Ruszczyc Damian (Damian Jan) h. Lis (zm. po r. 1707), rotmistrz chorągwi pancernej, pułkownik wojska kor. Był synem Jerzego (zob.), bratem stryjecznym Romana (zob.).
Od młodych lat R. zdobywał doświadczenia u boku ojca w walkach z czambułami tatarskimi na Podolu. Na początku 1676 r. przejął chorągiew ojca, który dostał się do niewoli tureckiej, chorągiew tę przemianowano wkrótce na wołoską (od II ćwierci 1677 do II ćwierci 1679 r.). R. uczestniczył w kampanii wiedeńskiej r. 1683 na czele chorągwi lekkiej w składzie prawego skrzydła wojsk polskich pod komendą hetmana w. kor. Stanisława Jabłonowskiego; uczestniczył w szarży polskiej jazdy 12 IX na obóz Kara Mustafy, a następnie w akcji pościgowej za wycofującymi się wojskami tureckimi. Następnie brał R. udział w kampaniach l. 1684–6, m. in. w r. 1685 w jesiennej wyprawie hetmana w. kor. S. Jabłonowskiego do Mołdawii. W r. 1687 pod komendą hetmana Jabłonowskiego walczył o odzyskanie Kamieńca, a w r. n. w zwycięskiej potyczce z Tatarami pod Uścieszkiem (21 VIII). Być może uczestniczył też w ataku Jabłonowskiego na Kamieniec w sierpniu 1689. Na początku 1690 r. otrzymał R. za zasługi wojenne star. jahorlickie. Od 1. kwartału t. r. jego chorągiew wołoska została zamieniona na pancerną. W t. r. brał R. udział w wyprawie mołdawskiej Jabłonowskiego.
Na przełomie 1694/5 r. na czele grupy jazdy liczącej ok. 200 koni ochraniał R. przeprawę przez Horyń. Mimo że jego siły wchodziły w skład partii wołyńskiej Zygmunta Przerębskiego, faktycznie nie podlegały jego komendzie. Można przypuszczać, że R. ze swym pułkiem przybył z partią Przerębskiego pod Lwów i brał tam udział w walkach (10–11 II 1695), a następnie w pościgu za Tatarami, uchodzącymi w kierunku Śniatynia. R. jako dowódca pułku jazdy złożonego z 8 chorągwi stacjonował na przełomie l. 1697 i 1698 pod Lachowcami, zamykając szlaki Kuczmański i Czarny przed czambułami tatarskimi. Wg Janusza Wojtasika pułk R-a pozostał na Polesiu kijowskim, a tylko część chorągwi ze zgrupowania wołyńsko-ukraińskiego wzięła udział w kampanii podhajeckiej (styczeń 1698). Już przed czerwcem 1699 utracił R. dowództwo pułku, a jego chorągiew pancerna weszła do pułku cześnika kor. i strażnika wojskowego Jana Sobieskiego. Latem 1700 walczył R. z Kozakami Semena Palija na Polesiu kijowskim aż do wrześniowego ataku Jabłonowskiego na Chwastów. W r. 1701 chorągiew R-a wchodziła w skład tzw. grupy polskiej i otrzymała na kwatery Białą Cerkiew.
W r. 1702 uczestniczył R. w tłumieniu powstania kozackiego pod wodzą Samuela Samusia i Palija. W październiku 1702 z polecenia hetmana w. kor. Hieronima Lubomirskiego R. na czele kilku chorągwi przybył do Berdyczowa. Tu połączyły się one z chorągwiami jazdy woj. kijowskiego Józefa Potockiego przyprowadzonymi przez star. chmielnickiego Jakuba Potockiego. Doszło wówczas do sporu o naczelne dowództwo całego ugrupowania między nim a R-em. W tej sytuacji Polacy zostali zaskoczeni i rozproszeni przez siły kozackie Samusia. R. miał ratować się ucieczką, wyskakując z zamku przez okno. Po zebraniu rozproszonych żołnierzy ruszył na Polesie kijowskie, a potem w kierunku Lwowa. Zapewne w wyniku potyczki z Kozakami poniósł znaczne straty, wynagrodzone mu w t. r. ze skarbu kor. sumą 3 tys. złp. Być może R. brał udział w walkach w l. 1703–5 razem ze swoją chorągwią wchodzącą w skład dywizji hetmana H. Lubomirskiego. W marcu 1704 R. i jego ludzie usunęli siłą ze star. jahorlickiego żołnierzy z chorągwi podkomorzego kor. Jerzego Dominika Lubomirskiego, którzy przebywali tam na konsystencjach zimowych. W r. 1705 spędził R. zimę na Polesiu kijowskim pod komendą regimentarza Marcina Kalinowskiego, podczaszego halickiego. W r. n. chorągiew R-a weszła w skład pułku podskarbiego nadwornego kor. Atanazego Miączyńskiego i brała udział w bitwie pod Kaliszem (29 X 1706). Wkrótce potem R. wycofał się ze służby. Zmarł po r. 1707.
R. był żonaty z Petronelą Ilińską. Dn. 1 III 1701 hetman Jabłonowski zastawił im wieś Szumki w pow. krzemienieckim za 6 tys. złp.
Fryderyk Skarbek uczynił R-a bohaterem swej powieści „Damian Ruszczyc” (1827).
Rys. buławy i włóczni R-a w: „Tyg. Lwow.” 1868 nr 42 s. 329; – PSB (S. Palij); Uruski; – Janczak J., Powstanie Paleja, Zesz. Nauk. Uniw. Wrocł., Historia III, nr 23, Wr. 1960 s. 117–18; Majewski W., Najazd tatarski w lutym 1695 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., IX cz. 1 s. 136, 141; Odrowąż Pieniążek J., Rycerstwo polskie w wyprawie wiedeńskiej pod wodzą króla Jana III Sobieskiego w r. 1683, W. 1933 s. 26 (jako Jerzy Roman); Otwinowski E., Dzieje Polski pod panowaniem Augusta II od 1696–1728, Kr. 1849 s. 42; Perdenia J., Stanowisko Rzeczypospolitej szlacheckiej wobec sprawy Ukrainy na przełomie XVII–XVIII w., Wr. 1963 s. 155, 156, 176; Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., VII cz. 2 s. 418–19, VIII cz. 1 s. 268–9, IX cz. 1 s. 262–3; tenże, Wiedeń 1683, W. 1983 s. 225; tenże, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, W. 1965 s. 353; tenże, Wojsko Rzeczypospolitej w dobie wojny północnej, W. 1956; tenże, Wyprawa wiedeńska 1683 r., W. 1957 s. 181 (jako Jerzy Roman); Wojtasik J., Ostatnia rozprawa zbrojna z Turkami i Tatarami w 1698 r., Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XIII cz. 1 s. 88, 115, 120–1; Woliński J., Z dziejów wojny i polityki w dobie Jana Sobieskiego, W. 1960 s. 192 (jako Damian Jan); – Akta grodz. i ziem., X 380; Arch. Jugo-Zap. Rossii, II cz. III s. 124–5, 546–7, 622–4; Materiały do kampanii podhajeckiej 1698 r., Wyd. J. Wojtasik, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., XV cz. 2 s. 276; – AGAD: ASK Dz. VI ks. 21 k. 357, ks. 22 k. 94, ks. 24 k. 87, ASW Dz. 85 nr 114 k. 47–52 (rejestry popisowe chorągwi wołoskiej R-a z l. 1677–9); B. Czart.: rkp. 196 k. 49–50, rkp. 527 k. 62, rkp. 2563 k. 29, 40, 50, 61, 79, 81, 94, 104, 119, rkp. 2640 k. 270, 295, 307–308, rkp. 2656 k. 129, 194, 241, 257, 261, 271, 301, 318, 348, 357, 376, 404–405, rkp. 2679 k. 186, 199, rkp. 2680 k. 25, 175, rkp. 2765 k. 89; B. Ossol.: rkp. 271 k. 56; B. PAN w Kr.: rkp. 663 k. 124v.
Mirosław Nagielski