Romer Eugeniusz Ignacy Mateusz Hieronim (1871–1943), ziemianin, działacz społeczny i polonijny na Litwie. Ur. 4 X w majątku rodzinnym Cytowiany w pow. rosieńskim, był wnukiem Edwarda (zob.), synem Izydora (zm. 1910) i Celiny z Przeciszewskich (zm. 1916), bratem stryjecznym Bronisława (zob.), Macieja (zob.), Tadeusza (zob.) i Jadwigi (zob.).
R. uczył się od r. 1886 w gimnazjum w Wilnie. Wydalony za używanie języka polskiego, kontynuował naukę w gimnazjum w Rydze, gdzie zdał maturę w r. 1892. Zwolniony od służby w wojsku rosyjskim z powodu słabego wzroku, R. rozpoczął studia ekonomiczne na uniwersytecie w Berlinie, a od r. 1896 kształcił się na Uniwersytecie w Monachium i tu uzyskał doktorat nauk politycznych na podstawie pracy Beiträge zu Litauens Wirtschaftsgeschichte (München 1897). Po powrocie do kraju pomagał ojcu, a gdy ten zachorował, gospodarował samodzielnie w majątkach: Cytowiany, Pogryżów (pow. rosieński) i Barszczyce (pow. telszycki) o łącznej powierzchni ponad 7500 ha. W czasie studiów zetknął się z Romanem Dmowskim i Zygmuntem Balickim. Balicki wciągnął go do «Zetu», a następnie Ligi Narodowej (LN). Należąc do koła wileńskego LN nie prowadził R. działalności organizacyjnej. Reprezentował pow. rosieński w komisji dla wprowadzenia ziemstw (wrzesień 1905) oraz jako wyborca do wszystkich Dum. Ze względów rodzinnych odmówił kandydowania do II Dumy. Był pionierem spółdzielczości na Litwie i pierwszy założył tam spółdzielnię mleczarską («Biruta»). Był jednym z założycieli, a od r. 1909 prezesem Tow. Rolniczego Rosieńskiego, które stało się częścią powstałego później Tow. Rolniczego Kowieńskiego. Towarzystwo, reprezentując interesy ziemian, dążyło również do podniesienia poziomu włościan organizując wystawy, kursy, kółka rolnicze.
W czasie pierwszej wojny światowej R. opuścił przed wkroczeniem Niemców Cytowiany i od 15 IV 1915 do 3 III 1918 przebywał u Stanisława Hłaski w pow. połockim, potem u Bolesława Korska w pow. siebieskim na Witebszczyźnie. Jednocześnie działał w komitecie obywatelskim, opiekującym się uchodźcami. W kwietniu 1918 wrócił na Litwę, lecz nie wpuszczony przez Niemców do majątku, dopiero od początku r. 1919 objął swe posiadłości. Wskutek reformy rolnej na Litwie uchwalonej w r. 1922, przeprowadzonej etapami, powierzchnia jego majątków została zredukowana do 80 ha.
Okres po powrocie na Litwę należy do najbardziej wydajnych w życiu R-a. Był prezesem Polskiego Związku Producentów Rolnych, prezesem Banku Polskiego w Kownie oraz członkiem władz innych organizacji polskich na Litwie. Szybko stał się czołowym działaczem wśród polskiej mniejszości na Litwie. Kierował akcjami wyborczymi jako prezes Centralnego Komitetu Wyborczego. Był jednym z organizatorów zjazdu, pod firmą Związku Producentów Rolnych, wszystkich polskich organizacji na Litwie (17 IX 1928). Na zjeździe powołano Komitet Polski, którego R. został wiceprezesem, by wkrótce zastąpić na stanowisku prezesa Kazimierza Janczewskiego. Władze litewskie odmówiły legalizacji Komitetu, działał więc nielegalnie do r. 1935, kiedy się rozwiązał. Poza kierownictwem ogólnym R. wchodził w skład komisji politycznej, administracyjno-finansowej oraz sekcji do spraw Kościoła. Pod koniec swego istnienia Komitet spotkał się z opozycją młodszych działaczy pragnących bardziej aktywnej polityki.
Wielokrotnie przyjeżdżał R. nielegalnie do Rygi i Wilna celem spotkania z przedstawicielami rządu polskiego. Wspólnie z Janczewskim został przyjęty w Warszawie przez Józefa Piłsudskiego, a szczególnie bliskie stosunki łączyły go z Aleksandrem Prystorem. Z przedstawicielami Min. Spraw Zagranicznych spotykał się celem omówienia działalności organizacji polskich na Litwie oraz rozdziału środków przeznaczonych przez rząd polski na ich finansowanie. On też organizował transfer tych pieniędzy na Litwę za pośrednictwem banków gdańskich. Ponieważ całokształt spraw litewskich został przez rząd polski przekazany w r. 1935 Tadeuszowi Katelbachowi, Komitet Polski zawiesił działalność desygnując swoich członków do pomocy Katelbachowi. R. był jego doradcą politycznym, pomagał też radami polskim przedstawicielom na Litwie po nawiązaniu oficjalnych stosunków dyplomatycznych. Po wybuchu wojny w r. 1939 udzielał w szerokim zakresie pomocy polskim uchodźcom. W styczniu 1941 R. przyjął w Cytowianach Zbigniewa Jentysa, komendanta Kowieńskiego Podokręgu Związku Walki Zbrojnej (ZWZ), z jego zastępcą do spraw politycznych dr. Stanisławem Mayem, udzielił im porady w nawiązywaniu kontaktów konspiracyjnych z przedstawicielami podziemia litewskiego. Jednocześnie zgłosił swój akces do ZWZ jako doradca do spraw polsko-litewskich w Komendzie Podokręgu. W działalności swej R. wyróżniał się pracowitością, talentem organizacyjnym i umiejętnością postępowania z ludźmi; swoją powagą i łagodnością zażegnał niejeden konflikt.
Dn. 16 IV 1941 R. wywieziony został z żoną do Syktywkaru (stolica Komi ASSR). Żył tam życiem polskich zesłańców. W grudniu t.r. został zastępcą delegata miejscowej delegatury polskiej. Dn. 9 IX 1942 wyjechał do Kujbyszewa dzięki staraniom stryjecznego brata Tadeusza – ówczesnego ambasadora Polski w ZSRR. Zmarł 2 V 1943 w Kujbyszewie i tam został pochowany. Mosiężna tabliczka pamiątkowa R-a znajduje się w kościele Św. Marcina w Warszawie.
R. był ożeniony od 19 VII 1911 z Zofią z Dembowskich (zob.). Miał z nią pięcioro dzieci: Zofię (ur. 1912), absolwentkę Instytutu Ziem Wschodnich w Wilnie, zamężną za Janem Hemplem, zamieszkałą w Australii, Rocha Edwarda (ur. 1913), inżyniera zamieszkałego w Kanadzie, Eugenię (ur. 1914), żonę Stanisława Hempla, zamieszkałą w Warszawie, Helenę (ur. 1919), zamężną za Wojciechem Rankowiczem, zawodowym oficerem, owdowiałą, przebywającą stale w Londynie, Andrzeja Tadeusza (ur. 1921), ekonomistę, zamieszkałego w Belgii.
Portret R-a, pędzla jego żony Zofii, w posiadaniu córki Eugenii Hempel w W.; Fot. w Mater. Red. PSB; – Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1976; Makowski B., Litwini w Polsce, 1920–1939, W. 1986; Ś.p. Eugeniusz Romer, „Dzien. Żołnierza” 1943 nr z 5 VI; Wielhorski W., Śp. Eugeniusz Romer, „Ziemie Wschodnie” 1943 nr z sierpnia; – Katelbach T., „Olimp”, „Wiadomości” 1976 nr 36 s. 2; – Arch. PAN w P.: III–11, Budzyński W., Ze wspomnień dwudziestolecia w republice litewskiej (mszp.); – Romer E., O stosunkach litewsko-polskich w końcu XIX i początku XX stulecia, mszp. s. 26 (pisane 25–30 XI 1927) – w posiadaniu autora; tenże, Dziennik 1912–5, II 1943; tenże, Monografia rodziny Romerów opracowana przez… dla synów w 1924 i uzupełniona 23 IV 1928 (oba rkp. w posiadaniu rodziny w W.); – Życiorys R-a (z Monografii rodziny Romerów… ukończonej przez R-a w r. 1936 uzup. w r. 1938 i 1939) – kserokopia w Materiałach Red. PSB; – Informacje Wincentego Chrząszczewskiego z W.
Szymon Rudnicki