Płaskowicka, zamężna Daniłowiczowa, Filipina (1847–1881), nauczycielka, działaczka socjalistyczna. Ur. 17 IX w pow. radomyślańskim na Kijowszczyźnie, była córką Konstantego, dzierżawcy majątków na Ukrainie, i Pauliny, siostrą Zofii (zob.). Od wczesnych lat P. wychowywała się pod opieką zamożnych krewnych matki. Okres ten, dając okazję do obserwacji życia społecznego ówczesnej wsi ukraińskiej, wpłynął niewątpliwie na ukształtowanie późniejszych poglądów P-iej. W l. 1862–4 P. uczęszczała do I Gimnazjum Maryjskiego w Kijowie; z braku środków materialnych musiała jednak wrócić do domu i pracowała w okolicznych dworach jako prywatna nauczycielka. Ponadto uczyła dzieci pracowników folwarcznych, służby domowej i wiejskie, organizowała także pogadanki dla starszej młodzieży. Już wtedy ujawnił się jej talent pedagogiczny. W czerwcu 1874 P. została zatrudniona w Krzywcu (pow. taraszczański) jako nauczycielka trojga dzieci dzierżawcy tej posiadłości Seweryna Waryńskiego. Tutaj też poznała jego syna Ludwika, który poprzez lekturę i dyskusje przybliżył jej zasady socjalizmu. P. nie tylko wówczas, ale i później była zwolenniczką teorii P. Ł. Ławrowa; jeśli nie główną, to przynajmniej ważną siłę społeczną, nie docenianą przez pierwszych socjalistów, widziała w chłopstwie. W lecie 1876 P. przyjechała do Warszawy, gdzie po zdaniu odpowiednich egzaminów skierowano ją do wsi Janisławice w pow. skierniewickim. Warunki pracy nie były tutaj łatwe ze względu na niechęć mieszkańców i bardzo zły stan budynku szkolnego. Szybko jednak P. zyskała sobie zaufanie i popularność, o czym świadczyła wzrastająca liczba uczniów. Dla starszej młodzieży P. zorganizowała kursy wieczorowe. W r. 1877 w Janisławicach założyła kółko socjalistyczne. Na zjeździe nauczycieli szkół elementarnych, zwołanym przez Dyrekcję Naukową Warszawską (maj–czerwiec 1877), P. wygłosiła referat o metodzie wzajemnego nauczania. Uczestniczyła w kursie ogrodnictwa dla nauczycieli w lecie 1878.
Jednocześnie cały wolny czas P. poświęcała działalności w ruchu socjalistycznym. Środowisko socjalistów przyjęło P-ą do swego grona zaraz po jej przybyciu do Warszawy w r. 1876. Razem z Kazimierzem Hildtem, Bolesławem Mondszajnem, braćmi Józefem i Kazimierzem Pławińskimi, Marią Gayówną i in. organizowała spotkania z robotnikami, dla których prowadziła pogadanki i wykłady oraz zaznajamiała ich z wydawnictwami socjalistycznymi. Rzuciła wówczas myśl dotarcia z agitacją do kobiet. Brała udział w tworzeniu nowego kształtu ruchu robotniczego: na miejsce dotychczasowych kas oporu powoływano trzystopniowe koła partyjne. P. weszła w skład jednego z pięciu kół specjalnych – koła propagandy socjalistycznej wśród kobiet. Dzięki jej wysiłkom powstało także działające później znakomicie koło pomocy więźniom. Myślała również o rozpoczęciu ostrożnej pracy agitacyjnej na wsi i wciągnięciu do niej nauczycieli ludowych. Od września 1878 z powodu złego stanu zdrowia P. miała przenieść się z Janisławic do Secemina w Kieleckiem. Tymczasem 20 VIII 1878 została wraz z kilkudziesięcioma socjalistami aresztowana w Warszawie i osadzona w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej. Z Janisławic udała się do Warszawy delegacja mieszkańców z prośbą o uwolnienie nauczycielki, inicjatywa ta nie odniosła jednak rezultatu. P. ciężko zachorowała, ale nie zgodziła się, ze względu na bezpieczeństwo towarzyszy, na przeprowadzenie akcji odbicia jej podczas przejazdu na przesłuchanie. Wspólnie z Józefem Pławińskim i Maksymilianem Heilpernem zaczęła redagować więzienne pismo „Głos Więźnia”, którego pierwszy numer ukazał się 16 I 1879. Do chwili rewizji przeprowadzonej w celach więźniów 17 II t. r. wydano jeszcze trzy numery. Wyrokiem z dn. 14 IV 1880 P-ą skazano na pięć lat zesłania na Syberię Wschodnią.
Przed opuszczeniem Warszawy wzięła ślub 8 V 1880 w kaplicy więziennej X Pawilonu z zesłanym również Michałem Daniłowiczem (ur. 23 VII 1853), studentem medycyny, działaczem kółek socjalistycznych. Dn. 21 V t. r. transport więźniów, wśród których znajdowała się P., wyruszył w drogę na zesłanie. Skrajnie wyczerpana dotarła w listopadzie 1880 do Tomska. Mimo miesięcznego pobytu w tutejszym szpitalu więziennym oraz troskliwej opieki męża i lekarza Bolesława Mondszajna P. nie zniosła trudów ostatniego etapu podróży. Zmarła 3 I 1881 przed Krasnojarskiem. P. oprócz siostry Zofii miała czworo rodzeństwa: Marię, Konstantego, Bolesława, Hipolitę. Maria (ur. ok. 1840), żona Józefa Antoniego Rozentala, uczestnika buntów chłopskich na Ukrainie w latach pięćdziesiątych, spędziła z mężem wiele lat na zesłaniu syberyjskim. Konstanty (ur. ok. 1850) ukończył gimnazjum w Kijowie i tam pracował następnie jako kierownik księgarni oraz działał w ruchu socjalistycznym. Bolesław (ur. 1852) ukończył w r. 1876 medycynę na uniwersytecie w Kijowie i od r. 1879 pracował w Irkucku jako lekarz więzienny. Aresztowany 6 I 1882 w związku ze sprawą Narodnej Woli, został zwolniony 15 X 1883 i oddany pod nadzór policji na dwa lata. Od r. 1899 był lekarzem fabrycznym na Syberii; w r. 1909 osiedlił się na stałe w Kiachcie. Hipolita (ur. 1859) prawdopodobnie uczestniczyła też w ruchu rewolucyjnym w Kijowie.
Kormanowa, Mater. do bibliogr. 1866–1918; W. Enc. Powsz. (PWN); Dejateli revoljucionnogo dviženija w Rossii. Biobibliografičeskij slovar’, Moskva II; Księga działaczy ruchu rewol., s. 86–7 (fot. po s. 88); Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego, W. 1978 I (Daniłowicz Michał); – Baumgarten L., Dzieje Wielkiego Proletariatu, W. 1966; tenże, Kółka socjalistyczne, gminy i Wielki Proletariat, W. 1966; Księga jubileuszowa PPS; Perl F. (Res), Dzieje ruchu socjalistycznego w zaborze rosyjskim, W. 1910 s. 45–8, 60, 79, 83, 297; Procesy polityczne w Królestwie Polskim, Kr. 1907 s. 14, 16, 25, 54, 56–61, 72, 74, 75, 107, 108; Spiechowicz W., Działalność pedagogiczna i polityczna Filipiny Płaskowickiej, „Roczn. Komisji Nauk Pedagog.” T. 6: 1967 s. 93–137; Wawrzykowska-Wierciochowa D., Płaskowicka, W. 1979 (fot); – [Kostrzewski J.], Krakowski komisarz policji na służbie carskiego wywiadu, Wyd. L. Baumgarten, Kr. 1967; – „Kron. Ruchu Rewol. w Pol.” 1936 nr 2 s. 46; „Niepodległość” T. 1: 1929; „Przedświt” 1881 nr 3–4 s. 4, nr 6–7 s. 3, 4, 1888 nr 22, 23, 24; „Równość” 1880 nr 8–9 s. 41, 1881 nr 5–6 s. 62; „Światło” 1902 nr 16 s. 121, 131; „Walka Klas” 1884 nr 4 s. 16; „Z Pola Walki” (Londyn) 1904 s. 52; „Z Pola Walki” (Moskwa) 1930 nr 9–10 s. 46–83; „Z Pola Walki” (W.) 1977 nr 4.
Barbara Winnicka