wojskowej i byłemu legioniście. Dn. 1 IX zameldował się w Krakowie-Podgórzu, gdzie otrzymał dowództwo kompanii ckm 57. pp przydzielonej do 93. pp. Nawiązał tam kontakt z 2. komp. 56. pp, złożoną z polskich chłopów z okolic Tarnowa, dowodzoną przez ppor. Franciszka Pustelnika. Stamtąd kierował też organizacją Badziocha w Prokocimiu, prowadzącą regularne szkolenie wojskowe w «Olszynce» (obecnie «Bagry») w Płaszowie. Zakonspirowana organizacja wojskowa S-a liczyła wtedy dwie kompanie piechoty i dwa plutony ckm oraz trzech oficerów: ppor. Pustelnika z 56. pp, ppor. Ignacego Śnigowskiego z 57. pp i por. Jana Banacha (łącznie 450 ludzi i 8 karabinów maszynowych), oprócz tego 40 ludzi Badziocha, cieszących się poparciem kolejarzy miejscowego węzła kolejowego. Znając plan alarmowy i dyslokację jednostek austriackich w Krakowie i zdając sobie sprawę ze zbliżającego się końca wojny, S. postanowił działać przez zaskoczenie i ustalił termin wystąpienia na 31 X. Jednak już 30 X o godz. 21 opanował wraz z Pustelnikiem dworzec kolejowy Kraków-Płaszów; na jego rozkaz grupa Badziocha rozbroiła też wtedy posterunek austriacki w Prokocimiu. W nocy i rankiem 31 X zajął S. koszary w Podgórzu, a następnie podporządkował się ppłk. Bolesławowi Roi, który rozpoczął działania w Krakowie z polecenia utworzonej 28 X Polskiej Komisji Likwidacyjnej. Na rozkaz S-a oddziały, którymi dysponował, przeszły pod komendą Pustelnika i Śnigowskiego z Podgórza do centrum Krakowa i przejęły posterunki wojskowe po kapitulacji austriackich władz wojskowych, m.in. odwach przy wieży ratuszowej na Rynku Głównym. S. kierował całą akcją z koszar przy ul. Kalwaryjskiej w Podgórzu. Dn. 1 XI ppłk Roja mianował S-a kapitanem (ze starszeństwem od 1 VI 1919) i dowódcą organizowanego wtedy 8. pp. W skład jednostki wszedł przybyły do Krakowa 13. pp, ale S. nie objął dowództwa, ponieważ skierowany został na własną prośbę do Lwowa, gdzie od 22 XI brał udział w walkach z Ukraińcami. Z początkiem grudnia sformował ochotniczy baon piechoty ziemi tarnowskiej i do początku lutego 1919 na jego czele walczył pod Przemyślem. Dn. 22 III t.r. mianowany został dowódcą szkoły podoficerskiej piechoty w Tarnowie, a 16 IX zaliczony tamże do kadry oficerskiej 16. pp.

Od 15 II 1920 do 26 II 1921 pełnił S. służbę w żandarmerii wojskowej, m.in. na froncie wojny polsko-sowieckiej. Dn. 28 II t.r. wrócił do macierzystego 16. pp, w którym służył (do 24 X 1927) jako dowódca kompanii i adiutant baonu. Był członkiem Związku Uczestników Oswobodzenia Krakowa istniejącego statutowo od r. 1924. W maju 1926 opowiedział się po stronie rządu przeciwko Józefowi Piłsudskiemu i w konsekwencji 15 XI 1927 został przeniesiony do 78. pp w Baranowiczach na równorzędne stanowisko adiutanta baonu, a czasowo także p.o. dowódcy baonu. Zwolniony z wojska 7 V 1929, zamieszkał w Prokocimiu.

Od r. 1935 mieszkał S. w Krakowie, gdzie pracował jako urzędnik kontraktowy w Zarządzie Miasta (magistracie). W r. 1937 lub nieco później wstąpił do Stronnictwa Pracy, obejmując funkcję wiceprezesa oddziału krakowskiego. W r. 1939 opublikował pamiętnik pt. Gdy Kraków kruszył pęta (oprac. J. Czapliński, Kr.). W okresie okupacji niemieckiej działał w konspiracji, m.in. kolportował prasę podziemną. Zwolniony z pracy w Zarządzie Miasta w r. 1945, pracował w towarzystwach ubezpieczeniowych, następnie do r. 1951 był magazynierem w Zakładzie Remontu Obrabiarek w Zabierzowie koło Krakowa i w Krakowskich Zakładach Przemysłu Dziewiarskiego. Zmarł 19 V 1955 w Krakowie, pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony orderami austriackimi: «Signum Laudis» i Krzyżem Zasługi Wojskowej III kl. z mieczami oraz polskimi: Medalem za wojnę 1918–1921, Medalem Dziesięciolecia, Odznaką Honorową Oswobodzenia Krakowa i Odznaką «Orlęta».

W małżeństwie zawartym w r. 1919 z Marią z Tarońskich miał S. córki: Wandę (1920–1994), zamężną za Tadeuszem Dunikowskim, i Joannę (1923–1998), zamężną za Stanisławem Hukiem, oraz syna Włodzimierza (1922–1940).

W r. 1991 imieniem S-a nazwano ulicę w Krakowie-Podgórzu. Od poł. l. dziewięćdziesiątych w rocznicę wyzwolenia Krakowa (31 X) odbywa się corocznie wokół Rynku Głównego bieg sztafetowy najstarszych krakowskich liceów o «Szablę kapitana Stawarza».

 

Enc. Krakowa; – Brzoza C., Kraków między wojnami. Kalendarium 28 X 1918 – 6 IX 1939, Kr. 1998; Wróbel P., Listopadowe dni – 1918. Kalendarium narodzin II Rzeczypospolitej, W. 1988; – Bąkowski K., Kronika Krakowa z lat 1918–1923, Kr. 1925 s. 13–15; Bieniarzówna J., Małecki J. M., Dzieje Krakowa, Kr. 1979 III; Chmiel A., Oswobodzenie Krakowa 31 października 1918 roku, Kr. 1929 (fot. po s. 10); Kozioł W., Nie nadawał się na kierownicze stanowisko, „Dzien. Pol.” 2004 nr 256; Kukiel M., W piętnastolecie wyzwolenia Krakowa, „Kur. Warsz.” 1933 nr 301; Łossowski P., Zerwane pęta. Usunięcie okupantów z ziem polskich w listopadzie 1918 roku, W. 1986; Zgórniak M., 1914–1918. Studia i szkice z dziejów I wojny światowej, Kr. 1987; – Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928; Rocznik oficerski rezerw, W. 1934; – Stawarz J., Oswobodzenie Krakowa przed sześćdziesięciu laty. Wspomnienie o kpt. Antonim Stawarzu, „Roczn. Krak.” T. 50: 1980 s. 209–13 (fot.); – „Dzien. Pol.” 1978 nr 248 (J.S., fot.); „Echo Krakowa” 1978 nr 246 (T. Wroński), 1988 nr 219 (J. Stawarz); „Gaz. Krak.” 1978 nr 172 (J. Stawarz, fot.), 1987 nr 263 (M. Zgórniak); „Gaz. Urzęd. Zarządu Miejskiego w stoł.-król. m. Krakowie” R. 57: 1936 s. 88; „Gaz. Wyborcza” 1993 nr z 7 XI (J. Żółciak, fot.); „Wiarus. Jednodniówka Urzędu M. Krakowa wydana z okazji 75. rocznicy odzyskania przez Kraków niepodległości” 11 XI 1993 (m.in. K. Przyboś); „Wieści” 1988 nr 5 (J. Gwizdała, fot.); – Arch. UJ: sygn. S II 516, WP II 275, WP II 277, WP N II 279, WP II 281; CAW: Karta ewidencyjna S-a; – Informacje wnuczki S-a, Marii Huk z Kr.

Andrzej Kostrzewski

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Jan Machulski

1928-07-03 - 2008-11-20
aktor filmowy
 

Wadim Berestowski

1917-12-25 - 1992-12-24
reżyser filmowy
 

Józef Targowski

1883-05-23 - 1952-05-22
dyplomata
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Józef Siemianowski

1866-01-13 - 1931-10-05
dziennikarz
 

Izrael Joszua Singer (Zynger)

1893-11-30 - 1944-02-10
prozaik
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.