Markowski Franciszek h. Bończa (1727–1806), konfederat barski, poseł na sejmy, kasztelan sanocki. Był synem Michała Macieja, sędziego ziemskiego podolskiego i starosty zwinogrodzkiego (zm. 1745), który w pierwszych latach XVIII w. opuścił rodzinne Markowo Wielkie na Podlasiu i osiadł w woj. podolskim, oraz Konstancji z Szepingów, stolnikówny inflanckiej (zm. ok. 1737). W r. 1746 przy podziale dóbr dziedzicznych otrzymał po matce Skazińce i Kulczyjowce na Podolu, po ojcu część klucza magierowskiego w woj. bełskim, a ponadto dział sukcesji po spowinowaconych Raschach. Po bezpotomnej śmierci starszych braci Józefa (zm. 1763) i Ignacego (zm. 1764) dostał znaczną część ich posiadłości leżących na Podolu (Kadyjówka) i w woj. ruskim. W r. 1758 nabył Malejowce na Podolu, a w r. 1764 wziął w zastaw za 85 000 zł od Mniszchowej Czajczyńce i Oryszkowce na Wołyniu w pow. krzemienieckim. W r. 1750 otrzymał tytularne star. krzemieńczuckie, leżące niegdyś na lewobrzeżnej Ukrainie. W r. 1752 posłował z woj. podolskiego na sejm grodzieński. Po śmierci Augusta III związał się ze Stanisławem Augustem, który jeszcze przed koronacją w r. 1764 poparł M-ego na deputata podolskiego do Trybunału Kor. i szybko posuwał go po stopniach niższych urzędów ziemskich. W r. 1766 otrzymał godność cześnika latyczowskiego, następnie podstolego, a w r. 1768 podczaszego tegoż powiatu. Musiał należeć do wtajemniczonych organizatorów konfederacji barskiej, skoro podpisał akt Związku Wojska Kor. (4 III 1768). Dn. 4 VI w zawiązanej w Balinie pod marszałkostwem Joachima Potockiego (a nie Teodora Potockiego, jak u W. Konopczyńskiego) konfederacji woj. podolskiego został konsyliarzem, pułkownikiem pow. latyczowskiego i równocześnie pierwszym pułkownikiem zbrojnych oddziałów województwa. Odegrał w konfederacji dość znaczną, choć do dziś bliżej nie zbadaną rolę (nie należy mieszać go z przyrodnim bratem Janem Markowskim, rotmistrzem pow. łuckiego i konsyliarzem konfederacji wołyńskiej). M. brał niewątpliwie udział przy boku swego marszałka, a następnie generalnego regimentarza kor. J. Potockiego w wiosennych walkach na Podolu, a w styczniu i lutym w niefortunnej wyprawie do Nowej Serbii. Przez całą wiosnę 1769, jako ajent J. Potockiego, zabiegał w głównej kwaterze tureckiej o wyjednanie korpusu posiłkowego do Polski. Z Potockim też dzielił aż do jesieni 1771 tułaczkę na terytorium tureckim (w obozach w Monasterze, Warnie, Czernowodzie). Po krótkim pobycie w Cieszynie (marzec–maj 1772) udał się na emigrację.
Po powrocie do kraju wszedł z ramienia sejmu rozbiorowego (1773–5) do komisji w sprawie wytyczenia granicy między woj. kijowskim i bracławskim na obszarze spornego pow. zwinogrodzkiego oraz ustalenia granicy pomiędzy woj. bracławskim i podolskim. W r. 1775 został stolnikiem podolskim, a w r. n. chorążym latyczowskim. Przed sejmem 1776 r. myślano o M-m jako o regalistycznym kandydacie rezerwowym do poselstwa. W listopadzie 1781 witał w Jarmolińcach króla w jego podróży po Podolu. W r. 1782 otrzymał nominację na chorążego podolskiego. Był rotmistrzem kawalerii narodowej oraz od r. 1786 kawalerem Orderu Św. Stanisława. Dzięki zabiegom Teresy ze Stadnickich Grabianczyny, stryjecznej siostry swej małżonki, a żony głośnego mistyka Tadeusza, otrzymawszy 16 IV 1788 godność kasztelana sanockiego, wszedł do senatu. M. zajmował się sprawami stronnictwa regalistycznego na Podolu. Jako senator nie zaznaczył się działalnością na Sejmie Czteroletnim.
Mieszkał M. na Podolu, najpierw w Kulczyjowcach w pow. latyczowskim, gdzie miał piękny zameczek, a potem w okazałym pałacu w Skazińcach w pow. kamienieckim. Gwałtownego charakteru, toczył liczne procesy popierając je zbrojnymi najazdami. Był zaprzyjaźniony z pobliskim domem starościny liwskiej Teresy Grabianczyny, utrzymywał znajomość z przebywającymi tam często Tadeuszem Kościuszką i gen. Józefem Orłowskim. M. zmarł w r. 1806. Ożeniony był z Eleonorą Stadnicką, chorążanką czerwonogrodzką (intercyza ślubna sporządzona w r. 1763), która wniosła mu przeszło 100 000 zł posagu; Eleonora zmarła w r. 1788, pochowana została w Skazińcach. M. miał z nią dwie córki: Zuzannę, za Janem Makowieckim, szambelanem królewskim, i Teklę, za Michałem Dunin-Borkowskim, rotmistrzem kawalerii narodowej, oraz 4 synów: Kazimierza, chorążego kawalerii narodowej, Jana, Mikołaja i Piotra, któremu M. w r. 1788 przekazał za konsensem królewskim star. krzemieńczuckie.
Słow. Geogr., III 451, 662, IV 860, VI 130; Pułaski K., Kronika polskich rodów szlacheckich Podola, Wołynia i Ukrainy, Brody 1911 (fot. z portretu M-ego i jego żony po s. 130); Uruski; – Konopczyński W., Polska a Turcja, W. 1936; Michalski J., Sejmiki poselskie 1788 r., „Przegl. Hist.” T. 51: 1960 s. 337; [Rolle A. J.] Antoni J., Odwiedziny monarsze w Kamieńcu, w: Opowiadania historyczne, Lw. 1875; tenże, Tadeusz Leszczyc Grabianka starosta liwski i Teresa ze Stadnickich jego małżonka, Lw. 1875; tenże, Wybór pism, Kr. 1966 II; Rzewuski L., Kronika podhorecka, Kr. 1860 s. 65; – Ciąg dalszy kalendarzyka narodowego i obcego na r. p. 1792, W. II 409; Diariusze sejmowe z wieku XVIII, Wyd. W. Konopczyński, W. 1937 III; Listy Jana de Witte (1777–1779), Wyd. S. Krzyżanowski, Kr. 1868; Vol. leg., VIII 174, 268, 286, 308, 372, IX 47; Z pamiętnika konfederatki księżnej Teofili z Jabłonowskich Sapieżyny, Kr. 1914; – AGAD: Arch. Roskie, XLIX 7; B. Czart.: rkp. 726, 732, 835, 836.
Wacław Szczygielski