INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Feliks Słupecki h. Rawa  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1999-2000 w XXXIX tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Słupecki Feliks h. Rawa (ok. 1571–1616), kasztelan żarnowski, potem lubelski. Był młodszym synem Stanisława (zob.) i Zofii z Wrzelowa, bratem Zbigniewa (zob.).

W r. 1586 został S. wysłany przez matkę na studia zagraniczne pod opieką brata czeskiego Jana Jonasa. Dn. 4 XI t.r. zapisał się na uniw. w Heidelbergu, gdzie przebywał do poł. 1591 r. Jonas, który zobowiązał się do dwuletniej opieki nad S-m, nie był ze swej misji zadowolony, w grudniu 1587 narzekał na jego słabe przygotowanie, zwłaszcza na trudności w łacińskich dysputach. Zapewne w 1. poł. 1592 przebywał S. w Strasburgu w gronie słuchaczy M. Juniusa i w ramach ćwiczeń z retoryki wygłosił mowę „O podejmowaniu wojny” (wyd. przez Juniusa w zbiorze „Orationes, quae Argintensi in Academia exercitii gratia scriptae et recitatae ab […] nobilibus et aliis ad tradendum vero propositae fuerunt…”, Argentinae 1596 III 25–9). Dn. 26 VII 1592 wpisał się do metryki uniw. w Altdorfie; jego nowym wychowawcą stał się wówczas nauczyciel języków klasycznych uniw. lejdejskiego P. Bertius. W Altdorfie utrzymywał S. kontakty z historykiem Stanisławem Budzyńskim (Budzińskim), poręczał zaciągniętą przezeń u miejscowych kupców pożyczkę. Stosunki między Bertiusem a S-m układały się bardzo dobrze. Bertiusowi niewątpliwie odpowiadało czuwanie nad nauką zamożnego, dysponującego własną świtą młodzieńca. Wspominał później, że S-emu zawdzięcza swe zainteresowanie geografią, rozbudzone podczas studiów nad księgą Arystotelesa „De mundo”. Gdy w końcu r. 1592 S. wyruszył do domu, Bertius zdecydował się mu towarzyszyć. Razem odbyli podróż przez kraje Cesarstwa (Niemcy, Czechy, Śląsk) i Polskę do Opola, gdzie Bertius zatrzymał się na jakiś czas w gościnie u S-ego. Zadowolenie z pobytu w Opolu wyraził w napisanych tam odach, które opublikował później w swoim dziele ,,Tabulae geographicae…” (Amstelodami 1600) przy opisie Polski.

W r. 1595 uczestniczył S. w wyprawie kanclerza i hetmana Jana Zamoyskiego do Mołdawii, zakończonej osadzeniem na tronie hospodarskim Jeremiasza Mohiły. O jego «posłudze» pod Cecorą, a więc o udziale w bitwie z 18 X t.r., wspomniał w kazaniu pogrzebowym dominikanin Dominik Szaniawski. On też informował o usługach oddanych Rzpltej przez S-ego «po cudzych krainach». Możliwe, iż można to odnieść do jego pobytu we Włoszech w r. 1596. Dn. 27 III t.r. wpisał się S. do albumu uniw. padewskiego, a ponieważ wątpliwe jest, aby chodziło o studia, można przypuszczać, że pełnił jakąś funkcję poselską, może wchodził w skład orszaku poselskiego sekretarza w. kor. Wawrzyńca Gembickiego, wysłanego w tym czasie do papieża Klemensa VIII. W rodzinne strony wrócił S. przed 5 X t.r. Zajął się wówczas gospodarowaniem w swych dobrach, pozostających dotąd pod zarządem brata Zbigniewa, włączył się do życia publicznego w woj. lubelskim. W r. 1598 posłował na sejm z woj. sandomierskiego, brał udział w sejmikach woj. lubelskiego. Rozwinął aktywność w Kościele kalwińskim. Na przełomie maja i czerwca 1599 uczestniczył w zjeździe protestantów i prawosławnych w Wilnie w związku z planowaną unią między ich Kościołami; 2 VI podpisał zawartą tam konfederację zobowiązującą obie strony do udzielania sobie pomocy w walce o równouprawnienie wyznaniowe. Do osiągnięcia przez S-ego popularności przyczyniło się jego małżeństwo (14 V 1600) z Barbarą Leszczyńską, córką woj. brzeskiego kujawskiego Andrzeja (zob).

Dn. 26 XI 1605 otrzymał S. nominację na kaszt. żarnowskiego i po raz pierwszy zasiadł w senacie na sejmie w r. 1606. W sierpniu t.r. stawił się na zjeździe szlachty w Sandomierzu i jako jeden z pięciu senatorów podpisał 12 VIII uchwałę o podjęciu rokoszu. Był zarazem jedynym senatorem, którego szlachta dopuściła do udziału w obradach koła. Owo uprzywilejowanie zawdzięczał opinii człowieka mądrego i umiejącego służyć radą, co znalazło wyraz w rokoszowej publicystyce («heretyk a z głową, nie raz się mężnie stawiał na sejmie swą mową»). Regaliści zarzucali mu natomiast, że przyłączył się do rokoszu, ponieważ nie dostał oczekiwanej kaszt. lubelskiej. S. był wtedy deputatem do odbierania kwarty, 18 VIII uspokajał szlachtę, że złożonych w Rawie pieniędzy król nie będzie mógł przejąć na swoje potrzeby: «mam ja klucz do skarbu w Rawie» – twierdził. Zarazem tonował radykalizm zebranych, 24 VIII, podczas debaty nad odpowiedzią posłowi Zygmunta III podkreślał, że konfederację zawiązano w celu «naprawy wolności» i skoro starania w tej sprawie trwają, «idąc z panem przez tak wiele lat jaką łagodnością», nie należy i teraz rezygnować z próby dogadania się i dążyć do «odmiany pana», lecz podjąć pertraktacje. W dalszych działaniach rokoszowych nie uczestniczył.

Był S. na sejmie w r. 1607; został na nim deputowany z senatu do lustracji królewszczyzn w Wielkopolsce. Lustracji tej jednak nie podjęto, na sejmie w r. 1609 ponownie powołano lustratorów, wśród nich S-ego. Dodatkowo wyznaczono go do grona komisarzy wysyłanych na Ukrainę w związku z mnożącymi się konfliktami między Kozakami a królewskimi starostami. W sejmie r. 1611 nie uczestniczył; deputowano go jednak na nim do skarbu rawskiego. W r. 1612 został posunięty na kaszt. lubelską. Dn. 28 I 1613 już jako kaszt. lubelski uczestniczył w sejmiku przedsejmowym w Lublinie, ale na sejm nie pojechał, na drugi, nadzwyczajny sejm w r. 1613 przybył już po wotowaniu; zlecono mu na nim deputację do Tryb. Skarbowego w Radomiu. Nie są znane wypowiedzi S-ego na temat wojny moskiewskiej. Chyba jednak popierał politykę królewską, skoro w tym właśnie okresie awansował. Kaznodzieja pogrzebowy podnosił jego ofiarność na potrzeby królewskie «do Moskwy». Utrzymywał bliskie kontakty z regalistą Zbigniewem Ossolińskim, mianował go jednym z opiekunów swych dzieci na wypadek śmierci.

Po bezpotomnej śmierci brata Zbigniewa w rękach S-ego znalazła się cała ojcowizna w Sandomierskiem (leżące tam Węgierczyce zamienił w r. 1596 ze Z. Ossolińskim, wówczas podkomorzym sandomierskim, na Dziewkowo) i Lubelskiem, gdzie głównie rezydował w Opolu, centrum swych posiadłości. O rozwój miasta dbał; 17 VI 1606 zarządził, aby każdy jego mieszkaniec wybudował dom. Miał dwór w Lublinie. W l. 1596–1616 pozywany był często o zaległe dziesięciny (zwłaszcza ze wsi Szczecin), m. in. przez kolegium jezuitów w Lublinie.

Podobnie jak ojciec, gromadził S. książki; nie dawał im tak kosztownych opraw, lecz zaznaczał własność ekslibrisami, czasem tylko inicjałami. Bibliotekę kompletował od czasu studiów prawie do końca życia. Były w niej książki z zakresu historii powszechnej, od C. Tacyta („Opera”, Antverpiae 1589), poprzez B. Faciusa („De rebus gestis ab Alphonso primo Neapolitanorum rege…”, wyd. w oprac. G. M. Bruta w Lejdzie w r. 1562) popularne „Opus chronologicum orbis universi a mundo exordio…” P. Opmeerusa i L. Beyerlincka (Antverpiae 1609), traktaty z zakresu polemiki wyznaniowej (m. in. T. Bezy, L. Osiandra), „Adagiorum chiliades…” Erazma z Rotterdamu (wyd. bazylejskie z r. 1574) czy „Ex actis concilii Tridentini” (Coloniae 1565) i pojedyncze dzieła z różnorakich dziedzin, jak np. „Historia frumentorum, leguminum, palustrium et aqualitium herbarum…” R. D. Mechlina (Antverpiae 1565).

Patronował S. zborowi w Opolu, gdzie za jego czasów rozwinął się dość prężny ośrodek kalwiński, pozostający pod wpływem braci czeskich. W r. 1602 zabiegał o ordynowanie w opolskim zborze ministra Jednoty Marcina Marcjana Gerticha (Gertycha), w r. 1603 ministrem w Opolu był Jan Turnowski, w r. 1604 – kalwin Jan Biskupski, ostatnim za jego życia – Daniel Zaborowski (1614–16). Był S. hojnym patronem; w styczniu 1600 zadeklarował wpłacenie 500 złp. na potrzeby Kościoła, w jesieni t.r. obiecał wysłać na swój koszt alumna z dystryktu lubelskiego na studia teologiczne do Niemiec. Ok. r. 1598 ufundował S. w Opolu szkołę dla całego dystryktu; jej pierwszym scholarcha był Krzysztof Kraiński, któremu opolski księgozbiór był niewątpliwie pomocny przy pisaniu „Postylli Kościoła powszechnego…”. Utrzymywał S. nadto zbór w Kliczkowicach (obecnie Wrzelowiec). O jego konwersji na katolicyzm mówiono już w r. 1613. Dokonał jej jednak później, a doszedł do niej stopniowo, w wyniku paroletnich przemyśleń, przy czym wpływ na jego decyzję wywarł zarówno dominikanin Jacek Suski jak i przykład braci stryjecznych: Samuela (zob.) i Jana Grota. Sygnałami odchodzenia od kalwinizmu było zainteresowanie S-ego kultem maryjnym, praktykowanie postów, zgoda na oddanie katolikom kościołów, najpierw w Kliczkowicach, a następnie w Opolu. Dn. 22 VI 1615 zwrócił się do bpa krakowskiego Piotra Tylickiego, prezentując na plebana opolskiego kościoła ks. Andrzeja Ościechowskiego i zarazem przekazując biskupowi i jego następcom prawa kolatorskie do kościołów w swoich majętnościach. W rok później S. nadał Ościechowskiemu uposażenie plebańskie. Pod koniec życia stał się gorliwym katolikiem, pilnie uprawiającym pobożne praktyki i dobrodziejem lubelskich zakonów. Zmarł w końcu r. 1616, uroczysty pogrzeb odbył się w Opolu 13 II 1617; kazanie na nim wygłosił wspomniany już dominikanin D. Szaniawski („Kazanie na pogrzebie…”, Zamość 1617).

Podana przez Pawła Ruszla wiadomość, jakoby S. polecił spalić swą bibliotekę jako «heretycką», nie jest prawdziwa. Ok. 50 pozycji z jego księgozbioru znajduje się w Bibliotece Seminarium Duchownego w Lublinie.

W małżeństwie z Barbarą z Leszczyńskich (zob. Słupecka Barbara) miał S. pięciu synów: Mikołaja, Krzysztofa, Jerzego Stanisława (zob.), Rafała (zm. w dzieciństwie) i Floriana (ur. ok. 1616), który jako jedyny pozostał przy kalwinizmie i po studiach w Lejdzie (1632) udał się w r. 1637 ponownie do Holandii, aby zaciągnąć się do służby wojskowej. Z czterech córek S-ego Anna Maria poślubiła kalwina Marcina Reja, Barbara Elżbieta została żoną (ślub 12 VI 1636 w Lublinie) Jerzego Niemirycza (zob.), Zofia (zm. 10 VI 1640) – Pawła Orzechowskiego «młodszego» (zob.), a Dorota (zm. po 24 X 1662) pozostała panną, mieszkała do śmierci w Opolu jako wyznawczyni kalwinizmu, jeszcze w r. 1660 wspierała jałmużną zbór lubelski.

Najstarszy syn S-ego Mikołaj (ok. 1604–1672), po nauce w gimnazjum w Elblągu (w r. 1614 był w wyższej klasie niemieckiej) studiował wraz z bratem Krzysztofem w Akad. Zamojskiej (1621/2), we Frankfurcie nad Odrą (1623), na uniw. we Franeker (wpis 17 VI 1625) oraz w Lejdzie (wpis 26 X 1626), gdzie zbliżyli się z historykiem i filologiem G. G. Vossiusem. Mimo studiów w ośrodkach protestanckich obaj byli katolikami, zapewne od czasu konwersji ojca. W r. 1629 udał się Mikołaj wraz z braćmi Krzysztofem i Jerzym do Francji, dokąd wyjechali ponownie po krótkim pobycie w Opolu w r. 1630. Mikołaj ożenił się tam z córką urzędnika dworu francuskiego i odtąd – mieszkając w zasadzie w Polsce – wiele czasu spędzał we Francji.

Krzysztof (ok. 1606 – 16 VI 1639), zaprzyjaźniony z synem Vossiusa, Dionizym, planował, wraz z przyjacielem, podróż do Włoch i Konstantynopola, lecz zamiaru tego nie zrealizował. Przed r. 1637 osiadł w Kliczkowicach, skąd w r. 1637 pisał do Vossiusa (list zawiózł brat Florian), przekazując mu relację z lubelskiego procesu o rzekomy żydowski mord rytualny, konstatował: «zbrodni tej, zarzucanej im zbyt często […] nie wiem, aby im kiedykolwiek dowiedziono». Został on księdzem katolickim, w sierpniu 1638 dał ślub swemu krewnemu Bogusławowi Leszczyńskiemu (zob.) z Anną Denhoffówną.

 

Estreicher; Urzędnicy, IV/3, IV/4; – Jarmiński L., Bez użycia siły, W. 1992; Kaczorowski W., Senatorowie na sejmach z lat 1587/8–1609, Zesz. Nauk. WSP w Opolu. Historia XXVII, Opole 1990 s. 36–7; Kossowski A., Protestantyzm w Lublinie i w Lubelskiem w XVI–XVII w., L. 1933; Kot S., Polska złotego wieku a Europa, W. 1987; tenże, Słupeccy w ruchu reformacyjnym, „Reform. w Pol.” R. 4: 1926; Maciszewski J., Wojna domowa w Polsce, Wr. 1960; Strzelecki A., Udział i rola różnowierstwa w rokoszu Zebrzydowskiego, „Reform. w Pol.” R. 7–8: 1935–6; Tazbir J., „Kopalnia najciekawszych szczegółów…” (Postylla Krzysztofa Kraińskiego), „Odr. i Reform. w Pol.” T. 28: 1983 s. 199; Tworek S., Działalność oświatowo-kulturalna kalwinizmu małopolskiego, L. 1970 s. 141–2, 183; Zalewski L., Biblioteka seminarium duchownego w Lublinie i biblioteki klasztorne w diecezji lubelskiej i podlaskiej, W. 1926 s. 211–17; – Akta synodów różnowierczych w Pol., III–IV; Album studentów Akademii Zamojskiej, Oprac. H. Gmiterek, W. 1994 (Mikołaj i Krzysztof); Arch. nacji pol. w uniw. padewskim, I; Birkowski F., Syn koronny abo na pogrzebie […] Joachima Ocieskiego […] kazanie, Kr. 1613; Cichocki K., Alloquiorum Osiecensium […] libri quinque, Cracoviae 1615; Die Matrikel des Gymnasiums zu Elbing, Hrsg. von H. Abs, Danzig 1936 s. 48; Ossoliński Z., Pamiętnik, Oprac. J. Długosz, W. 1983; Pisma polityczne z czasów rokoszu Zebrzydowskiego 1606–1608, Wyd. J. Czubek, Kr. 1916 s. 87, 180 (jako Słupski); Pszonka J., Pamiętnik…, Lw. 1874 s. 76; Rokosz Zebrzydowskiego, Wyd. A. Rembowski, W. 1893; Ruszel P., Tryumf na dzień chwalebny Jacka świętego…, Wil. 1641 s. 54–5; Vol. leg., II 1611, 1667, 1682, III 66, 246; – B. Czart.: rkp. 390 s. 259, 311, 412, 453; B. PAN w Kr.: rkp. 8323 (Teki Pawińskiego) k. 59v., 129; – Mater. Red. PSB: Kartoteka Komitetu Źródeł do Życia Umysłowego Polski; – Uzupełnienia Henryka Gmiterka z L. na podstawie AP w L.: Ks. grodzkie lubelskie, Rel. t. 24 k. 501, 526, 582v., t. 27 k. 906v., t. 29 k. 268v., 282, 640, t. 30 k. 701, 841, 846, 852, t. 39 k. 50, 189, 207, 449v., t. 41 k. 13v., 408, t. 44 k. 69, 224, 685–686, t. 46 k. 810, ks. ziemskie lubelskie t. 56 k. 409, t. 58 k. 144, t. 59 k. 72, 317, t. 60, k. 184, 404v., 411, 415, 429v., 433, 721.

Halina Kowalska

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.