Rapoport (Rapaport, Rappaport) Arnold Chaim (1840–1907), adwokat, poseł do sejmu galicyjskiego i austriackiej Rady Państwa. Pochodził z rodziny żydowskiej wywodzącej się z Lewich, osiadłej w Polsce od późnego średniowiecza i wg niektórych informacji (Jewish Encyclopedia, Encyclopaedia Judaica, Jüdisches Lexikon) był wnukiem Salomona Judy Leib Rapoporta, uczonego, pisarza i nadrabina w Pradze. Ur. 15 VII w Tarnowie, był synem Dawida i Karoliny (ok. 1827 – 15 V 1905). Ojciec jego w roku 1849 przeniósł się do Krakowa, gdzie prowadził rozmaite interesy finansowe oraz przedsiębiorstwa (m. in. młyny, budowa fortyfikacji) oraz wchodził w skład prywatnej spółki dzierżawiącej od rządu akcyzę i opłaty czopowego; zamieszany był w r. 1858 w aferę z dostawą zboża dla rządu austriackiego, w wyniku której został skazany na 3 lata więzienia.
R. w l. 1850–8 uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie, w l. 1858–61 studiował na Wydziale Prawa UJ, a następnie w r. 1862 prawo i ekonomię polityczną na uniwersytecie wiedeńskim u prof. Lorenza von Steina. Doktorat praw otrzymał 9 VII 1863 na UJ na podstawie rozprawy pt. Zdanie ze wszystkich gałęzi prawa i umiejętności politycznych (Kr. 1863). Początkowo R. był koncypientem adwokackim w Krakowie, a następnie w r. 1870 otworzył własną kancelarię; był też właścicielem realności w Krakowie. Jako jeden z pierwszych aktywnie działał na rzecz czynnego uczestnictwa Żydów w polskim życiu społecznym i politycznym. Już w czasie studiów uniwersyteckich otwarcie głosił potrzebę asymilacji (deklarował narodowość polską i religię żydowską), a swój program pojednania Żydów i Polaków przedstawił w obszernym artykule O stanowisku Żydów w Polsce pod względem narodowo-gospodarczym („Dzien. Liter.” 1862 nr 56–8). Źródło antagonizmu widząc w lichwie, postulował porzucenie jej przez Żydów i «połączenie swoich sił z całością narodu», a jednocześnie nadanie pełni praw ludności żydowskiej. We współpracy «kapitału obrotowego» z «majątkiem ziemskim» widział szansę gospodarczego rozwoju Galicji. Tym poglądom dawał wyraz w swej późniejszej działalności publicznej. Równocześnie cieszył się sympatią szerszych kół żydowskich, zwłaszcza dzięki swej działalności filantropijnej. Od r. 1869 kierował «Towarzystwem Opieki nad zaniedbanymi chłopcami starozakonnymi» w Krakowie.
W r. 1874 został R. wybrany do Wydziału Izby Adwokackiej w Krakowie, a w l. 1877–9 wchodził do jej rady dyscyplinarnej. W l. 1872–81 był radnym w Radzie Miejskiej Krakowa. Działał w krakowskim «Towarzystwie Oświaty». Dał się również poznać jako publicysta gospodarczy: w r. 1871 ogłosił obszerny artykuł Przemysł fabryczny galicyjski a narodowość i interesy kraju („Kraj” 1871 nr 81, 83, 84, 87, 91–3, 96, 100, 111, 112), krytykujący opanowanie przemysłu przez obce kapitały i kadrę techniczną, zaś w r. 1874 zamieścił w „Czasie” cykl artykułów o listach zastawnych i ich zabezpieczeniu. Pisał także korespondencje do wiedeńskiej „Neue Freie Presse”,a w r. 1869 finansował „Dziennik Krakowski”. Od r. 1872 był już R. członkiem rad nadzorczych Galicyjskiego Zakładu Kredytowego Ziemskiego w Krakowie oraz Galicyjskiego Tow. Parcelacji i Budowy w Krakowie, a także doradcą prawnym Galicyjskiego Banku dla Handlu i Przemysłu w Krakowie cenionym przez dyrektora Aleksandra Kurtza. Przyczynił się do ożywienia handlu zbożem i był współzałożycielem stowarzyszenia «Izba Kupiecka» w Krakowie. Politycznie związany był z konserwatystami krakowskimi. W r. 1873 w okresie pierwszych wyborów bezpośrednich do Rady Państwa przeciwstawił się agitacji Szomer Izraela i skłonił gminę żydowską w Krakowie do jednoznacznego opowiedzenia się po stronie polskich autonomistów. Dn. 26 X 1876 R. został wybrany (kontrkandydatem był Ludwik Zieleniewski) do galicyjskiego Sejmu Krajowego przez Izbę Handlowo-Przemysłową w Krakowie; wybierany również w latach następnych, był posłem aż do r. 1907. W sejmie pracował w komisjach: budżetowej (od r. 1877), bankowej (od r. 1880), kolejowej (od r. 1896), górniczej (od r. 1897), wodnej (od r. 1904). W Izbie występował m. in. w debatach nad sprawami dotyczącymi rozbudowy szpitali krakowskich i szkolnictwa zawodowego, a zwłaszcza finansów i rozwoju gospodarczego Galicji. Zwolennik tworzenia instytucji kredytowych, postulował m. in. założenie w Galicji filii austriackiego Banku Krajowego (16 VIII 1877), zaś od grudnia 1878 należał do organizatorów Banku Krajowego w Galicji, w których widział instrument rozwoju przemysłu i handlu (mowa sejmowa 18 X 1881). Domagał się (1890) obniżenia węgierskich taryf kolejowych hamujących eksport z Galicji, systematycznych głębokich badań geologicznych, zahamowania emigracji zarobkowej do Ameryki jako szkodliwej dla społecznego i ekonomicznego rozwoju kraju (mowa sejmowa 18 VI 1880). Był także jednym z najenergiczniejszych rzeczników rozbudowy dróg wodnych jako środka przyspieszenia ekonomicznego rozwoju Galicji. W dn. 2 IV 1900 złożył wniosek, poparty przez czołowych polityków galicyjskich, w sprawie uspławnienia Wisły, budowy portu przeładunkowego w Nadbrzeziu, rozbudowy połączeń kolejowych i uzyskania przez Koło Polskie odpowiednich dotacji od rządu wiedeńskiego (Mowa […], wygłoszona na posiedzeniu sejmu galicyjskiego we Lwowie w dniu 4 kwietnia 1900 w sprawie żeglugi na Wiśle, Kr. 1900). W r. n. podkreślał potrzebę budowy kanałów w Galicji (Mowa […] w dniu 29 maja 1901 r., Kr. 1901). Z tymi samymi argumentami występował na posiedzeniach organizacji i korporacji gospodarczych (np. Mowa […] na posiedzeniu Izby Handlowej i Przemysłowej w Krakowie dnia 12 kwietnia 1904 r., dod. do „Czasu” 1904 nr 89) oraz w czasie I Zjazdu Przemysłowego w Krakowie (18–21 IX 1901).
Równolegle w l. 1879–1906 R. posłował do austriackiej Rady Państwa, wybierany przez krakowską Izbę Handlowo-Przemysłową. Pracował w parlamentarnych komisjach zajmujących się sprawami finansowymi i gospodarczymi a w Izbie występował w debatach nad kwestiami podatkowymi, celnymi, organizacji banków i instytucji kredytowych, budżetu państwa. M. in. w r. 1892 opowiadał się za wprowadzeniem w Austro-Węgrzech monety złotej, wbrew opinii większości członków Koła Polskiego, do którego należał. Podobnie jak w Sejmie tak i w Radzie Państwa był rzecznikiem interesów gospodarczych Galicji, zwłaszcza rozwoju przemysłu, za co atakowali go reprezentanci austriackich kół przemysłowych. Bronił także energicznie interesów Żydów galicyjskich, występował w sprawie odpoczynku niedzielnego oraz przeciw propagandzie dotyczącej tzw. mordów rytualnych. Zabiegał o fundacje dla szkół żydowskich w Galicji, założył w Krakowie szkołę rzemieślniczą dla młodzieży żydowskiej, fundował stypendia, poważnie przyczynił się do budowy szpitala dla dzieci, zabiegał o gospodarcze ożywienie miasteczek żydowskich oraz tworzenie kolonii rolniczych dla Żydów w Galicji. Od r. 1895 przewodniczył komitetowi pomocy dla ubogiej ludności żydowskiej w Galicji i jako doradca prawny współpracował z Oesterreichische Israelitische Union w Wiedniu, 13 XI 1905 interpelował rząd austriacki w sprawie pogromów Żydów w Rosji.
Od r. 1881 R. zrezygnował z praktyki adwokackiej w Krakowie, przeniósł się do Wiednia, kupił dom przy Plösselgasse, gdzie prowadził znany salon, oraz willę w Dornbach. Otworzył w Wiedniu kancelarię adwokacką; szybko wyrobił sobie niezłą pozycję polityczną i rozległe stosunki; był – już od r. 1880 – doradcą min. Juliana Dunajewskiego a później także Kazimierza Badeniego. Należał do grona zaufanych Ludwika Wodzickiego jako dyrektora Länderbanku, a w l. 1880–95 był prawnym i finansowym doradcą banku (K. Chłędowski pisze nawet, że był «duszą instytucji»). Pozwoliło to R-owi na odgrywanie poważnej zakulisowej roli politycznej i zrobienie milionowego majątku. Podjął także praktyczną działalność przemysłową zakładając kopalnie węgla kamiennego w Brzeszczu oraz hutę i walcownię żelaza. Wówczas zaczął skupować obrazy. U Jana Matejki zamówił obraz „Przyjście Żydów za Władysława Hermana”, od Zygmunta Ajdukiewicza kupił cykl obrazów z życia Tadeusza Kościuszki, nabył też płótna Wojciecha Kossaka. Nobilitowany 13 VII 1890 (dyplom 6 IX 1890) otrzymał przydomek «Porada». Zmarł 14 II 1907 w Wiedniu i został tam pochowany (17 II) w grobowcu rodzinnym w części żydowskiej cmentarza centralnego. Wg prasy galicyjskiej zapisał testamentem 200 tys. koron dla gminy żydowskiej w Krakowie, bądź też 400 tys. koron na fundację pomocy ubogiej ludności żydowskiej w Galicji. Odznaczony był Legią Honorową, tureckim orderem Nishan i Medżidie oraz serbskim orderem Św. Sawy I kl.
R. był żonaty z Laurą Eibenschütz (1850–1904 w Bad Gastein), z którą miał pięcioro dzieci: Alfreda, doktora praw, właściciela kopalni w Brzeszczu, żonatego z Katarzyną Magnus (w r. 1911 lub 1912), córką dyrektora Nationalbank für Deutschland w Berlinie, Bronisławę, żonę Roberta Allatiniego, Eugenię żonę dra Henryka Friessa, Felicję (ur. 9 II 1873 w Krakowie) żonę Henryka Kuha (ur. 1869 w Wiedniu), wyższego urzędnika ministerstwa kolei w Wiedniu, oraz Łucję (ur. 16 IV 1881 w Wiedniu), żonę barona Albrechta Schey von Koromla.
Enc. Judaica, XIII 1553; The Jewish Encyclopedia, N. York 1916 X 320; Jüd. Lexikon, IV t. 1; Österr. Biogr. Lexikon, Lf. 40; Korwin-Piotrowski L., Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej, Lw. 1935; tenże, Szlachta mojżeszowa, Kr. 1938 I; Semigotha. Genealogische Taschenbuch des gesamten Adels jehudaischen Ursprungs, München 1913 s. 844–5; – Bałaban M., Historia Żydów w Krakowie i na Kazimierzu 1304–1868, Kr. 1936 II (dotyczy Dawida R-a); Buszko J., Ruch socjalistyczny w Krakowie 1890–1914, Kr. 1961; Demel J., Stosunki gospodarcze i społeczne Krakowa w latach 1853–1866, Wr. 1958 (dotyczy Dawida R-a); Drohojowski J., Historia założenia Banku Krajowego, Lw. 1909 s. 26, 27, 42; Feldman W., Stronnictwa i programy polityczne w Galicji, Kr. 1907 II 272; Geadelte jüdische Familien, Salzburg 1891, 1892; Hahn S., Reichsrath-Almanach für die Session 1879–1880, Wien 1879 i 1885–6, Wien 1885; Koźmian S., Reprezentacja kraju naszego w Radzie Państwa 1879 r., Kr. 1879; Lechicki C., Krakowski „Kraj” (1869–1874), Wr. 1975 s. 56, 67; Leniek, Książka pamiątkowa Gimn. św. Anny, s. 251; Pastuszka S. J., Karol Lewakowski. Poglądy i działalność społeczno-polityczna, W. 1880; Tarnowski S., Matejko, Kr. 1897 s. 354; – Bank Krajowy Królestwa Galicji i Lodomerii z W. Księstwem Krakowskim 1883–1908, Kr. 1909 s. 32, 33, 48; Chłędowski K., Pamiętniki, Kr. 1957 I–II; Hof- und Staatshandbuch der oesterreichisch-ungarischen Monarchie, Wien 1879–1906; Pamiętnik I Zjazdu Przemysłowego w dniach 18, 19, 20 i 21 września 1901 r. w Krakowie, Oprac. M. Dąbrowski, Kr. 1901 s. XXV, XXXI, LVI, LVII; Spraw. stenogr. sejmu krajowego galicyjskiego za l. 1877–1906; Stenographische Protokolle über die Sitzungen des Hauses der Abgeordneten, des österreichischen Reichsrathes, Wien 1879–1906; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1868–1907; – „Czas” 1907 nr 38, 40; „Gaz. Narod.” 1907 nr 37–41; Kalendarz J. Czecha na r. 1877, 1878, 1879, 1906, s. 90; „Nowa Reforma” 1907 nr 79, 80; „Nowości Ilustr.” 1907 nr 8 s. 17 (fot.); – Arch. UJ: WP II 376 i 480, SII 450 A, R. 1859/60 i 450 B, R. 1860/61, SII 97, R. 1861–1863; B. Jag.: rkp. 8086 III, Akc. 123/56, t. 10; B.Ossol.: rkp. 11760.
Jerzy Zdrada