INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Edward Michał Stawecki     

Edward Michał Stawecki  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2003-2004 w XLII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Stawecki Edward Michał Zachariasz (1829–1866), powstaniec, wydawca.

Ur. 6 IX w Odechowie (pow. radomski) w rodzinie szlacheckiej, był synem Andrzeja, dzierżawcy wsi Odechów, i Teresy z Biernawskich; miał trzech braci: Adama Jana, Sylwestra Kazimierza i Zachariasza Andrzeja.

S. ukończył Gimnazjum Wojewódzkie w Piotrkowie. W r. 1849 walczył na Węgrzech w legionie polskim gen. Józefa Wysockiego i dosłużył się stopnia porucznika. Po upadku powstania węgierskiego został uwięziony przez Austriaków, a następnie wydany władzom rosyjskim. Skazany na trzy lata twierdzy i przykucie do taczek, odbywał karę w więzieniu w Zamościu, gdzie zapadł na gruźlicę. Prawdopodobnie wówczas spisał «dużo zajmujących, a nawet ważnych notatek z kampanii węgierskiej»; widziała je żona Augusta Wilkońskiego, współwięźnia S-ego, Paulina Wilkońska, wg której S. «poetyczne zawsze miał usposobienie». Po wyjściu z więzienia, za namową kpt. Józefa Grygowicza, towarzysza z czasów kampanii węgierskiej, przyjechał w r. 1852 do Kalisza. Niebawem przeniósł się stąd do pobliskiego Opatówka, majątku Ignacego Radoszewskiego; pracował tam jako nauczyciel i wychowawca jego synów, Józefa i Stanisława.

W związku z przewidywaną sprzedażą podupadłych dóbr opatowieckich (doszło do niej w marcu 1859) S. zakończył pracę guwernera i przeniósł się w r. 1858 do Warszawy. Opublikował własnym kosztem pierwszą pracę poświęconą zabytkom Kalisza na tle jego dziejów pt. Album kaliskie (W. 1858), w postaci czterech zeszytów jako serię I (zaplanowana na sześć zeszytów, seria II nie została zrealizowana), z rysunkami Stanisława Barcikowskiego, nauczyciela kaligrafii i rysunków w kaliskiej Wyższej Szkole Realnej. Opierając się na dokumentacji z archiwum w Kaliszu, napisał Wstęp oraz opracował objaśnienia do ilustracji przedstawiających dwadzieścia najważniejszych zabytków sztuki w tym mieście. W tym czasie związany był z tzw. millenerami, zwłaszcza Edwardem Jurgensem i Władysławem Gołemberskim; prawdopodobnie wraz z nimi uczestniczył w utworzeniu funduszu, który pozwolił na zakupienie czasopisma „Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych” i od 1 I 1859 figurował jako jego wydawca i właściciel (do sprzedaży pisma Aleksandrowi Niewiarowskiemu 3 XII 1860). W r. 1861 przeniósł się do Częstochowy, gdzie pracował jako urzędnik (dozorca) Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, a także uczestniczył w manifestacjach patriotycznych. Dn. 11 V t.r. z powodu «podburzania do niespokojności» został aresztowany z czterema mieszkańcami Częstochowy i na krótko uwięziony w warszawskiej Cytadeli Aleksandryjskiej.

Po wybuchu powstania styczniowego w r. 1863 wstąpił S. do partii płk. Apolinarego Kurowskiego, tymczasowego naczelnika woj. krakowskiego i jako jeden z najzdolniejszych jej oficerów brał udział w potyczkach w pow. olkuskim. Dowodził oddziałem piechoty (liczącym 50 strzelców), m.in. 7 II t.r. w udanym ataku na stację i komorę celną w Sosnowcu. Dn. 9 II został mianowany w Dąbrowie dowódcą oddziału kosynierów. Po klęsce oddziału Kurowskiego w bitwie pod Miechowem (17 II) zbiegł do Galicji, wkrótce jednak wrócił do powstania wstępując do oddziału gen. Mariana Langiewicza, naczelnika woj. krakowskiego i (od 10 III) dyktatora. Po klęsce Langiewicza w bitwie pod Grochowiskami (18 III) przybył wraz z grupą 30 ludzi w okolice Łysej Góry i przyłączył się do oddziału mjr. Dionizego Czachowskiego (od kwietnia – naczelnika woj. sandomierskiego), w którym walczył jako dowódca kompanii kosynierów, awansowany w kwietniu do stopnia kapitana. Brał udział w zwycięskich bitwach pod Grabowcem (16 IV) i Stefankowem (22 IV), gdzie dowodził dwiema kompaniami kosynierów w sile stu ludzi; otrzymał potem stopień majora. Na początku maja, z rozkazu Rządu Narodowego przyprowadził do oddziału żołnierzy niesubordynowanego Faustyna Grylińskiego. Uczestniczył w zwycięskich potyczkach pod Borią, Jeziorkiem i Ostrowcem (4–5 V), w przegranej bitwie pod Rzeczniowem (6 V) i udanej operacji pod Białobrzegami (29 V), gdzie zmuszono oddział rosyjski do ucieczki. Prawdopodobnie po klęsce Czachowskiego pod Ratajami i rozpuszczeniu przez niego oddziału w lasach wąchockich, w czerwcu przedostał się S. do Galicji. Po raz kolejny włączył się do powstania jesienią wraz z Czachowskim, jednak po rozbiciu oddziału w bitwie pod Krempą (6 XI) i śmierci jego dowódcy, ponownie zbiegł do Galicji. Wydany przez Austriaków władzom rosyjskim, został skazany na śmierć. Wyrok złagodzono na 25 lat ciężkich robót na Syberii; choremu na gruźlicę, w drodze łaski wyjątkowej, zezwolono pozostać w więzieniu w Radomiu, gdzie zmarł 4 IV 1866.

S. był żonaty (od 17 VI 1854) z Zofią Atanazją Teoną z Grygowiczów (ur. 1834), córką Karola Konstantego Grygowicza (zob.), z którą miał córkę Franciszkę Teonę Józefę (ur. 7 III 1855), zamężną za powstańcem i urzędnikiem Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, Władysławem Jastrzębowskim, synem Wojciecha Bogumiła Jastrzębowskiego (zob.).

W powstaniu styczniowym uczestniczyli również dwaj bracia S-ego: starszy Adam Jan (zm. po 1868), kupiec, walczył na terenie Sandomierskiego pod dowództwem gen. Józefa Hauke-Bosaka i 20 IV 1863 został mianowany kapitanem; po klęsce powstania wyemigrował do Francji i zamieszkał w Tuluzie; młodszy Sylwester Kazimierz, oficer huzarów rosyjskich, w lutym 1863 wyjechał z Warszawy, aby zaciągnąć się do jednego z oddziałów powstańczych; został aresztowany i skazany na śmierć lub zesłany na Syberię.

 

Enc. Org., XXIV; Uczestnicy ruchów wolnościowych w latach 1832–1855 (Królestwo Polskie). Przewodnik biograficzny, Wr. 1990; Wpol. Słown. Biogr. (błędne miejsce ur.); – Sęczys, Legitymacje Król. Pol.; – Długosz S., Czachowski, P. 1914 s. 136; Giełżyński W., Prasa warszawska 1661–1914, W. 1962 s. 289, 486; Osiemnaście wieków Kalisza, P. 1961 II 112–13, 116–18, 120–1; Pietrzykowski R., Dionizy Czachowski 1810–1863, W. 1983; Prasa polska w latach 1661–1864, W. 1976; Raciborski J., Opatówek, „Ziemia” R. 7: 1922 nr 4 s. 124–5; Stefański K., Kalisz w latach 1848–1861, Kalisz 1935 s. 31–2 (fot.); Tokarz W., Kraków w początkach powstania styczniowego i wyprawa na Miechów, Kr. 1914 II 77–8, 126; Tomaszewski E., Kształtowanie się kapitalistycznych przedsiębiorstw prasowych w Warszawie (1851–1860), W. 1968 s. 63; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913 s. 131–2, 160; – Drążkiewicz A., Wspomnienia Czachowczyka z 1863 r., Lw. 1890 s. 79, 83, 150; Prasa tajna, cz. 1; Ruch rewol. 1861 r. w Król. Pol.; Wilkońska P., Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, Oprac. Z. Lewinówna, Red. J. W. Gomulicki, W. 1959; Wilska S., Pamiętnik o Ignacym Chmieleńskim, Wr. 1952 s. 116; Wiśniewski F., W oddziale Czachowskiego (Urywek z pamiętnika), w: W czterdziestą rocznicę powstania styczniowego 1863–1903, Lw. 1903 s. 492; Zapomniane wspomnienia, Oprac. E. Kozłowski, W. 1981 s. 482 (wydawca częściowo mylnie identyfikuje S-ego z bratem, Adamem Janem); – „Bibl. Warsz.” 1866 t. 2 s. 471; „Tyg. Ilustr.” 1866 cz. 2 s. 9; – AP w P.: Księgi metrykalne paraf. katol. zaboru rosyjskiego, Kalisz, paraf. p. wezw. św. Mikołaja 1854, sygn. 16 nr 25 (akt ślubu S-ego), 1855 sygn. 17 nr 99 (metryka chrztu córki, Franciszki); AP w Radomiu: USC paraf. rzymskokatol. Odechów 1829, nr 114 (metryka chrztu z wody S-ego), USC paraf. rzymskokatol. w Radomiu nr 155 (akt zgonu S-ego); Paraf. p. wezw. NMP w Kaliszu: sygn. 31 nr 359.

Bibliogr. dot. braci S-ego: Nowolecki, Pamiątka dla rodzin pol., s. 149; – Kozłowski E., Generał Józef Hauke-Bosak, 1834–1871, W. 1973; – Dok. Wydz. Wojny; Zapomniane wspomnienia, Oprac. E. Kozłowski, W. 1981.

Zbigniew Chodyła

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.