Haecker (Hacker) Emil, właściwie Samuel Haker, pseud. Pokrzywa Tomasz, Pokrzywa Henryk Tomasz, Jowialski, krypt. H. S., S. H., Haes, E. H. (1875–1934), redaktor „Naprzodu”, jeden z przywódców PPSD Galicji i Śląska, działacz PPS, historyk PPSD. Ur. 15 VIII w Tarnowie, syn Wilhelma i Klary. Od dzieciństwa wychowywał się w rodzinie Adolfa, emerytowanego konduktora pocztowego, i Klary Rosenzweigów, którzy zastąpili mu rodziców. Ojciec bowiem wyjechał do Ameryki, a matka do Berlina, gdzie niebawem zmarła. H. wykazywał uzdolnienia w kierunku filologiczno-humanistycznym. Ośmioklasowe gimnazjum ukończył w r. szk. 1891/2. W VII klasie należał do kierowanej przez Ligę Narodową spiskowej organizacji Orzeł Biały. Zrażony jednak powierzchownością ideologii tej organizacji, zbliżył się do ideologii socjalistycznej. H. rozpoczął działalność wykładowo-agitacyjną jeszcze na terenie szkoły oraz w stowarzyszeniu robotniczym Siła w Tarnowie (od maja 1892), za którą został administracyjnie skazany na areszt i omal że nie wydalony ze szkoły. W t. r. H. zapisał się na Wydział Filozoficzny UJ, rozpoczynając w tym czasie działalność polityczną i na terenie miasta; m. in. w krakowskiej Sile już od października 1892 r. Równocześnie związał się ściślej z działaczami socjalistycznymi skupionymi wokół redakcji „Naprzodu”. Za udział w stowarzyszeniach i zgromadzeniach robotniczych Senat UJ 3 VI 1893 r. relegował H-a i T. Regera na trzy półrocza, tj. do końca r. akad. 1893/4.
Od r. 1892 był H. członkiem Galicyjskiej Partii Socjaldemokratycznej. Prowadził pracę agitacyjną na Śląsku Cieszyńskim, w Nowym Sączu i w Tarnowie. W r. 1894 spotkał się z pierwszymi represjami policyjnymi i został na krótko aresztowany za udział w organizacji święta 1 Maja. Interesował się działalnością polityczną młodzieży akademickiej, m. in. działał na terenie «Zjednoczenia» (1895–1904), radykalno-demokratycznej organizacji studiującej młodzieży. W l. 1897–8 (a może i dłużej) był sekretarzem Komitetu Wykonawczego Polskiej Partii Socjaldemokratycznej (PPSD); nazwę tę od r. 1897 przyjęła Galicyjska Partia Socjaldemokratyczna na wniosek H-a. H. utrzymywał kontakty ze Związkiem Zagranicznym Socjalistów Polskich (ZZSP) w Londynie, sympatyzował z działalnością PPS w Królestwie. W r. 1896 wystąpił z polecenia partii na łamach centralnego organu dyskusyjnego socjaldemokracji niemieckiej „Die Neue Zeit”, polemizując ze stanowiskiem Róży Luksemburg w sprawie narodowej. W tymże piśmie H. pisał o problemach żydowskiego ruchu robotniczego w Galicji; reprezentował myśl zjednoczenia robotników polskich i żydowskich w dążeniu do socjalistycznych celów, czemu dał wyraz na Kongresach PPSD w l. 1904, 1906 i 1911. W redakcji „Naprzodu” był H. od r. 1894; samodzielniejszą rolę odgrywał po aresztowaniu Tadeusza Regera, jednego z pierwszych redaktorów pisma; w ostatnich latach XIX w. pełnił już H. faktycznie funkcję redaktora naczelnego, dzieląc ją z I. Daszyńskim, właściwym kierownikiem ideowym pisma; redagował „Kalendarz Robotniczy” na rok 1897 i współpracował z szeregiem jego dalszych wydań. H. umieszczał w „Naprzodzie” wiele własnych artykułów. Gdy w czerwcu 1898 r. rząd ogłosił stan wyjątkowy w zachodniej Galicji zamykając stowarzyszenia i pisma robotnicze, H. przeniósł się wraz z redakcją „Naprzodu” do Lwowa. Z odbytej wówczas rocznej służby wojskowej ogłosił wspomnienie w „Naprzodzie” (1909 nr 12–113). W ciągu lutego i marca 1900 r. H. redagował, wychodzący w Cieszynie, wówczas jako dziennik, organ PPSD „Równość”. Z dniem 29 III 1900 r. zaczął „Naprzód” wychodzić jako pismo codzienne. H. jako redaktor zabiegał wówczas o szeroki krąg korespondentów zarówno z Warszawy, Wilna, Łodzi, jak i Kijowa, Petersburga, Odessy. Sam H. polemizował w r. 1901 z Gumplowiczem na temat programu rolnego. Po r. 1901 „Naprzód” zamieszczał coraz więcej publikacji będących wyrazem stopniowego przechodzenia PPSD na tory reformizmu. Dziennik ten pod kierunkiem I. Daszyńskiego i H-a w szczególnie burzliwych latach 1905–7, a także i po r. 1907 poświęcał wiele uwagi sprawom ruchu robotniczego w Król. Pol. i Rosji, które naświetlał ze stanowiska prawicy PPS (tzw. Frakcji Rewolucyjnej). W sierpniu 1904 r. m. in. H. reprezentował PPSD Galicji i Śląska na międzynarodowym Kongresie Socjalistycznym w Amsterdamie. H. współpracował z socjalistycznym dwutygodnikiem satyrycznym, pt. „Hrabia Wojtek”, wydawanym w Krakowie przez Z. Klemensiewicza w l. 1905–6, podpisując swe parafrazy i wierszyki satyryczne jako Jowialski. Pseudonimu tego używał także jako współpracownik kolumn satyrycznych w codziennej prasie socjalistycznej, a także w Małej Kronice „Naprzodu”. W r. 1919 współpracował z lwowskim pismem satyrycznym „Szczutek”. Do głośniejszych spraw związanych z działalnością dziennikarską H-a w „Naprzodzie” należało opublikowanie w r. 1908 artykułu demaskującego studentkę medycyny UJ, Janinę Borowską, jako agentkę Ochrany, która oskarżała H-a o oszczerstwo, uzyskując dla niego wyrok zasądzający, uchylony następnie przez wiedeński Sąd Najwyższy w r. 1910. H. wmieszał się też w tzw. sprawę Brzozowskiego, publikując broszurę pt. Rzecz o „Płomieniach” Stanisława Brzozowskiego (Kr. 1909), w której zajął stanowisko po stronie przeciwników politycznych tegoż.
Wybuch pierwszej wojny światowej zastał H-a we Włoszech. Natychmiast powrócił on do Krakowa, opowiadając się w pełni za orientacją proaustriacką. Wyruszył z Legionami w Kieleckie; odbył przeszkolenie w Nydku k. Bystrzycy Śląskiej, skąd podążył do Maramaros Sziget; pełnił funkcje zastępcy dowódcy batalionu w bitwie pod Kirlibabą. 16 II 1915 r. uznany za inwalidę wrócił do pracy dziennikarskiej. 10 IX 1916 r. na posiedzeniu zarządu PPSD Galicji i Śląska został H. wybrany zastępczo na czas wojny sekretarzem zarządu partii. Pod koniec 1917 r. podjął próbę powrotu do redakcji „Naprzodu” po blisko czteroletniej przerwie, jednak na skutek wewnętrznych sporów w redakcji wystąpił z „Naprzodu” 27 XI 1917 r. Nazwisko H-a pojawiało się na łamach pism Frakcji Rewolucyjnej PPS wśród współpracowników „Jedności Robotniczej” (tygodnika wychodzącego w Warszawie w l. 1916–8) oraz „Przedświtu”. Ponownie redaktorem naczelnym „Naprzodu” został H. w r. 1920. W r. 1921 wszedł H. z ramienia PPS do Rady Miejskiej m. Krakowa, gdzie do r. 1930 prowadził ożywioną działalność na terenie m. in. Sekcji Ekonomicznej, Rady Artystycznej i szeregu komisji, m. in. Teatralnej i Muzycznej. Na XVII Zjeździe PPS (maj 1920) wszedł H. do Komisji Programowej. Po przewrocie majowym H. (w l. 1926–8) pragnął jeszcze utrzymać pewnego rodzaju kompromis polityczny między PPS a rządem sanacyjnym. Później jednak był nieprzychylnie ustosunkowany do Piłsudskiego i tych spośród dawnych współtowarzyszy, którzy przeszli na drogę współpracy z sanacją (np. E. Bobrowski, Z. Klemensiewicz). Równocześnie coraz częściej spotykał się z jawną krytyką ze strony młodych radykalnych działaczy PPS.
W procesie brzeskim (1931) H. zeznawał jako świadek obrony. Posądzony przez W. Dziadosza, byłego sanacyjnego szefa bezpieczeństwa w woj. krakowskim, o to, że był informatorem o ruchu socjalistycznym, insynuację tę obalił w toku konfrontacji. H. był członkiem Rady Naczelnej PPS, członkiem Okręgowego Komitetu Robotniczego PPS Kraków, członkiem zarządu Tow. Uniwersytetu Robotniczego (TUR). Był pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości.
H. pracował także nad historią ruchu robotniczego w Małopolsce. TUR wydało jego, napisaną z pozycji prawicy PPS, Historię socjalizmu w Galicji i na Śląsku Cieszyńskim, T. I 1846–1882 (Kr. 1933), w której H. zebrał wiele nie znanego dotąd materiału. H. był autorem broszurek: Walka klas (Kr. 1900), Karol Marks. Jego żywot i nauki (Kr. 1908), Rewolucja w Galicji w r. 1848 (Kr. 1908), oraz szeregu artykułów w codziennych pismach socjalistycznych, w których popularyzował ideologię i historię ruchu socjalistycznego.
H. poświęcał dużo czasu publicystyce historyczno-literackiej, m. in. popularyzował twórczość Wyspiańskiego (Stanisław Wyspiański, Kr. 1908). Pisał szereg artykułów poświęconych Słowackiemu (Juliusz Słowacki, Kr. 1927), Mickiewiczowi, Kasprowiczowi, Żeromskiemu, Przybyszewskiemu, Orkanowi, Daniłowskiemu. H. był wydawcą zbioru pieśni proletariackich i poezji pt. „Lutnia robotnicza” (Kr. 1908 T. II) i ogłoszonych w Bibliotece Narodowej artykułów Mickiewicza z „Trybuny Ludów” (1921, 1925) oraz poezji Edmunda Wasilewskiego (1925).
Systematycznie pisał recenzje poświęcone współczesnym nowościom literackim i teatralnym w rubryce Przeglądy literackie, Przeglądy teatralne czy Z teatru (te ostatnie sygnowane literką H. lub małe h.). H. popularyzował w Krakowie poezję skamandrytów, zwłaszcza J. Tuwima, recytując jego utwory z obszernymi komentarzami na wieczorach TUR i Syndykatu Dziennikarzy, organizował także występy samego autora. Na posiedzeniach komisji teatralnej Rady Miejskiej i na łamach „Naprzodu” forsował sztuki autorów polskich. Inicjował również spektakle dla TUR i robotników, poprzedzając je prelekcjami przed kurtyną. H. zmarł na atak serca w nocy z 7/8 XII 1934 r. w Krakowie i pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Pozostawił żonę, Franciszkę i córki: Stanisławę i Zofię.
Haeckerowa Franciszka (1871–1942), córka M. Stegera i B. N. Korngold (od 17 XII 1899 r. żona H-a), prowadziła w okresie stanu wyjątkowego w Galicji zach. w r. 1898 kolportaż „Naprzodu” w Krakowie, kiedy wychodził on we Lwowie. W czasie pierwszej wojny światowej zorganizowała w Krakowie wymianę informacji o zaginionych lub jeńcach wojennych. Materiały, listy i kartotekę po pierwszej wojnie światowej przekazała Haeckerowa do Muzeum Wojska Polskiego. Zajmowała się również TUR-em. Aresztowana przez gestapo, zmarła prawdopodobnie w transporcie do obozu śmierci.
Fot. w posiadaniu rodziny i m. in.: „Nowości Ilustr.” 1909 nr 8; „Ilustr. Kur. Codz.” 1931 nr 329; „Światowid” 1931 nr 50; – Bibliografie zawartości: „Krytyka” 1899–1914, Wr. 1953; „Wiedza” – „Nowe Życie” – „Światło” – „Kuźnia” 1906–1914, Wr. 1956; Adam Mickiewicz, Zarys bibliograficzny, W. 1957; Bibliographie z. Gesch. d. pol. Frage bis 1919, Stuttgart 1940; Konopka S., Idea i czyn Józefa Piłsudskiego, W. 1934 s. 247–70; Kormanowa, Materiały do bibliografii; Socjalizm, Zarys bibliograficzny i metodologiczny, Kr. 1931; Stolarzewicz L., Bibliografia mickiewiczowska, Wil. 1924; Ilustr. Enc. Trzaski; W. Ilustr. Enc. Gutenberga; Buszko J., Ruch socjalistyczny w Krakowie (1890–1914), (rkp. oddany do druku); Dziesięciolecie Uniw. Lud. im. Adama Mickiewicza w Krakowie 1899–1909, Kr. 1909 s. 47; Jabłoński H., Polityka PPS w czasie wojny 1914–8, W. 1959; Kridl M., Krytyka i krytycy, W. 1923 s. 172–209; Lewandowski K., Przedwiośnie „Młodej Polski”, „Kur. Liter.-Nauk.” 1935 nr 11, 30 (fot.); Mickiewicz A., Dzieła, Trybuna Ludów, t. 12, Kr. 1955 s. 311–3, 450; „Niepodległość” II, VI, VII, VIII, IX, XII, XV, XVI; Szkice z dziejów ruchu komunistycznego w woj. krakowskim, Kr. 1958; Taubenschlag R., Proces Janiny Borowskiej, „Prawo i Życie” 1956 nr 8–13; Zdziechowska S., S. Brzozowski jako krytyk literatury polskiej, Kr. 1927; B. D. «Meches», „Socjalista” R. I nr 4 s. 4–5; Bobkowski A., Szkice piórkiem, Paryż 1957 II 397–8; Broniewski S., Kraków wczorajszy w anegdocie, Kopiec wspomnień, Kr. 1959 s. 299, 330–4; Brzozowski S., Legenda Młodej Polski, W. 1937 s. 336; Czyżewski T., Pierwszy polski futurysta? (A propos odczytu E. H-a o J. Tuwimie), „Goniec Krak.” 1919 nr 96; Daszyński I., Pamiętniki, Kr. 1925; Diamandowa E., List do E. H-a, „Naprzód” 1933 nr 273; Drobner B., Na posterunku, Kr. 1948 s. 21, 34, 57, 232; Dziennik rozporządzeń dla stoł. król. m. Krakowa r. 1921, Kr. 1922 s. 89, 104, 106, 107; toż, 1930 passim; Janik M., O wolność i władztwo ducha. Spowiedź niepodległościowca, Kr. 1939; Kolberg-Szalitowa W., Pamiętnik o Brzozowskim, „Twórczość” 1957 nr 5 s. 43–96; Kwestia polska a ruch socjalistyczny, Kr. 1905 s. VIII 17–26, 26–36; Limanowski B., Pamiętniki (1870–1907), W. 1958 II; T. Reger, Jednodniówka jubileuszowa, Cieszyn 1932 s. 20 (fot. T. Regera i E. H-a po relegacji z UJ), 28; Waśkowski A., Znajomi z tamtych czasów, Kr. 1956; Żeleński-Boy T., Pisma, t. I, IV; – Dr S., Redaktor „Naprzodu” p. H. obrabowany przez «bojówkę», „Wolne Słowo” (W.) 1923 s. 31; „Głos Narodu” 1922 nr 84, 1929 nr 1, 3, 89, 1932 nr 18, 1933 nr 34; „Myśl Wolna” o H-rze, „Socjalista” 1925 nr 1 s. 10; Artykuły A. Nowaczyńskiego o H-rze; „Myśl Narod.” 1922 nr 10, 1923 nr 10, 15, 46, 49, 1924 nr 35, 1926 nr 7, 8, 10 oraz „Rzeczpospolita” (W.) 1920 nr 79, 1922 nr 321; O «rewelacjach» p. Dziadosza, W obronie prawdy, „Naprzód” 1931 nr 274; Oszczerstwa na tow. H-a, „Naprzód” 1931 nr 274; Pośmiertne odznaczenie redaktora „Naprzodu”, „Czas” 1938 nr 88; Sensacyjny proces o obrazę czci E. H-a, „Nowości Ilustr.” (Kr.) 1909 nr 8; Wohnout W., Miłość i sprawa, W. 1935 (powieść m. in. kryptonimicznie o H-rze); – Nekrologi: „Czas” 1934 nr z 10 XII; „Naprzód” 1934 nr 309, 310, 314, 1936 nr 392; „Robotnik” (W.) 1934 nr 443 i 448; „Robotnik” (Radom) 1936 nr 193; – Arch. Zakł. Hist. Partii przy KC PZPR: rkp. nr 76/I/8 (Drobner B., Materiały do historii ruchu robotniczego, Wyciągi z „Naprzodu” i „Robotnika” 1892–1938), nr 76/I/7 (tenże), nr 76/I/26 i 76/I/27–29 (H. E., Część I. Socjalizm utopijny, Rozdz. I, Rewolucja 1846. Kraj i Emigracja, s. 1–586+1–119, rkp. Historii socjalizmu...), nr 286 (H. E., Listy <20szt> z lat 1896–1908, Koresp. z Arch. londyńskiego PPS, teka 14, poz. 2, korespondencja innych przywódców PPSD, teka 13, poz. 13 (korespondencja W. Gumplowicza), Spuścizna po E. H-rze z lat 1906–34), nr 289/IV (Listy H-a do żony), nr 76/I/36 (Krzesławski J., Dzieje PPS od 1904 do wybuchu wojny światowej 1914), nr 76/I/37 (Malinowski A., Materiały do historii PPS i ruchu rewolucyjnego w zaborze rosyjskim od r. 1893–1904, mszp.), nr 71/III–1, nr 71/III–2 (Moraczewski J., Wspomnienia. Ludzie, czasy i zdarzenia, mszp.), nr 114/IV–1920 I nr 3 (PPS CKW, Okólniki, instrukcje itp.), nr 23/I nr 11 (PPSD Galicji i Śląska); Arch. UJ: Senat, Katalog uczniów Wydziału Filozof. 1892/3 (tu wpis o relegacji); B. Jag.: rkp. 8642 t. 2 k. 269–70 (koresp. W. Orkana); Koresp. S. Żeromskiego (mszp. prof. S. Pigonia); Arch. Szk. Ogólnokszt. w Tarnowie B. I. Liceum): Księgi promocji za r. 1886/7 i 1888/9; Odpis zupełny aktu małżeństwa Urzędu Stanu Cywilnego, Kraków-Stare Miasto, nr 157/1899 z dn. 19 IV 1960 r.; Wyciąg aktu urodzin Urzędu Stanu Cywilnego w Tarnowie nr 181/1875/1959; Papiery, dokumenty osobiste i korespondencja w posiadaniu rodziny; – Informacje Zofii Eiblowej, Stanisława Broniewskiego, Anieli Kott; Informacje bibliograficzne Inst. Badań Liter., Zakł. Hist. Partii.
Adam Jarosz