Niemeksza Antoni (1825–1878), ksiądz, profesor Akademii Duchownej w Petersburgu, kanonik kapituły wileńskiej. Miejsce ur. nieznane. W r. 1838 rozpoczął nowicjat u dominikanów wileńskich. W r. 1844 przeniesiono go z zakonu do wileńskiego Seminarium Duchownego. Zdolny i rokujący duże nadzieje, wysłany został w sierpniu t. r. do Akademii Duchownej w Petersburgu. Tam w r. 1848 otrzymał stopień kandydata teologii, a w grudniu święcenia kapłańskie. Stopień magistra teologii uzyskał w r. 1849, po czym został w Akademii prefektem i bibliotekarzem. W r. 1851 jako p. o. profesora objął katedrę historii kościelnej i prawa kanonicznego, a w r. 1854 został profesorem, najmłodszym w tej uczelni. Wyróżniał się świetną pamięcią, wspaniałą wymową, zarówno w języku ojczystym, jak i w łacinie klasycznej; znał biegle francuski, angielski, niemiecki i rosyjski. Trzymał się jednak N. «z daleka od alumnów». Nie miał też, zdaniem Zygmunta Felińskiego, «ani iskierki ducha kapłańskiego, a skłonności do kieliszka». Już w Akademii dobrze był widziany przez władze rządowe. W r. 1856 otrzymał pektorał za gorliwość oraz medal na pamiątkę wojny krymskiej. Nowy rektor Akademii, bp Aleksander Bereśniewicz, zaraz po objęciu urzędu zwolnił N-ę z obowiązków profesorskich w r. 1860. W t. r. N. powrócił do Wilna, gdzie został kanonikiem honorowym kapituły katedralnej. W r. 1861 jako wiceproboszcz objął parafię Św. Jana po aresztowanym za udział w manifestacjach patriotyczno-religijnych ks. Wacławie Hundiusie. Na wyraźne życzenie cesarza kapituła katedralna 4 IX 1863 uznała go «nadetatowym prałatem». Wobec manifestacji, a później powstania zajął N. stanowisko wrogie, współpracując z władzą zaborczą, toteż krytykowały go ostro kręgi patriotyczne. Jako spowiednik więzienny, obłudnie współczując, starał się namówić więźniów do zeznań i denuncjacji towarzyszy. Uczestniczył w rewizjach policyjnych po klasztorach i probostwach, składał donosy na nieprzyjaznych mu księży i powodował ich zesłanie na Sybir. Za te i inne usługi domagał się odpowiednich gratyfikacji materialnych, otrzymywał więc pieniądze, dostał dom w Wilnie przynoszący znaczne dochody i wreszcie order Św. Anny II kl. Równie troskliwie zabiegał o korzyści materialne dla swej rodziny. On też przeforsował ks. Piotra Żylińskiego na administratora diecezji wileńskiej. Po upadku powstania ujawnił się jako zagorzały zwolennik wprowadzania języka rosyjskiego do nabożeństw dodatkowych w miejsce języka polskiego i brał udział w pracach specjalnej rządowej komisji powołanej do rusyfikacji Kościoła. Współpracowali z nim P. Żyliński, Ferdynand Senczykowski, Edward Tupalski i in. Wydał też rosyjskie tłumaczenie polskiej książki religijnej („Ołtarzyk rzymskokatolicki”) pt. „Russko-katoličeskij altrik”, zaprawione «urzędowym patriotyzmem». Był uważany w Wilnie za przywódcę nielicznej grupy tzw. księży rządowych. Cieszył się wyjątkowym zaufaniem gen. gubernatora wileńskiego M. Murawiewa. Po śmierci ks. Mamerta Herburta został N. 28 IX 1873 dziekanem kapituły katedralnej wileńskiej. Zmarł w Wilnie 27 XI 1878. Pochowany został 30 XI na cmentarzu na Rossie, w katakumbach pod kaplicą.
Boudou A., Stolica Święta a Rosja, Kr. 1930 II; Godlewski M., Z dziejów Rzymsko-Katolickiej Akademii Petersburskiej, W. 1938 s. 9; Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska w jej dziejowym, liturgicznym, architektonicznym i ekonomicznym rozwoju, Wil. 1916 III 508, 512, 516, 521; Nagrodzki Z., Rola duchowieństwa katolickiego w godzinie prób i cierpień… (1863–1883), Wil. 1935 s. 10, 12, 15, 17–23, 41–4, 49, 53, 74, 75, 103, 124, 130, 133–5; Petrani A., Nauka prawa kanonicznego w Polsce w XVIII i XIX wieku, L. 1961; Przybyszewski J., Język rosyjski w katolickim rytuale i w dodatkowym nabożeństwie, Lw. 1887 s. 11–16, 34, 37, 40–3, 76; Urban W., Ostatni etap dziejów Kościoła w Polsce przed nowym tysiącleciem (1815–1965), Rzym 1966 s. 174; Ważyński A., Litwa pod względem prześladowania w niej Rzymsko-Katolickiego Kościoła…, P. 1872 s. 8–11, 35–9, 78, 80; – La correspondance des papes et des empereurs de Russie (1814–1878), Par S. Olszamowska-Skowrońska, Roma 1970; Feliński Z. Sz., Pamiętniki, Lw. 1911 II 43, 73–6, 83, 87; Gieysztor J., Pamiętniki z lat 1857–1865, Wil. 1913 II (fot.); Kalinowski J., Wspomnienia 1835–1877, L. 1965; Mosołow A. N., Vilenskie očerki 1863–1865 g.g., Pet. 1898 s. 116, 211; Mówią ludzie 1863 roku, Londyn 1963; Prasa tajna z lat 1861–1864, Wr. 1969 cz. II; Ruch rewolucyjny na Litwie i Białorusi 1861–1862, Moskwa 1964; – Śnieżko A., Rossa – miasto umarłych. Groby zasłużonych. Cz. II s. 314–16 (mszp. w Materiałach Red. PSB).
Ryszard Bender