Potkański (Podkański) Franciszek h. Brochwicz (ok. 1710–1789), biskup sufragan krakowski. Był drugim synem Jana, star. inowłodzkiego, łowczego sandomierskiego, pułkownika wojsk kor., stronnika Stanisława Leszczyńskiego, i Krystyny z Gozdzkich, wdowy po Michale Wielhorskim, bratem Antoniego (zob.) i Florentego (zob.). W r. 1723 wstąpił P. do nowicjatu jezuitów w Krakowie, w l. 1725/6–1727/8 studiował filozofię w kolegium kaliskim, z kolei praktykę pedagogiczną odbywał w klasie infimy w Poznaniu, a w r. 1730/1 wykładał poetykę w Gdańsku. Od r. 1731/2 do r. 1734/5 studiował teologię w Poznaniu i tu ok. r. 1734 uzyskał święcenia kapłańskie. Wysłany w r. 1735 do Łęczycy, pełnił obowiązki kaznodziei oraz prefekta biblioteki i konsultora (doradcy przełożonego) tamtejszego domu. Okres studiów zakończył trzecią probacją w Jarosławiu (1736/7), skąd jeszcze przed czerwcem 1737 wyjechał, jak się wydaje, do Łucka. Prawdopodobnie przy poparciu brata ciotecznego Andrzeja S. Załuskiego, ówczesnego bpa łuckiego, w niedługim czasie został zwolniony ze ślubów zakonnych i uzyskał kanonię łucką. W kilka lat później jako kanonik katedralny chełmski został 8 VII 1743 proboszczem w Zwoleniu. Tamtejszy kościół wyposażył w sprzęt liturgiczny, rozbudował i «ozdobił» kaplicę Św. Franciszka, ufundował dzwonnicę i postawił zabudowania przykościelne. Instalowany 11 VI 1749 na kanonika sandomierskiego, otrzymał jednocześnie plebanię w Kobiernikach, a wkrótce potem z prezenty krewnej Doroty Tarłowej prebendę w pobliskim Bałtowie.
Prawdopodobnie protekcji A. S. Załuskiego, wówczas bpa krakowskiego, zawdzięczał uzyskanie z pocz. 1752 r. kanonii katedralnej krakowskiej (instalację odbył 21 III t. r.) wraz z beneficjum w Zyrawie (Rzezawie koło Bochni). Powołany dekretem Załuskiego z 2 I 1753 na sufragana krakowskiego, po wyjednaniu prowizji papieskiej przyjął 29 IX 1753 sakrę biskupią z rąk Załuskiego jako biskup tytularny patereński. Choć kilkakrotnie w tym czasie delegowany do Trybunału Kor., m. in. w maju 1758, nie wydaje się, by należał do najbardziej zaufanych współpracowników Załuskiego. Po śmierci biskupa sprawował z upoważnienia kapituły administrację nad diecezją krakowską i księstwem siewierskim. Dn. 7 III 1759 został przez nowego bpa krakowskiego Kajetana Sołtyka mianowany wikariuszem generalnym i oficjałem konsystorza krakowskiego, a w kilka dni później (10 III t. r.) dopełnił zastępczo w imieniu Sołtyka obrzędu objęcia tronu biskupiego („Processus inaugurationis…” druk współcz.), biorąc na siebie faktycznie niemal cały ciężar obowiązków duszpastersko-administracyjnych, zwłaszcza do r. 1763, kiedy Sołtyk przebywał głównie w Warszawie. Związany ze stronnictwem saskim, brał udział w montowanej przez Sołtyka opozycji przeciw nowo obranemu królowi i obozowi reform. Wespół z Sołtykiem, Adamem Krasińskim, bpem kamienieckim, i Wacławem Hieronimem Sierakowskim, arcbpem lwowskim, podpisał, acz z pewnym ociąganiem, 2 VII 1767 w Borzęcinie akces do konfederacji radomskiej (oblatowany w grodzie krakowskim), jednak nie dając zgody na równouprawnienie dysydentów. W związku z uwięzieniem Sołtyka otrzymał wraz z kanonikiem Józefem Olechowskim całą duchowną władzę biskupią (pismem datowanym przez Sołtyka z 13 X t. r., potwierdzonym brewe papieskim z 21 XI 1767). Próbując interweniować w sprawie uwolnienia biskupa, wystosowywał w imieniu kapituły listy do nuncjusza papieskiego A. Duriniego i prymasa Gabriela Podoskiego, zaś w liście duszpasterskim (z 26 X, druk. Kr. 1767) nawoływał wiernych do modlitw w tej intencji.
Na wieść o wybuchu konfederacji barskiej P. ogłosił 21 III 1768 list pasterski o treści bardzo ostrożnej i pełnej niedomówień. Dn. 21 VI podpisał akt konfederacji krakowskiej i tegoż dnia wydał uniwersał «pro subsidio charitativo»; oba akty polecił ogłaszać z ambon. W następnym liście (z początku lipca?) już wyraźnie wzywał do walki w obronie zagrożonej wiary. W konfederacji barskiej należał P. do tej grupy duchownych, którą W. Konopczyński nazwał «intrygantami». Tuż przed oblężeniem Krakowa, 26 VII «ujechał sekretnie za granicę», a w czasie oblężenia nieznany sprawca podpalił (10 VIII) pałac kapitulny przy ul. Kanoniczej, który był siedzibą P-ego. Oblężony Kraków, kojarząc obydwa wydarzenia, oskarżył P-ego, że – dla stworzenia pozorów lojalności wobec Warszawy – on sam był sprawcą podpalenia, i okrzyknął go zdrajcą. W październiku P. zabiegał o protekcję u Stanisława Augusta (za pośrednictwem brata Antoniego) i otrzymał nawet porękę N. Repnina na bezpieczny powrót. W rezultacie dobra jego (a raczej kapitulne, będące w administracji P-ego) grabili zarówno Rosjanie, jak i konfederaci. W początkach lutego 1769 w Cieszynie na zjeździe zorganizowanym przez Teodora Wessla, podskarbiego kor., zaprzysiągł, że ścigał będzie na życiu i mieniu «uzurpatora» Stanisława Poniatowskiego. Odtąd związał się ściśle z ugrupowaniem Wessla i pozostawał z nim przez czas trwania konfederacji w stałym kontakcie. Po utworzeniu Generalności (30 X 1769) stał się P. rzeczywistym jej członkiem, lecz nie odegrał w Radzie Najwyższej żadnej roli. Gdy bp poznański Andrzej Młodziejowski na polecenie Rzymu wydał 12 II 1770 list pasterski, skierowany niedwuznacznie przeciwko konfederatom, Generalność 8 III powierzyła P-emu danie nań odpowiedzi, a także na brewe papieskie Klemensa XIV do Stanisława Augusta. P. nie wywiązał się jednak z tego polecenia. Przez przeszło cztery lata (1768–72) przebywał na Śląsku Cieszyńskim, a rządy diecezją w tym czasie sprawował Józef Olechowski. Dopiero 29 IX 1772 opuścił Bielsko, udając się początkowo do posiadłości biskupiej w Radłowie koło Tarnowa, skąd w marcu 1773 powrócił do Krakowa.
Odtąd P. poświęcił się przede wszystkim działalności duszpasterskiej. W katedrze krakowskiej ufundował kilka barokowych portali, antepedium przy ołtarzu głównym i przy kaplicy-mauzoleum Św. Stanisława oraz nagrobki m. in. Jana Tarły i Stanisława Chomętowskiego. Z inicjatywy P-ego przebudowano również archiwum, kapitularz i bibliotekę kapituły przy dawnym północnym murze obronnym, nadając im dzisiejszą postać. W r. 1777 zapisał krakowskiej kapitule katedralnej sumę 18 000 fl. na dobrach Chlewiska (woj. sandomierskie), przeznaczając dochód na anniwersarze. Odznaczony przez króla w r. 1781 Orderem Św. Stanisława, próbował w tym czasie odegrać rolę mediatora w zatargu Hugona Kołłątaja z Sołtykiem. W konflikcie kapituły z chorym umysłowo biskupem starał się trzymać na uboczu, choć wielu uważało go za osobistego wroga Sołtyka. Podpisał list kapituły z 9 II 1782 do bpa Michała Poniatowskiego, w którym uznano Sołtyka za obłąkanego, prosząc Poniatowskiego o objęcie rządów diecezji. Poniatowski, jako administrator diecezji (od r. 1782), cenił współpracę z P-m, uchodzącym za kapłana «pobożnego i zdolnego» (W. Kalinka). W r. 1783 zrezygnował P. z urzędu oficjała, następnie 7 II 1786 również z funkcji sufragana. W ciągu 33 lat pełnienia biskupich funkcji m. in. wyświęcił 2553 księży, konsekrował 24 kościoły i bierzmował 163 092 wiernych. Zmarł P. 11 VII 1789 w Krakowie, pochowany został w katedrze krakowskiej, w lewej nawie, gdzie umieszczono barokowe epitafium z jego portretem.
Portret epitafijny w katedrze wawelskiej; – Estreicher; Nowy Korbut; Łętowski, Katalog bpów krak., III; PSB (Olechowski Józef); Niesiecki; Żychliński XXIV 102; Łoza, Kawalerowie; Wiśniewski J., Katalog prałatów i kanoników sandomierskich, Radom 1928; Cerchowie M. i S., Pomniki Krakowa, Kr.–W. 1904 III; Katalog zabytków sztuki w Pol., IV cz. 1; – Dzieduszycki M., Żywot Wacława Hieronima Sierakowskiego, Kr. 1868 s. 243; Kalinka W., Sejm Czteroletni, Kr. 1895 I 584–5; Konopczyński W., Kazimierz Pułaski, Kr. 1931; tenże, Konfederacja barska, W. 1936–8; tenże, Od Sobieskiego do Kościuszki, W. 1921 s. 223, 231; Krasicka J., Kraków i ziemia krakowska wobec konfederacji barskiej, Kr. 1929; Mączyński J., Kraków w roku pierwszym za czasów konfederacji barskiej, „Czas” T. 17: 1860 s. 473–4; Pęckowski M., Józef Olechowski – archidiakon i sufragan krakowski 1735–1806, Kr. 1926; Rudnicki K., Biskup Kajetan Sołtyk, Kr. 1906; Wojciechowski T., Kościół katedralny w Krakowie, Kr. 1900 s. 121; – Załęski, Jezuici, V cz. 2; – Kitowicz J., Pamiętniki, W. 1971; Konfederacja barska. Wybór tekstów, Kr. 1928; Korespondencja Ignacego Krasickiego, Wr. 1958 II; Korespondencja Jana Śniadeckiego, Kr. 1932 I; Materiały do konfederacji barskiej r. 1767–1768, Lw. 1851 s. 169; Mączeński W., Dziennik zdarzeń w m. Krakowie w czasie konfederacji barskiej, Kr. 1911 s. 6, 48, Bibl. Krak., nr 43; – Arch. Kapituły w Kr.: Acta actorum capituli eccl. cathedralis Cracoviensis, nr 22 k. 73, 91v., nr 23 s. 229, 252, nr 24 s. 183, 194–197, 232–233, 236, 423, nr 25 s. 10, 123, 291, 603, 663, 672, Epistolae variarum personarum 1758–1799 – listy nr 3, 10, 94, rkp. Potkańscianae (tekst zapisu na kapitułę); Arch. Kurii Metropol. w Kr.: Acta episcopalia, nr 87 s. 617, nr 90 s. 309–310, nr 91 s. 1, Acta gratiosa nr 3 s. 42–43, 493, nr 98 s. 1–3, 250, nr 99 s. 1–3, 302, nr 112, Acta officialia nr 191 s. 139, nr 200 s. 255, 259, Liber ordinatorum nr 4 s. 651, nr 9 k. 1, 86, 189, Acta visitationes: Visitatio Decanatuum Zwolinensis et Stęzycensis 1748 s. 55; Arch. Rom. S. I.: Polonica 25 k. 22, 387v., Pol. 46; Arch. UJ: D VII/6 (Materiały i notaty do dziejów kapituły i sufraganii krakowskiej, zebrane przez ks. T. Glemmę); B. Ossol.: rkp. 704, 705, 707, 710, 3035; B. PAN w Kr.: rkp. 941 nr 387, rkp. 1145 k. 435.
Wanda Baczkowska i Wacław Szczygielski