INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Antoni Stadnicki  

 
 
1771-09-28 - 1836-08-15
Biogram został opublikowany w 2002 r. w XLI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stadnicki Antoni h. Szreniawa (1771–1836), ziemianin, historyk. Ur. 28 IX w Opatowie w woj. sieradzkim, otrzymał 29 IX na chrzcie imiona Antoni Wacław Michał Egidiusz Franciszek. Był synem Franciszka (zob.), starosty ostrzeszowskiego, i Teresy z Wężyków. W r. 1783 rodzina otrzymała austriacki tytuł hrabiowski. Pisał się z Cieklina lub ze Żmigrodu w dawnym pow. jasielskim.

Śledzenie kolei życia S-ego nastręcza wiele trudności, ponieważ w tym czasie działało jeszcze czterech innych Antonich Stadnickich: pierwszy, to syn Jana Tomasza, należącego do tzw. linii podolskiej, oficer doby napoleońskiej, uczestniczący w kampanii austriackiej 1809 r. i w kampanii rosyjskiej 1812 r., pochowany w Kamieńcu Podolskim, drugi, star. zatorski (zob.), trzeci, syn Antoniego Walentego i Magdaleny Morskiej, właściciel Wielkiej Wsi, oraz czwarty, najczęściej mylony ze S-m, to syn Feliksa i Kunegundy z Ożarowskich, piszący się z Czulic w pow. krakowskim (zob.).

Nie wiadomo, gdzie S. pobierał nauki, odebrał jednak staranne wykształcenie. W r. 1791 został członkiem komisji cywilno-wojskowej ziemi wieluńskiej, w r.n., już jako komisarz graniczny apelacyjny ziemi wieluńskiej, brał wraz z ojcem udział w sejmiku ziemskim woj. kaliskiego (14 II 1792) i został przez ten sejmik wybrany jako jeden z czterech delegatów do króla z podziękowaniem za Ustawę Rządową 3 Maja. W pierwszą rocznicę jej uchwalenia, podczas uroczystości 3 V 1792, przemawiał w kościele Świętego Krzyża w Warszawie w imieniu całej prowincji wielkopolskiej. Jego mowa, nasycona uczuciem patriotyzmu i ideą upowszechnienia oświaty, została ogłoszona drukiem: Mowa […] delegata z woj. kaliskiego d. 3 maja r. 1792 […] miana (W. 1792). W r.n. działał przy organizacji samorządu ziemskiego wspomnianego województwa. S. opiekował się swoim dalekim krewnym, Sebastianem Stadnickim, synem Bernarda, umieścił go na praktyce w regencji poznańskiej; spotkał się z nim w r. 1794 w Pyzdrach, gdy ten został ranny w starciu powstańców kościuszkowskich pod Poznaniem. Po trzecim rozbiorze Polski S. podróżował; z pewnością był w r. 1796 w Holandii, gdzie poznał w Amsterdamie swoich dalekich krewnych Stadnickich, prowadzących tam firmę handlową. Wiadomości o nich odnotował w pamiętniku. Po powrocie osiadł w Galicji, gdzie znajdowały się jego dobra rodzinne. W Dukli zgromadził sporą bibliotekę, którą potem przeniósł do Żmigrodu. W r. 1800 był już właścicielem części zbiorów po Ewaryście Kuropatnickim; książki z biblioteki w Tarnowcu kupił od Józefa Kuropatnickiego. Prowadził korespondencję i wymianę książek z Józefem Maksymilianem Ossolińskim, odwiedzał go też Samuel Bogumił Linde, poszukujący książek dla Ossolińskiego. W r. 1802 i ponownie w r. 1804 S. wraz z rodzeństwem upoważnił ojca do prowadzenia spraw majątkowych, zwłaszcza dotyczących dóbr w woj. ruskim, kupionych od Piotra Bielińskiego. Zakupiony w r. 1801 Żmigród stał się główną siedzibą S-ego. Być może to S. został wraz z bratem Ignacym zaliczony w nie datowanym (prawdopodobnie z r. 1806), austriackim dokumencie „Elenchus […] magnatum et nobilium…” do grupy lojalnych wobec cesarza, cieszących się poważaniem ziemian galicyjskich; informacja ta mogła jednak dotyczyć Ignacego z Łaganowa i Antoniego z Czulic. Trudno też jednoznacznie ustalić, jaką rolę odegrał S. w r. 1809, przy organizowaniu administracji na przyłączonych do Ks. Warsz. terenach Galicji. Wydaje się, że prezesem Komisji do Interesów Akademickich w okresie od sierpnia do listopada t.r. był Antoni z Czulic, który objął funkcję po Jacku Przybylskim, natomiast S. (Antoni Stadnicki z Cieklina) przybył jako komisarz Rządu Centralnego w końcu września i przyspieszył prace nad uruchomieniem szkół. Z jego polecenia Antoni Stadnicki z Czulic wydał 25 X obwieszczenie o otwarciu szkół początkowych („Ułożenie stanu nauk i nauczycielów szkół narodowych w cyrkule krakowskim”, Kr.). Nie wiadomo, czy to S. został w r. 1810 komisarzem do rewizji bibliotek klasztornych w pow. krakowskim z ramienia ministra spraw wewnętrznych Jana Łuszczewskiego, choć sugerowałyby to zainteresowania S-ego, jednak nie był «radcą administracyjnym». S. był członkiem założonego w r. 1810 w Warszawie Tow. Rolniczo-Gospodarczego. Utrzymywał bliską i zażyłą korespondencję ze Stanisławem Wodzickim, który zwłaszcza po kongresie wiedeńskim i odcięciu Galicji przesyłał S-emu wiadomości z Wolnego M. Krakowa oraz Królestwa Kongresowego, a także gazety z różnych ośrodków, m.in z Wiednia. S. z kolei odwiedzał go w podkrakowskich Kościelnikach. W l. 1812–19 sprawował nadzór nad dukielskim odcinkiem pocztowego traktu węgierskiego.

W r. 1815 polecił S. sporządzić katalog zgromadzonej w Żmigrodzie biblioteki. Wg skrupulatnych wyliczeń syna Kazimierza, księgozbiór S-ego liczył 1403 dzieła polskie w 1774 tomach i zawierał głównie dzieła religijno-moralne, historyczne i polityczne, druki i rękopisy, także w językach niemieckim, łacińskim i czeskim. Specjalnie zabiegał S. o rzadkie druki wydawane przez oficyny z terenów Rzpltej, w tej sprawie korespondował z Ossolińskim, Adamem Czartoryskim, wymieniał też listy w przedmiotach naukowych z adwokatem Józefem Dzierzkowskim. Wspierał inicjatywę utworzenia czasopisma literackiego we Lwowie, z jaką występował już u schyłku r. 1814 Bruno Kiciński, a po jego wyjeździe Dzierzkowski. Jednak mimo wsparcia kilku mecenasów, m.in. S-ego, „Pamiętnik Lwowski” już pod kierunkiem Dzierzkowskiego ukazał się dopiero dwa lata później. Z polecenia S-ego w r. 1816 zaangażowani zostali w redakcji dwaj jego sąsiedzi z pobliskiej Mytarki, Adam i Walenty Chłędowscy. Dn. 15 XI 1826 nowo powstałe Tow. Naukowe Krakowskie powołało S-ego na swojego członka honorowego. W r.n., już jako członek stanów galicyjskich jeździł S. do Lwowa, gdzie z okazji wizyty cesarza Franciszka I i uroczystego otwarcia Sejmu Stanowego przybyło wielu wybitnych obywateli. Na prośbę Dzierzkowskiego, jako «umiejący rzeczy i dobrze wystawić i przyjemnie oddać» starał się podczas spotkania z cesarzem pozyskać jego przychylność dla nauki i kultury w Galicji oraz przedstawić ekonomiczne bolączki kraju.

S. prowadził własne badania naukowe, zwłaszcza nad średniowieczem. Dzierzkowski nakłaniał go do opracowania dziejów Dukli i okolicznych miasteczek, dzielił się z nim swoimi opiniami. S. z kolei zachęcał Dzierzkowskiego do studiów nad sprawą św. Stanisława ze Szczepanowa, korespondował z nim w kwestii układu o dziesięciny między Bodzętą a Kazimierzem Wielkim. Podczas pobytu w Wiedniu, nie wiadomo kiedy, prowadził badania nad dziejami Żydów; owocem tego były rozprawy, z których jedna pt. Ułomki do historii ludu żydowskiego wg S-ego ukazała się w r. 1821 w grudniowym numerze „Pamiętnika Lwowskiego” (informacja ta nie znalazła potwierdzenia), poszerzona i uzupełniona wyszła w Krakowie w r. 1834 pt. Rys krótki historii ludu żydowskiego, jako wstęp do dziejów ludu tegoż na ziemi polskiej. Z przedmowy wynika, że S. zamierzał opracować także dalszą część, czyli dzieje Żydów na ziemiach polskich, szczególnie w XIV w., lecz onieśmielony erudycją Dzierzkowskiego zostawił pracę do dokończenia synom. Publikował niewielkie prace w czasopismach, anonimowo: biografię prymasa Michała Radziejowskiego, oraz polemikę z artykułem opublikowanym w Berlinie na temat rozgraniczenia Polski ze Śląskiem za Kazimierza Wielkiego (wg jego własnych słów 27 XI 1833 i w następnych numerach jakiejś «powszechnej gazety niemieckiej»). Z podpisem «z nad Wisłoka» ogłosił: Krótką wiadomość o nowych miarach francuskich i dawniejszych krajowych („Pam. Lwow.”, maj 1817). Rezultatem jego zainteresowań średniowieczem była książka pt. Postrzeżenia nad wiekiem XIV (Kr. 1837), zamierzona szerzej, lecz opublikowana już po śmierci autora, po pewnych kłopotach z cenzurą, tylko w części dotyczącej Włoch. Obok opisu geograficznego, historycznego i politycznego, zamieścił tu S. informacje o sztuce i rozwoju nauk, a tekst zaopatrzył w rozbudowane przypisy, zawierające rozmaite dygresje i odniesienia do dziejów Polski oraz wywody świadczące o jego wielkiej, choć nie usystematyzowanej erudycji i skłonności do słowianofilskiej stylizacji. Dał wyraz swoim poglądom na temat «zasady dziejów», przyczyn upadku Polski, chwalił filozofię I. Kanta, przeciwstawiając ją «zgubnej materialistycznej filozofii Oświecenia». W r. 1834, w odpowiedzi na odezwę Konstantego Słotwińskiego, S. przesłał wyrazy najwyższego uznania i poparcia dla Zakładu Narodowego im. Ossolińskich i jego czasopisma. Był mecenasem lwowskich czasopism uczonych, „Pamiętnika Lwowskiego” i „Pszczoły Polskiej”, udostępniał rękopisy ze swojej biblioteki, np. Adamowi Chłędowskiemu dotyczące Stanisława Stadnickiego («Diabła»), popierał także „Czasopism Naukowy Księgozbioru Publicznego im. Ossolińskich”. Słynął z oczytania i erudycji. Wśród ogłoszonych przez niego tekstów na uwagę zasługuje Wspomnienie cnót pięknych ś.p. Anny z hrabiów Siemińskich księżny Jabłonowskiej (1828, „Czasopism Nauk. Księgozbioru im. Ossolińskich”), poświęcone jego teściowej.

Trudno jednoznacznie ustalić, czy S. był zaangażowany w działalność masońską. Wydaje się, że informacje o Antonich Stadnickich, członkach lóż krakowskiej i radomskiej dotyczą innych osób. S. pisał pamiętnik, który objął l. 1775–1820. Opublikowany nie został. Jeszcze w r. 1926 poświadczony jest (E. Maliszewski) jako pozostający w posiadaniu rodziny. Niewielkie ułamki tego pamiętnika zacytował syn Kazimierz w „Rodowodach…”. Dziś los jego nie jest znany. Fragmenty korespondencji z Ossolińskim zostały opublikowane przez Władysławę Jabłońską w „Korespondencji J. M. Ossolińskiego” (Wr. 1975), a z Wodzickim w „Bibliotece Warszawskiej” (1904 z. 2) jako „Rozmaitości. Z listów prezesa Rzeczypospolitej Krakowskiej”.

Oprócz wspomnianego Żmigrodu i Cieklina, po ojcu S. miał jeszcze Łężyny i Gorzyce, a dokupił w obwodzie jasielskim Grabianinę i Sadki (od Popeckich), a od Teofila Załuskiego Polany, Ciechany, Olchowice, Wilsznię i Ropianki. Żona wniosła mu m.in. Trzcinicę i Siepietnicę z Binarową w obwodzie jasielskim (odziedziczone po matce) oraz Mariampol w obwodzie stanisławowskim, dziedziczone po ojcu. S. zmarł w Trzcinicy 15 VIII 1836.

Z małżeństwa zawartego przed sierpniem 1801 z Józefą z Jabłonowskich, córką Stanisława, star. wiszniowskiego (wiśniowskiego, woj. lubelskie), i Anny z Siemieńskich, córki Stanisława Wilhelma, damą Krzyża Gwiaździstego, pozostawił S. czterech synów: Aleksandra (zob.), Kazimierza (zob.), Władysława (ur. 1810), i Zygmunta, księdza.

 

Paszkiewicz U., Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej, W. 1998; – Enc. Org.; Filoz. w Pol. Słown.; PSB (Dzierzkowski Józef) – Niesiecki; Stadnicki K., Rodowody domu Stadnickich…, Lw. 1857–61, Linia «ze Stadnik», cz. II oddz. 1 s. 10–12, cz. III s. 12, Dodatki i poprawki, cz. IV s. 17; Żychliński, III 281–2; – Dunin-Borkowski J. S., Panie polskie przy dworze rakuskim, Lw. 1891 s. 158; Słown. Pracowników Książki Pol.; – Bąkowski K., Kronika krakowska, Kr. 1905 cz. 1 s. 106–8; Dutkowa R., Uniwersytet Jagielloński w czasach Księstwa Warszawskiego, Kr. 1965 s. 15, 19, 21–3; Karta okręgu Wolnego Miasta Krakowa, Kr. 1933; Łapiński H., U początków działalności wydawniczej Ossolineum, Wr. 1973 (mylnie przypisana S-emu publikacja F. Siarczyńskiego „Ślady wału Trajana…”); Małachowski-Łempicki S., Dzieje wolnego mularstwa w Krakowie 1755–1822, Kr. 1919 s. 67; Mencel T., Magnateria polska Galicji i polityka władz austriackich w l. 1795–1809, w: Ziemiaństwo polskie 1795–1945, W. 1985; Mrozowska K., Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach od 1795–1850, w: Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1765–1850, Kr. 1965 s. 101, 151; Pachoński J., Drukarze, księgarze, bibliofile krakowscy 1750–1815, Kr. 1962 (mylnie pod imieniem Józef); Poklewska K., Galicja romantyczna 1816–1840, W. 1976; Rederowa D., Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815–1872, Kr. 1998 s. 21; Rosnowska J., Dzierzkowski, Kr. 1971; Szczygielski W., Referendum trzeciomajowe, Ł. 1994; Tyrowicz M., Prasa Galicji i Rzeczypospolitej Krakowskiej 1772–1850, Kr. 1979; Żeleńska-ChełkowskaA., Feliks Radwański senator Rzeczypospolitej Krakowskiej (1756–1826), Kr. 1982 s. 92; – „Roczn. Tow. Nauk. Krak.”, I–XV (1817–1833), XXV (1858); Szematyzmy Król. Galicji z l. 1812–19; – Chłędowski K., Pamiętniki, Wr. 1951; tenże, Z przeszłości naszej i obcej, Lw. 1935; Teki Dworzaczka, CD-ROM, Kórnik–P. 1997; – AP w Kr., Oddz. na Wawelu: T. Schn., 1580 s. 571; Arch. Nauki PAN i PAU w Kr.: TNK 2 s. 10; Arch. UJ: rkp. S I 118 s. 21–3; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 1616 k. 56, rkp. 2297 k. 34–5, rkp. 7459 t. 21 s. 441; B. Ossol.: rkp. 1656/II, rkp. 11656 s. 311–81, rkp. 11672/II.

Maria Czeppe i Jerzy Wyrozumski

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Aleksander Stadnicki

1806-02-27 - 1861-12-19 historyk
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Kornel Ujejski

1823-09-12 - 1897-09-19
poeta
 

August Cieszkowski

1814-09-12 - 1894-03-12
filozof
 

Józef Bohdan Zaleski

1802-02-14 - 1886-03-31
poeta
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.