Roszkiewicz Feliks (ok. 1790–1847), pułkownik WP, uczestnik wojen napoleońskich i powstania listopadowego, emigrant. Ur. (13 V 1788 wg stanu służby, 1 V 1791 wg Łozy, 18 V 1793 wg nekrologu) we wsi Czarny Las w pow. czerskim, był synem Walentego i Magdaleny z Łochowskich.
Do służby wojskowej R. wstąpił w r. 1809 po rozpoczęciu działań wojennych kampanii polsko-austriackiej. Z rodzinnej wsi przedostał się na prawy brzeg Wisły i 1 V 1809 jako prosty żołnierz zaciągnął się do przebywającego w Karczewie 6 p. ułanów Ks. Warsz., wchodzącego wówczas w skład oddziału gen. Jana Henryka Dąbrowskiego. Z pułkiem odbył całą kampanię docierając do Krakowa, gdzie 29 VIII 1809 został przeniesiony do pułku artylerii pieszej i awansował 1 XI t. r. na stopień kaprala, a 2 II 1810 – sierżanta. Dn. 17 VII 1811 przeszedł do służby w dyrekcji generalnej popisów wojska na stanowisko adiunkta popisów, odpowiadające stopniowi podporucznika. Z tą formacją wyruszył na kampanię rosyjską 1812 r., lecz 1 VIII t. r. mianowany został porucznikiem z przeznaczeniem do formowanego na Litwie 3 p. szwoleżerów gwardii cesarskiej. Walczył w nieszczęśliwej dla pułku bitwie pod Słonimem (19/20 X 1812), uniknął jednak niewoli, przedzierając się do Wilna. Ze szczątkami pułku dotarł do Niemiec i we Friedbergu w czasie reorganizacji 1 p. szwoleżerów gwardii został do niego wcielony, otrzymując przydział do 9 kompanii dowództwa kpt. Wincentego Toedwena. Z pierwszymi szwadronami bojowymi R. znalazł się na froncie, walczył 2 V 1813 pod Lützen i 5 V pod Budziszynem. Powrócił jednak do Friedbergu, gdzie formowane były dalsze oddziały pułku, wysyłane następnie kolejno na linię bojową. Od 26 VI 1813 dowodził R. kadrami 5 szwadronu, z którymi 12 VII wyruszył do pułku stacjonującego wówczas w okolicach Drezna. W czasie nowej reorganizacji pułku umieszczony został 15 VIII 1813 w 14 kompanii dowodzonej przez kpt. Cypriana Szukiewicza 7 szwadronu szefostwa Stanisława Rostworowskiego. Uczestniczył w bitwach pod Dreznem (27 VIII 1813), gdzie otrzymał pchnięcie lancą w nogę, Altenburgiem (28 IX), Lipskiem (18–19 X), Weimarem (22 X), gdzie ponownie został ranny, oraz Hanau (30 X). Wskutek odniesionej rany R. skierowany został do zakładu pułkowego w Chantilly, ale już 17 XII t. r. otrzymał nominację na stopień kapitana liniowego, a 1 I 1814 – przydział do 3 p. eklererów gwardii. Brał udział w kampanii francuskiej 1814 r., w czasie której 27 II przyznano mu order kawalerski Legii Honorowej. Po abdykacji Napoleona, 1 V 1814 otrzymał uwolnienie ze służby francuskiej, a w swoim pułku, przygotowującym się do powrotu do kraju, dowództwo 7 kompanii 3 szwadronu.
W powstającej armii Król. Pol. R. umieszczony został 13 II 1815 w stopniu kapitana w 4 p. strzelców konnych, formującym się w Skierniewicach. Dn. 3 IV 1819 przeniesiony został do 1 p. strzelców konnych stacjonującego w Sieradzu. Na wiosnę 1821 objął R. komendę nad utworzonym szwadronem rezerwowym pułku, stanowiącym jego kadrę obliczoną na szkolenie rekrutów, do której odsyłano starszych podoficerów i żołnierzy. Ze szwadronem tym R. stał w Zamościu, a lustracje dokonane w r. 1822 przez w. ks. Konstantego oraz 4 XI 1823 przez Aleksandra I wykazały wysoki poziom wyszkolenia żołnierza i wzorowy porządek. R. otrzymał następnie dowództwo 2 szwadronu, na wiosnę 1830 stacjonował w Brzezinach, a po manewrach letnich t. r. – w Łowiczu. Dn. 24 V 1830 otrzymał Znak Honorowy za 15 lat nieskazitelnej służby oficerskiej.
Po wybuchu powstania R. wraz z pułkiem opuścił Łowicz, 6 XII przybył pod Warszawę i stanął w Nadarzynie, 19 XII dotarł do Pułtuska, a 1 I 1831 wszedł do Różana, gdzie stacjonował przez styczeń 1831. Dn. 6 II t. r. awansował na stopień majora z przeniesieniem do pułku strzelców konnych b. gwardii. Uczestniczył w lutowych działaniach bojowych pułku, walczył m. in. 19 II pod Wawrem. W dniu bitwy grochowskiej (25 II) R. otrzymał rozkaz powrotu do macierzystego 1 p. strzelców konnych i dowództwo 2 szwadronu. W kwietniu wszedł ze swym pułkiem w skład brygady gen. Ambrożego Skarżyńskiego i wziął udział w działaniach korpusu gen. Ludwika Paca, dowódcy 1 rezerwy armii. Pod koniec tego miesiąca R. ze swym pułkiem i brygadą odwołany został do głównej armii, aby wejść w skład wyborowego korpusu gen. Wojciecha Chrzanowskiego wysłanego 3 V z Jędrzejowa z wyprawą w Lubelskie w kierunku Zamościa. Pod Lubartowem (10 V), gdzie gen. W. Chrzanowski o mało co za swe niedbalstwo nie zapłacił klęską całego oddziału, R. uczestniczył w szarżach pułku, a w dalszym marszu polskiego korpusu w kierunku Zamościa, w czasie przeprawy przez Wieprz na jego prawy brzeg, ze swym dywizjonem powstrzymał napór przedniej straży wojsk rosyjskich. Przed dotarciem pod twierdzę Zamość pułk R-a starł się jeszcze 12 V z nieprzyjacielem pod Starym Zamościem. Za waleczność 30 V otrzymał R. Krzyż Złoty Virtuti Militari.
W składzie korpusu gen. Chrzanowskiego wyruszył R. ze swym pułkiem i brygadą na wyprawę przeciwko gen. E. A. Gołowinowi. Po stoczonej bitwie pod Mińskiem 14 VII t. r. mianowany został podpułkownikiem i przeznaczony na dowódcę 2 p. strzelców konnych. Na czele swojego pułku walczył 15 VIII pod Szymanowem, w czasie odwrotu armii polskiej w kierunku Warszawy. Pułk R-a wraz z całą 3 dyw. jazdy włączony został do II korpusu gen. Hieronima Ramoriny i wraz z nim 23 VIII opuścił Warszawę udając się przeciwko rosyjskiemu korpusowi gen. G. Rosena. W starciu pod Krynką (28 VIII) R. szarżował ze swym pułkiem na dwa pułki jegrów z 7 dyw. piechoty i brygadę gen. A. E. Wrangla z 6 dyw. ułanów oddziału gen. Gołowina, w bitwie pod Międzyrzecem – Rogoźnicą (29 VIII) rozbił w kontrataku na północnym skraju wsi Rogoźnicy dwa szwadrony pułku ułanów tatarskich z oddziału gen. Warpachowskiego, zadając mu dotkliwe straty. Maszerując z korpusem spod Terespola w kierunku Warszawy, R. był nieobecny na posiedzeniu rady wojennej 9 IX w Opolu, później protestował wraz z innymi wyższymi oficerami, zresztą bezskutecznie, przeciwko jej decyzji dotyczącej marszu w kierunku południowym, a nie do Modlina, miejsca koncentracji głównych sił armii polskiej. Dn. 13 IX w ostatniej swojej walce przepędził R. z Markuszowa jazdę nieprzyjacielską, a w nocy 16/17 IX z całym II korpusem przekroczył granicę austriacką. R. zdecydował się na powrót do Król. Pol., 22 III 1832 przybył do Warszawy i ponowił przysięgę homagialną. Dn. 26 III 1833 otrzymał z Komisji Przeznaczenia i Wsparcia Oficerów i Urzędników Wojskowych b. WP uwolnienie ze służby.
Jednak jeszcze w r. 1833 R. opuścił kraj udając się, razem z płk. Konstantym Borowym, byłym dowódcą dywizjonu karabinierów, do Francji, dokąd przybył w stopniu pułkownika w listopadzie 1833. Data nominacji na stopień pułkownika nie jest znana. R. zatrzymał się w Vesoul w dep. Haute-Saône, skąd w grudniu t. r. wystąpił do ministra spraw wewnętrznych Francji z prośbą o zapomogę zarówno dla siebie, jak i 4 kolegów-oficerów. Skierowany do dep. Oise, 24 VI 1834 dołączył w Chantilly do zamieszkałego tu swojego młodszego brata Cypriana, majora 1 p. ułanów. W kraju w r. 1835 władze Król. Pol. zarządziły poszukiwania R-a dla rozliczenia się z pobranej przez niego w czasie powstania z kasy głównej woj. sandomierskiego zaliczki na koszty transportu koni z Radomia do Warszawy. Z powodu złego stanu zdrowia R. nie brał czynnego udziału w życiu emigracji. Razem z bratem Cyprianem należał jedynie do Zjednoczenia Emigracji Polskiej. W r. 1845 celem zapewnienia sobie opieki lekarskiej przeniósł się R. do Paryża. Zmarł 11 IV 1847 w Paryżu i pochowany został na cmentarzu Montmartre we wspólnym grobie. Na pogrzebie honory wojskowe, jako kawalerowi orderu Legii Honorowej, oddał oddział armii francuskiej.
Rodziny R. nie założył.
Pol. Enc. Szlach., X; Łoza, Legia Honorowa; Uruski, XV (tu: ur. 1794); Bartkowski J. i in., Spis Polaków zmarłych w emigracji od roku 1831, w: Mater. do biogr. geneal. i herald. pol., VII/VIII (błędnie cyt. w przypisie bibliogr. „Dziennik” J. A. Potrykowskiego odnoszący się do Cypriana Roszkiewicza); Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830 zawierająca spis imienny dowódców i sztabs-oficerów tudzież oficerów, podoficerów i żołnierzy armii polskiej w tymż roku krzyżem wojskowym „Virtuti Militari” ozdobionych, Lw. 1881; Lista imienna Generałów, Oficerów wyższych i niższych oraz Urzędników wojskowych tak w służbie będących, jak i dymisjonowanych, Znakiem Honorowym zaszczyconych, W. 1830; Inskrypcje grobów polskich na cmentarzach w Paryżu. Monmartre-Saint Vincent-Batignolles, W. 1986; – Bielecki R., Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837, W.-Ł. 1986; Callier E., Bitwy i potyczki stoczone przez wojsko polskie w roku 1831, P. 1887; Gembarzewski B., Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831, W. 1925 s. 80; tenże, Wojsko Pol., 1807–14, Wyd. 1, W. 1905 (lista imienna oficerów wojska Ks. Warsz.) s. XXXIV; tenże, Wojsko Pol., 1815–30; – Krosnowski, Almanach hist. (błędne informacje); Mierosławski L., Powstanie Narodu Polskiego w roku 1830 i 1831, Paryż 1875–6 VI 386, VII 208, 272–3, 276; [Prądzyński I.], Pamiętnik generała…, Kr. 1909 II; Roczniki Wojskowe Królestwa Polskiego 1817–1830 (W.); Rozkazy dzienne Naczelnego Wodza 1815–1831 (W.); Zwierkowski W., Korpus 2gi Polski w 1831 roku, Paryż 1844 s. 158; Źródła do dziejów wojny polsko-rosyjskiej 1830–1831 r., W. 1932 II; Źródła do historii pułku polskiego lekkokonnego gwardii Napoleona I, W. 1899; – „Dzien. Narod.” 1847 nr 314 s. 1260; „Dzien. Urzęd. Woj. Maz” 1835 nr 192 (dod.); Pisma Komisji Korespondencyjnej Nr XXIII (dodatek), Poitiers 15 V 1840; „Roczn. Tow. Pol. Liter.-Artyst. w Paryżu” 1911–12 s. 261; – AGAD: Akty KRW rkp. 338 k. 34–40, rkp. 478 k. 157; Arch. Hist. du Ministère de la Guerre w Paryżu – Château de Vincennes: Sekcja Admin., teki osobowe; B. Czart.: rkp. Ew. 1569; B. Pol. w Paryżu: rkp. 388 k. 14–23; – Kartoteka emigrantów 1831–1862 we Francji Roberta Bieleckiego z W.; Kartoteka oficerów WP 1815–1831 Zbigniewa Zacharewicza z Kr.
Zbigniew Zacharewicz