Bandrowski Ernest Tytus (1853–1920), chemik i działacz społeczny. Urodzony w Rawie Ruskiej 3 I 1853, był synem Mariana, starosty, i Wilhelminy Ambros de Rechtenberg, bratem Aleksandra (zob.) i Juliusza (zob.). Naukę gimnazjalną odbywał w Buczaczu, Stanisławowie i Lwowie, gdzie w r. 1874 ukończył wydział filozoficzny. Uzyskawszy stypendjum, studjował chemję w Bonn i Bernie szwajcarskiem, gdzie był asystentem prof. Nenckiego. Po powrocie do kraju został asystentem przy katedrze chemji Uniwersytetu Lwowskiego, i tam w r. 1877 uzyskał doktorat. W rymie roku przeniósł się do Krakowa na stanowisko profesora w niedawno zorganizowanej Akademji techniczno-przemysłowej, gdzie w r. 1882 został przełożonym wydziału chemicznego. W r. 1880 B. habilitował się na Uniwersytecie Jagiellońskim, którego profesorem tytularnym został 14 VIII 1896 r. W maju 1894 r. został wybrany członkiem korespondentem Wydziału matem.-przyrodniczego Polsk. Akad. Um. Po śmierci Jana Rottera (29 VI 1906) B. objął dyrekcję Szkoły Przemysłowej (dawnej Akademji), zainstalował ją w nowym gmachu przy dzisiejszej Alei Mickiewicza i doprowadził do rozkwitu, czyniąc z niej najpierwszą tego typu uczelnię zawodową w Polsce. Na tem stanowisku pracował do końca życia.
Działalność obywatelską rozpoczął B. w r. 1882 jako jeden z założycieli dziennika »Nowa Reforma«, skupiającego żywioły bliskie stronnictwu Demokracji Polskiej. B. był po Rotterze prezesem koła krak. tego stronnictwa, a w r. 1908 został wybrany posłem na sejm krajowy, gdzie był przewodniczącym komisji szkolnej i zajmował się głównie sprawami szkolnictwa kresowego. Z ramienia tejże Demokracji Polskiej B. wszedł do rady miejskiej krakowskiej z koła inteligencji. W ciągu wielu lat przewodniczył w sekcji szkolnej, otaczając specjalną opieką szkolnictwo powszechne. Po zawieszeniu przez rząd działalności rady miejskiej B. został mianowany w r. 1915 I wiceprezydentem miasta Krakowa i tę samą godność otrzymał z wyboru 8 II 1919. Na tem stanowisku, jak również jako przywódca klubu radzieckiego Demokracji Polskiej, wykazał B. znajomość zagadnień finansowych gospodarki miejskiej i z tej racji powołano go na prezesa dyrekcji Miejskiej Kasy Oszczędności.
Dużą kartę w życiu B. wypełnia praca w założonem z jego udziałem Towarzystwie Szkoły Ludowej. Zrazu członek Rady Nadzorczej (13 III 1892), potem Zarządu Głównego (1893), postąpił 11 VII 1896 na stanowisko wiceprezesa i dyrektora Zarządu Głównego, a w jakiś czas po śmierci Asnyka jednogłośnie został wybrany prezesem tej instytucji (7 VII 1898). Godność tę, jak i prezesurę dyrekcji Miejskiej Kasy Oszczędności, piastował do końca życia. Pod jego przewodnictwem Towarzystwo Szkoły Ludowej stało się poważną instytucją oświatowo-kulturalną, która ogarnęła działalnością cały dawny zabór austrjacki, zakładając zwłaszcza na kresach wschodnich i zachodnich ponad 500 szkół powszechnych, szkoły wydziałowe, gimnazjum i seminarjum nauczycielskie w Białej, Dom Polski w Morawskiej Ostrawie, wspólnie z Macierzą Cieszyńską gimnazjum w Orłowej, tysiące czytelń i bibljotek, budując domy ludowe, organizując odczyty i wycieczki. B. nie był śmiałej ani bujnej inicjatywy, miał jednak tę wielką zaletę, że umiał łączyć w pracy oświatowej przedstawicieli inteligencji różnych kierunków politycznych i społecznych, szanując ich przekonania. »Nigdy nie wysuwający swojej osoby, nie narzucający swego zdania, bez uprzedzeń do ludzi, był zawsze i wszędzie dobrym duchem pokoju, równowagi i umiarkowania« (pośmiertne świadectwo w »Przewodniku Oświatowym«, 1920 r.).
Wierny oświadczeniu, jakie złożył na zjeździe T. S. L. w Stanisławowie 29 V 1898, że Towarzystwo »nie służy żadnemu stronnictwu, tylko całemu narodowi«, pobudzał społeczeństwo ku ofiarności na cele oświatowe. Pod wpływem B. przyjaciel jego Edmund Klemensiewicz darował swój dom w Krakowie na siedzibę T. S. L., a sam B. odkładał honorarja z dyrekcji Kasy Oszczędności na cel bibljoteki publicznej w Krakowie. Przed śmiercią ofiarował Towarzystwu sumę 10.000 marek pol., wynoszącą 1/4 całego jego majątku. Po zgonie B. rada miejska, oraz przyjaciele zebrali na ten cel kilkaset tysięcy marek, a Towarzystwo otworzyło bibljotekę publiczną jego imienia. Zmarł w Krakowie 28 XI 1920, pozostawiając z żony, Adeli z Chowanetzów, córkę Ewę, śpiewaczkę, oraz dwóch synów.
Prace naukowe B. odnoszą się przeważnie do chemji organicznej. Jeszcze będąc studentem uniwersytetu we Lwowie, ogłosił swą pierwszą pracę, tyczącą się kondensacji fenilobromoetanu z toluolem pod wpływem pyłu cynkowego. Nastąpiły prace nad butyleno- i amilenoguanaminem, oraz nad otrzymywaniem kwasu dwubromobursztynowego, wykonywane za pobytu w Bonn i w Bernie. Po powrocie do kraju rozpoczął B. studja nad kwasem acetylenodwukarbolowym; prace te pozwoliły otrzymać m. i. kwas propargilowy i jego sole. Później zajmował się głównie związkami cyklicznemi, szczególnie zawierającemi azot, oraz stereochemją kwasu oksymasłowego. W dziedzinie fizyko-chemji B. badał zjawiska świecenia ciał, wydzielających się krystalicznie z roztworów. Przekonał się przytem, że zjawiska takie są częstsze, niż przypuszczano, i że przyczyną ich nie jest – jak poprzednio sądzono – przechodzenie odmian bezpostaciowych w krystaliczne, lecz że są one zawarunkowane wydzielaniem się ciała o pewnym określonym składzie chemicznym z roztworu również o pewnym określonym składzie.
Prócz tych prac o charakterze ściśle badawczym, wydał B. podręcznik Wykład chemji ogólnej (dwa tomy, Kr. 1891–1893). Podnieść należy, że podręcznik ten był pierwszym u nas, którego systematyka została konsekwentnie oparta na układzie perjodycznym pierwiastków, co teraz jest już niemal ogólnie przyjęte jako podział najracjonalniejszy.
Kronika Uniw. Jagiell. od r. 1864 do 1887, Kr. 1887, 79, 80 i 184, (zawiera życiorys i spis prac do r. 1886 – z licznemi błędami); Spis autorów i rzeczy w wydawnictwach Wydz. Mat.-Przyr. Akad. Umiej. w Krakowie, Kr. 1905, 3 (spis prac druk. w Akad. do r. 1900); Poggendorffs J. C., Biograph.-literarisches Handwörterbuch zur Geschichte der exakten Wissenschaften, Leipzig 1904, IV 63 (zawiera daty życiorysowe i spis prac do r. 1901) 1926, V 57 (zawiera uzupełnienie opisu prac do końca); »Przewodnik Oswiatowy« 1920; »Nowa Reforma« i »Czas« XI 1920; Kucharzewski, Piśm. techn. Pol. 1921, II 604; W. Enc. Il.; Estr.; Informacje osobiste Tadeusza Estreichera, Stan. Rymara i W. Sikory.
Red.
Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.