INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Franciszek Prochaska      Franciszek Prochaska, frag. autoportretu z ok. 1930 r.

Franciszek Prochaska  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1984-1985 w XXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.

  

 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Prochaska Franciszek (1891–1972), oficer WP., artysta malarz, grafik, typograf. Ur. 27 VI w Brzozowie na Pogórzu Dynowskim, był synem Franciszka i Jadwigi z Charzewskich, bratankiem Antoniego (zob.). Ojciec jego zarządzał majątkiem leśnym biskupstwa przemyskiego, był również burmistrzem Brzozowa.

P. po ukończeniu w r. 1912 Gimnazjum im. Królowej Jadwigi w Sanoku studiował w l. 1913–14 malarstwo w krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych u Józefa Pankiewicza; za prace wystawione w czasie studiów otrzymał notę pochwalną wpisaną w akta uczelni. Ze szkolnych czasów zachowało się kilka jego prac, m. in. Autoportret – pastel 1911, Pejzaż – olej 1912, Akt – sangwina 1913. W czasie pierwszej wojny światowej P. służył w Legionach Polskich; po powstaniu państwa polskiego pozostał jako oficer zawodowy w czynnej służbie wojskowej. W r. 1921 został skierowany przez Min. Spraw Wojskowych do Paryża; pracował najpierw w Polskiej Misji Wojskowej Zakupów we Francji, a następnie jako oficer gospodarczy w zespole attaché wojskowego. W służbie czynnej był jeszcze w r. 1932 w stopniu majora (ze starszeństwem od 1 VI 1919).

W Paryżu P. prowadził dom otwarty. Pod wpływem kontaktów z mieszkającymi tam artystami ponownie zaczął uprawiać malarstwo olejne (Słowacki i lecące żurawie, Wnętrze z kobietą szyjącą, Portret żony – 1930, Portret Laure de Zarrate – 1934, Autoportret – 1935, Pejzaż z La Ciolat, Pejzaż wiejski, Portret żony przypinającej do sukni różę – 1937, Martwa natura – 1937, Anemony, Bal – 1939) i akwarelowe (Rue Odessa w Paryżu – 1921, Pejzaż bretoński, Martwa natura z jabłkami, Autoportret – 1936). Był pod wpływem malarstwa Pankiewicza i kapistów; późniejsze prace odznaczają się ciemniejszym kolorytem i pogłębionymi walorami dekoracyjnymi. Pod wpływem Jana Rubczaka i Konstantego Brandla zainteresował się technikami graficznymi, których nauczał go głównie Brandel. Najpierw zaczął uprawiać techniki metalowe: suchą igłę, akwafortę, akwatintę i miedzioryt, w którym posługiwał się rylcem z dużą umiejętnością, niekiedy różne techniki łączył razem. Przedstawiał nastrojowe pejzaże i widoki miast (Port w Sanary, Pejzaż polski, Drzewa w Kerfanii, Dwa drzewa, Dolina Alzony, Sanasi, W Łodzi, Drzewa nad Gardanem), w niektórych pracach widoczne są wpływy twórczości graficznej Pankiewicza (Ogród Danielów, Pejzaż z Maslongu). Opracowywał również kompozycje figuralne (Kobieta w kapeluszu, Dziewczyna przy ognisku, Dziewczyna przy lampie, Akt leżący, Portret Muszki), ekslibrisy: Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet Polskich we Francji – 1924, Muszki Prochaskowej – 1932, Leona Drogosława Truszkowskiego – 1936, własny – 1937. Od r. 1923 uprawiał również drzeworyt; w niektórych kompozycjach figuralnych są widoczne wpływy kubizmu i współczesnej grafiki francuskiej (Samson i Dalilla, Pijaczka, Apacze, Wędrowiec, Dwa akty, Morderstwo, Dziewczyna w kwiaciarni, Szachy, Topielec, Ulica), widoki miast mają walory dekoracyjne (Sanok, Łomża). Od r. 1926 P. był członkiem Związku Artystów Polskich we Francji. Brał udział w wystawach zbiorowych, głównie eksponując grafikę: III Wystawa Cechu Artystów Plastyków «Jednoróg» – Kraków 1926, Salon Niezależnych – Paryż 1926, II Wystawa Grafiki Polskiej – Warszawa 1930, Association du Bois Gravé Lyonnais – Lyon 1933, Art et Artistes Polonais – Paryż 1934, Wystawa Artystów Polskich działających we Francji – Paryż 1935. Pod wpływem kontaktów z bibliofilami (m. in. Brandlem, Stanisławem Piotrem Koczorowskim, Samuelem Tyszkiewiczem) P. zainteresował się bliżej drukarstwem artystycznym; w Bibliothèque Nationale w Paryżu przeprowadzał studia z zakresu historii książki i drukarstwa. Był jednym z pierwszych członków Polskiego Tow. Przyjaciół Książki w Paryżu. Ilustrował wydawnictwa Towarzystwa oraz inne, bibliofilskie: J. Grabski „Trzy wieńce”, Paryż 1923 (Miasto – miedzioryt), J. A. Teslar „Devant la Colonne de Mickiewicz”, Paris 1929 (Mickiewicz jako pielgrzym – drzeworyt), J. Kochanowski „Choix des poèmes suivi du Renvoi des ambassadeurs grecs. Version française…”, Paris 1931 (Portret Kochanowskiego – drzeworyt).

W r. 1939 P. ponownie wstąpił do czynnej służby wojskowej; po kapitulacji Francji w r. 1940 wyjechał do Anglii, gdzie przez okres wojny pracował w sztabie Polskich Sił Zbrojnych w Londynie. Po demobilizacji w r. 1945 powrócił do Paryża. Podjął działalność artystyczną; po reaktywowaniu działalności Polskiego Tow. Przyjaciół Książki w Paryżu w maju 1947 został ponownie przyjęty na członka, a od grudnia 1948 był członkiem zarządu. W celach zarobkowych zajął się drukarstwem. W swym mieszkaniu razem z żoną założyli Oficynę Drukarską Marii i Franciszka Prochasków przy ul. Campagne Première nr 31 bis. Pracował na starej prasie Albion z r. 1858, posiadał zestaw czcionek do składu ręcznego, wykonanych w paryskiej giserni Deberny et Peignot serii 16 i Montaigne, używał także polskich znaków diakrytycznych. Początkowo drukował artystyczne druki okolicznościowe, m. in. dla kosmetycznej firmy Heleny Rubinstein, następnie wydawnictwa bibliofilskie: Aleksandra Janty-Połczyńskiego, „Młyn w Nadolniku. Pamiętnik pomorski”, Paryż 1950 (150 egzemplarzy, okładka z drzeworytem P-i), J. Giano’a „Village” (Paris 1950, z linorytami Edith Berger), A. T’Serstevensa „Intimité de l’Ile Saint-Louis”, Paris 1954, (180 egzemplarzy z drzeworytami P-i), Wacława Jana Godlewskiego, „Błyski losu”, Paryż 1956 (200 egzemplarzy z rycinami Rob D’Ac), Ludwika Lille’a, „Douze Gravures”, Paris 1958 (teka z autoryzowanych płyt po śmierci Lille’a odbitych przez P-ę). P. z uwagi na pogarszające się zdrowie (tracił wzrok) sprzedał Oficynę w Paryżu i w r. 1957 przeniósł się do Aix en Provence; zamieszkał przy Chemin du Jas de Bouffau w willi «Clos de Noyer», gdzie mieściła się drukarska pracownia M. i F. Prochasków. Z pracowni wyszły: Jana Brzękowskiego, „18 coplas”, Aix en Provence 1959 (150 egzemplarzy z drzeworytami P-i), po dłuższej przerwie – Zygmunta Lubicza Zaleskiego „Wiersze zebrane 1924–1967”, Aix en Provence 1969 (110 egzemplarzy z drzeworytami P-i). Dorobek pracowni Prochasków nie jest liczbowo pokaźny, ale wszystkie pozycje zostały bardzo starannie wydane, złożone ręcznie na luksusowych papierach wyrabianych w młynach Overnii i na welinach z Arches i Rives, ze znakami wodnymi przeważnie układającymi się w jednakowych miejscach, z kartami tytułowymi odbijanymi w dwóch kolorach; wszystkie elementy składające się na całość książki były zawsze starannie przemyślane i konsekwentnie zrealizowane. Drzeworyty P-i w jego wydawnictwach znacznie podnosiły walory estetyczne publikacji, szczególnie zaś w J. Brzękowskiego „18 coplas”. Wydawnictwa oznaczane były sygnetem drukarni, używanym w kilku odmianach (kobieca postać stojąca między rogami i inicjały F M P). W r. 1953 otrzymał P. nagrodę za wybitne osiągnięcia w dziedzinie wydawania książek polskich, przyznaną przez polskie Oddziały Wartownicze przy Armii Amerykańskiej.

P. po r. 1946 uprawiał malarstwo w stosunkowo niewielkim zakresie: olejne (Martwa natura – 1946, Pejzaż z Collias – 1947, Kwiaty – 1966, Pejzaż z Cevannes, Pejzaż z Aix, Portret żony w niebieskiej sukni, Portret żony stawiającej pasjansa) i akwarelowe (Pejzaż z Mas Long, Pejzaż z Sevenne-Collagnac – 1948, Pejzaż z południa Francji, Pejzaż z żaglówką) o ściszonym kolorycie; widoki są pełne melancholii. W miedziorytach przedstawiał subtelne, malarskie pejzaże z drzewami (Oliwki w Collias – 1969, Drzewa w St Michel, Pejzaż w Cavannes, Pejzaż z Aix, Pejzaż zimowy, Gołębie nad Aix), w barwnych drzeworytach życzenia świąteczne oraz kompozycje nawiązujące do tradycji polskiego drzeworytu międzywojennego (Dobry Pasterz, Gwiazda, Pejzaż miejski, Targ na kwiaty w Madelaine) oraz w większych formatach (Winobranie, Zdjęcie z krzyża) i dużej ekspresji poświęcone wspomnieniom wojennym (Pożar, Burza, Masakra, Strach – 1962); ekslibrisy w miedziorycie – Zdzisława Woydata, Zofii Zaleskiej-Bolander – 1945; Izabeli Nowickiej, dra Jerzego Nowaka z Młocin, B. M. Bernard, Jacquesa Delerne – 1946; Bolesława Przegalińskiego (2 odmiany 1948, 1949); dra Jana Goreckiego, Françoise Van Bree; w drzeworycie – Władysława Pelca; Jasieńskich – 1946, R. Weila – 1959, J. Brzękowskiego, Suzanne de Lamer Brzękowska, Jacques Baulet – 1960; Władysława Dąbrowskiego, L. Możdżeńskiego. P. prace swe sygnował monogramem wiązanym FP. Zmarł 26 VII 1972 w Aix en Provence, gdzie został pochowany.

Z małżeństwa zawartego z Marią Podolską (prawdopodobnie w r. 1918) P. nie pozostawił potomstwa.

P. parę lat przed śmiercią sprzedał swój dorobek z zakresu grafiki Muzeum Narodowemu w Warszawie, w r. 1963 ofiarował Muzeum Historycznemu w Sanoku 70 obrazów i rycin, w r. 1979 jego spadkobiercy przekazali do tegoż Muzeum 190 eksponatów. Są to obrazy olejne i akwarelowe, ryciny i klocki P-i oraz prace innych artystów, głównie polskich, przez niego zgromadzone (Pankiewicza, Boznańskiej, Axentowicza, Dołżyckiego, Makowskiego, Rubczaka, Zawadowskiego, drzeworyty Mrożewskiego). Zgodnie z wolą P-i z przekazanego daru Muzeum Historyczne w Sanoku otwarło w r. 1980 stałą ekspozycję «Galeria sztuki współczesnej im. Marii i Franciszka Prochasków».

 

Autoportrety (pastel – 1911, olej – 1935, akwarela – 1936), fotografie w Muz. Hist. w Sanoku; – Rocznik oficerski, W. 1923, 1924, 1928, 1932; Nabytki eksponatów Muzeum Historycznego w latach 1979–1980. Katalog, Sanok 1981 (reprod. autoportretu); III Wystawa Cechu Artystów Plastyków „Jednoróg” w Krakowie, kwiecień – maj 1926, Kr. 1926; – Internet: www.saga.inet.org.pl (drzewo genealogiczne Prochasków); – Czechowski M., Z dziejów Polskiego Towarzystwa Przyjaciół Książki w Paryżu, „Roczn. B. Narod.” T. 15: 1979 [druk.] 1983 s. 209–33; Grońska M., Nowoczesny drzeworyt polski (do 1945 roku), Wr. 1971; Pol. życie artyst. w l. 1915–39; Samuel Tyszkiewicz artysta – typograf, Southend-on-Sea Essex 1962 s. 27, 39, 68, 87; Sivert T., Polacy w Paryżu, W. 1980 s. 168–83; Strumph-Wojtkiewicz S., Książka szła za emigrantem, Wr. 1963 s. 395; – Brzękowski J., W Krakowie i w Paryżu, W. 1968 s. 71; Mater. do dziej. Akad. Sztuk Pięknych; „Rocznik Polonii” 1958–1959, Londyn 1958; – „Le Monde” 1954 nr z 18 XII; „Ostatnie Wiadomości” Dod. Tygodniowy (Manheim) 1955 nr 23 s. 2; – B. Pol. w Paryżu: Mater. do Słown. Biogr. Lama (własność Tow. Hist.-Liter.); – Informacje Edwarda Zająca, dyrektora Muz. Hist. w Sanoku.

Maria Grońska

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia. 

 

 
 

Chmura tagów

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

 

Antoni Prochaska

1852-05-13 - 1930-09-23 historyk
 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Magda Teresa Wójcik

1934-06-10 - 2011-09-17
aktorka filmowa
 

Zygmunt Samosiuk

1939-03-10 - 1983-11-24
operator filmowy
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Mieczysław Niedziałkowski

1893-09-19 - 1940-06-21
teoretyk
 

Wilhelm August Stryowski

1834-12-23 - 1917-02-03
malarz
 

Kazimierz Girdwoyń

1843-09-26 - 1926-09-12
inżynier
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.