Knobelsdorf (Knobelsdorff, z łacińska Alliopagus) Eustachy (1519–1571), humanistyczny poeta łaciński, kanonik warmiński i wrocławski. Pochodził z rodziny dolnośląskiej, która w XV w. osiadła na Warmii i od czasów wojny 13-letniej była związana z Polską. K. ur. 20 VIII w Lidzbarku, był synem tamtejszego burmistrza i Anny z domu Schonjohann. Początkowo kształcił się w gimnazjum w Chełmnie. Drogę do dalszej nauki ułatwiła mu opieka bpa Jana Dantyszka, którego pozyskał sobie przesłaniem mu panegiryku gratulującego nominacji na bpa warmińskiego. W podziękowaniu za panegiryk K-a Dantyszek ogłosił w Krakowie obszerny poemat autobiograficzny „Carmen paraeneticum ad Constantem Alliopagum”, a następnie troskliwie zajął się młodym i zdolnym studentem. Dzięki opiece Dantyszka K. zdobył wszechstronne wykształcenie (zwłaszcza w zakresie filozofii, greki i łaciny, teologii i prawa) na uniwersytetach w Frankfurcie nad Odrą, Wittenberdze, Lipsku, Lowanium, Paryżu i Orleanie (1536–1544). Zetknął się wówczas z wybitnymi ludźmi epoki, jak Luter, Melanchton, J. Rhetyk, J. Sabinus, W. Gnapheus i in. W czasie pobytu w Lowanium (1541) opiekował się K-em zaprzyjaźniony z Dantyszkiem matematyk i medyk Gemma Tusius, który przypisywał K-owi duże zdolności poetyckie. Za pośrednictwem K-a Dantyszek zaznajomił Gemmę i lowańczyków z odkryciami M. Kopernika.

Powróciwszy na Warmię z chlubnymi świadectwami od swoich profesorów (m. in. od Melanchtona), K. został sekretarzem kapituły i kanonikiem we Fromborku (1546). W r. 1548, po śmierci Dantyszka, posłował w imieniu kapituły na sejm piotrkowski do króla, w sprawie pozyskania nominacji na bpa warmińskiego dla Thiedemana Giese, którego oskarżono przed królem o wrogą akcję przeciw Rzpltej. T. r. wyjeżdżał K., wysłany przez Giesego, do Rzymu w celu uzyskania dla tegoż potwierdzenia papieskiego na biskupstwie. Po objęciu biskupstwa warmińskiego przez Stanisława Hozjusza został K. w r. 1553 kustoszem katedralnym warmińskim oraz wikariuszem generalnym i w l. 1558–64 zarządzał diecezją podczas nieobecności Hozjusza uczestniczącego w soborze trydenckim. Już od r. 1546 K. był nadto kanonikiem wrocławskim i dzielił swój czas pomiędzy obie kapituły. W r. 1559 został kanclerzem kapituły włocławskiej, dziekanem kolegiaty w Nysie (1561), dziekanem katedralnym we Wrocławiu (1565) i generalnym oficjałem (1567). Zmarł we Wrocławiu 11 VI 1571 r. Pamięć jego uczcili dwaj uczeni wrocławianie utworami łacińskimi.

K. jest autorem dwu utworów łacińskich: De bello Turcico elegia (Wittenberga 1539), Lovanii descriptio elegiaco carmine (Lowanium 1542, dedykowane Dantyszkowi). Biskupowi Giese dedykował Lutetiae Parisiorum descriptio (Paryż 1543, 2. wyd. 1591). W wierszowanym opisie Paryża autor, jako bystry obserwator, wyraża swój zachwyt dla miasta, jego stosunków naukowych i wczuwa się w ducha narodu francuskiego, 3. wyd. ukazało się w Paryżu w r. 1611 w dziele pt. „Lutetiae Rud. Boteres”). Dalsze utwory K-a to: Rev. D. Joan. Dantisci epicoedion (Gdańsk 1548), Divi Poloniae Regis Sigismundi I epicoedion (Kr. 1548), Ecclesia catholica afflicta Sigismundo II Augusto, Regi Pol. carmen cum Martini Cromeri Epistola (Nissae 1557), In obitum divi Ferdinandi I epicoedion (1564), Descriptio Franciae magnae (utwór zaginął, opis u Janockiego, „Janociana”, I 147). K., pierwszy na Warmii urodzony poeta humanistyczny, jest postacią mało znaną w literaturze polskiej (pominięty przez Korbuta, a także w „Piśmiennictwie staropolskim” wydanym przez IBL). Jego poezje łacińskie (głównie epigramy, elegie i dłuższe poematy opisowe), wzorowane m. in. na Owidiuszu, odznaczają się piękną formą, staranną budową metryczną, renesansowym charakterem. Twórczość K-a posiada wiele rysów wspólnych z poezją Eobana Hessa, a także J. Sabina, szczególnie w utworach opisowych. Widoczne jest również świadome nawiązywanie do dworskiej, okolicznościowej poezji Dantyszka i Krzyckiego. Jako humanista K. był ściśle związany z polską kulturą dworską, a jego działalność jako duchownego (korespondencja, misje dyplomatyczne w imieniu kapituły), a przede wszystkim jego twórczość są wyrazem przywiązania do Korony i królów polskich.

Spośród innych Knobelsdorfów wymienić warto oficerów w służbie polskiej: Jerzego (w 1502 studiował w Krakowie) i Mikołaja (pocz. XVIII w.) oraz Zygmunta, który na początku XVII w. należał do szlacheckiego stronnictwa antyelektorskiego i popierał komisarzy królewskich w Prusach Książęcych.

Estreicher; Bentkowski F., Historia, literatury polskiej, W. 1814 I 620–1; Enc. Org.; W. Enc. Ilustr.; Altpreuss. Biogr.; Oracki, Słownik Warmii; Ledebur L., Adelslexikon der Preussischen Monarchie, Berlin 1855 I 447–9; – Barycz H., Alma Mater Jagellonica, Kr. 1958 s. 126; tenże, Polacy na studiach w Rzymie; Buchholz F., E. v. Knobelsdorf als Schüler in Kulm, „Zeitschr. f. d. Gesch. u. Altertumskunde Ermlands” Bd 23: 1929 s. 804–20; Górski K., Polityczna rola Warmii w Rzeczypospolitej 1466–1772, Komunikaty. Stacja Nauk. Inst. Zach. w Olsztynie, P. 1949 nr 1–12 s. 1–23; Hipler F., Die ermländische Bischofswahl vom Jahre 1549, „Zeitschr. f. d. Gesch. u. Altertumskunde Ermlands”, Bd 11: 1894–7 s. 72–93; Janiszewska-Mincer B., Sejm krajowy Prus Książęcych w latach 1616–1618, „Komun. Maz.-Warm.” 1964 nr 4 s. 434, 450; Kamiński M., J. Dantyszek – człowiek i pisarz, Studia Warmińskie, 1964 I 79, 81, 112; Kot S., Stosunki Polaków z uniwersytetem lowańskim, „Minerwa Pol.” R. 1: 1927 s. 201; Leśnodorski B., Dominium Warmińskie (1243–1569), P. 1949 s. 67–70; Obłąk J., Stosunek do nauki i sztuki biskupa warmińskiego Adama Stanisława Grabowskiego, Studia Warmińskie 1964 s. 33; Zimmermann G., Das Breslauer Domkapitel im Zeitalter der Reformation und Gegenreformation, Weimar 1938; Zins H., Kapituła fromborska w czasach M. Kopernika, „Komun. Maz.-Warm.” 1959 nr 4 s. 402–3, 432; – Die Heilsberger Chronik, Monumenta Historiae Warmiensis, Braunsberg 1888 VIII 223–4: Hosii epistolae, I; Kardinal S. Hosius… und Herzog Albrecht v. Preussen. Ihr Briefwechsel über das Konzil von Trient (1560–1562), Wyd. E. M. Wermter, Reformationsgeschichtliche Studien und Texte, Münster 1957 H. 82; Opera Melanchtonis, III 905, 906, 968.

Tadeusz Oracki