Roguszczak Franciszek (1880–1941), działacz narodowy, społeczny i plebiscytowy na Górnym Śląsku, poseł na Sejm RP i na Sejm Śląski. Ur. 16 XI w Górze w pow. jarocińskim był synem Andrzeja, rolnika, i Marianny ze Statkiewiczów. R. ukończył szkołę powszechną, a potem był samoukiem i słuchaczem polskich uniwersytetów ludowych w kraju i na emigracji. Przed r. 1900 emigrował bowiem do Essen w Westfalii, gdzie rozpoczął pracę w górnictwie. Był także czynny w Oddziale Górników Zjednoczenia Zawodowego Polskiego (ZZP), polskich stowarzyszeniach kulturalno-oświatowych i społecznych oraz w Tow. Gimnastycznym «Sokół». W l. 1905–7 R. odbył dwuletnią służbę wojskową w 9 P. Ułanów Pruskich. Następnie osiadł w miasteczku górniczym Wattenscheid; uczestniczył tu w życiu kulturalno-oświatowym i społeczno-politycznym Polonii westfalsko-nadreńskiej. Ogłaszał artykuły i sprawozdania z zebrań polskich w pismach bochumskich: „Wiarusie Polskim”, „Głosie Górnika”, a od r. 1912 reprezentował ludność polską w radzie miejskiej. W czasie pierwszej wojny światowej R. służył w armii niemieckiej na terenie Francji i Rosji, a po jej zakończeniu powrócił do pracy w górnictwie i do działalności w Wattenscheid. Wiosną 1919 r. R. przeniósł się do Katowic. Został tutaj członkiem Rady Nadzorczej ZZP i radnym miejskim, współzałożycielem i kierownikiem Zarządu Dzielnicowego Narodowego Stronnictwa Robotników na Górnym Śląsku (od 18 IV 1919), które po maju 1920 połączyło się z Narodowym Związkiem Robotniczym w Narodową Partię Robotniczą (NPR). Od początku też współpracował z prasą polską na Górnym Śląsku, zwłaszcza związaną z NPR (m. in. pisał do „Dziennika Śląskiego”, „Kuriera Śląskiego” i do „Polaka”) i z polskimi pismami w Westfalii. R. doprowadził do szybkiego rozwoju NPR na Górnym Śląsku (do 50 tys. członków), przy czym już 9 V 1920 był prezesem jej Zarządu Dzielnicowego, a na krakowskim kongresie 6 IX 1921 wszedł w skład 40-osobowej Rady Naczelnej tej partii. Z ramienia NPR R. uczestniczył w staraniach o przyłączenie Górnego Śląska do Polski, był współpracownikiem Polskiego Komisariatu Plebiscytowego (PKP) w Bytomiu i jego agend w terenie, brał udział w rozmowach delegacji polskich stronnictw politycznych i organizacji związkowych z przedstawicielami Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej i Plebiscytowej w Opolu (1 III 1921), podpisywał odezwy PKP i polskich Ugrupowań politycznych oraz zawodowych adresowane do ludności polskiej, wchodził w skład Komitetu Wykonawczego Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku zastępując z Michałem Grajkiem, głównego przedstawiciela NPR w tym organie władz powstańczych, Józefa Rymera, już wtedy posła na Sejm Ustawodawczy RP. Bezpośrednio przed podziałem Górnego Śląska między Polskę a Niemcy R. wszedł do sprawującej na tym terenie władzę Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku od 30 VII 1921 do 15 VI 1922. Brał także udział w pracach Komitetu Organizacyjnego do spraw opieki nad ludnością polską Śląska Opolskiego pozostałą w granicach państwa niemieckiego. Został też członkiem Rady Nadzorczej Spółki Spożywczej «Zjednoczenie» w Katowicach. Po podziale Górnego Śląska i po objęciu w r. 1922 przez dotychczasowego przywódcę stronnictwa Rymera, stanowiska wojewody śląskiego, R. stał się pierwszoplanowym działaczem NPR w woj. śląskim. Został prezesem Zarządu Wojewódzkiego (ZW) NPR. Z jej ramienia wszedł w listopadzie 1922 do Sejmu RP z listy państwowej. W Sejmie był członkiem Komisji Opieki Społecznej i Inwalidzkiej, ponadto wiceprezesem, a po złożeniu 20 IX 1927 mandatu poselskiego przez Karola Popiela, prezesem 18-osobowego klubu poselskiego NPR. Uczestniczył także w pracach Komisji do spraw zajść listopadowych 1923 r. w Krakowie, Borysławiu i Tarnowie. R. był zdecydowanym przeciwnikiem zamachu majowego 1926 r. i rządów sanacyjnych. W dn. 15 V 1926 w Katowicach przewodniczył wraz z Wojciechem Korfantym Centralnemu Narodowemu Komitetowi Wykonawczemu na woj. śląskie, który uchwalił rezolucję potępiającą inicjatorów zamachu i wzywającą do obrony zasad reprezentowanych przez obalony rząd Wincentego Witosa. Stał się zwolennikiem ścisłej współpracy, a nawet zjednoczenia, NPR z Chrześcijańską Demokracją (ChD) Wojciecha Korfantego i w l. 1929–32 przeprowadził liczne rozmowy z przedstawicielami ChD w tej sprawie. Uczestniczył m. in. w zebraniu posłów i senatorów, żądających zwołania Zgromadzenia Narodowego poza Warszawą, uwolnienia internowanych i uwięzionych polityków i wojskowych, a także rozbrojenia wszystkich organizacji paramilitarnych w kraju. Wszedł też w skład delegacji posłów i senatorów śląskiej ChD i NPR, która 31 VIII 1926 przybyła do premiera Kazimierza Bartla i złożyła pisemny protest przeciwko nominacji Michała Grażyńskiego przez prezydenta Ignacego Mościckiego na stanowisko wojewody śląskiego; Mościcki delegacji nie przyjął. R. został ponadto wiceprezesem Rady Naczelnej Narodowego Związku Powstańców i Byłych Żołnierzy, usiłującego przeciwdziałać wpływom sanacji wśród powstańców śląskich. Natomiast w NPR przeciwstawiał się R. Grajkowi, prezesowi najliczniejszego i dobrze zorganizowanego Związku Górników ZZP, oportunistycznie nastawionemu wobec sanacji. Na IV Kongresie NPR w Toruniu w październiku 1926 wybrano go na wiceprezesa NPR. W marcu 1928 został wybrany na posła w okręgu nr 40 (Cieszyn, miasto i pow. Bielsko, Pszczyna, Rybnik); w Sejmie był członkiem Komisji Przemysłowo-Handlowej. Do sierpnia 1927 był prezesem ZW NPR na Górnym Śląsku, kiedy to ustąpił na skutek nieporozumień w łonie śląskiej NPR (rozbieżności w stosunku do rządów pomajowycb), pozostając jednak nadal członkiem władz partii w tym województwie. Funkcję prezesa ZW NPR na Górnym Śląsku objął ponownie w II kwartale 1928 r. R. był jednym z współtwórców «Centrolewu». Uczestniczył m. in. we wspólnym wiecu poselskim opozycji w Katowicach (27 X 1929). Dn. 11 V 1930 z ramienia NPR został posłem do II Sejmu Śląskiego: pełnił w nim funkcję II wicemarszałka oraz przewodniczącego Komisji Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W listopadowych wyborach 1930 r. do Sejmu wybrany został na posła ponownie w 40 okręgu wyborczym. Początkowo należał do klubu parlamentarnego NPR (po wystąpieniu z NPR był bez przynależności klubowej). W dn. 30 III 1931 wszedł również do Sejmu Śląskiego III kadencji w miejsce Jana Szulika, posła ChD, który zrzekł się mandatu. Podczas X Zjazdu Wojewódzkiego NPR w Królewskiej Hucie (21 VI 1931) R. został znowu wybrany na prezesa zarządu stronnictwa w woj. śląskim. Należał do tych działaczy, którzy już wówczas byli zwolennikami połączenia NPR z ChD. Doprowadził do fuzji Związku Obrońców Śląska z Narodowym Związkiem Powstańców i Byłych Żołnierzy, w wyniku czego powstał Związek Powstańców i Byłych Żołnierzy (24 I 1932). Akcję R-a paraliżował jednak Grajek i w tej sytuacji R. podał się do dymisji, a na nadzwycz. zjeździe NPR w Królewskiej Hucie 1 V 1932 prezesem stronnictwa został Ignacy Sikora, natomiast wiceprezesem Grajek. R. wystąpił z NPR 23 V 1933. Razem z całą opozycją bojkotował wybory parlamentarne 1935 r. W trakcie powstawania w województwie śląskim Stronnictwa Pracy na przełomie l. 1937/8 R. był tym, który niwelował różnice między dawną NPR a ChD. Nie wszedł jednak w skład władz wojewódzkich stronnictwa. Przez cały okres międzywojenny R. należał do «Sokoła». Po wybuchu wojny R. pozostał na Górnym Śląsku. W styczniu 1941 został wysiedlony z rodziną do Generalnego Gubernatorstwa, przebywał początkowo w Tarnowie, a potem w Krakowie. Tam też zmarł nagle 27 XI 1941. Pochowano go dzięki staraniu Rady Głównej Opiekuńczej w Krakowie na cmentarzu Podgórskim. Od r. 1908 był żonaty z Marią Borowiak, z którą miał troje dzieci: Józefa (1910–1941), członka organizacji Młodzieży Wszechpolskiej, Edmunda (1911–1926) i Reginę (ur. 1913). Żona R-a przez wiele lat pełniła funkcję skarbnika w Zarządzie Wojewódzkim Tow. Polek przy NPR w Katowicach.   Enc. powstań śląskich; W. Enc. Powsz. (PWN) (Suplement); Mościcki-Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27 (fot.); Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 359 (fot.) 383, 465, 474; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 85 (fot.) 86, 206, 215; Śląski Słown. Biogr., III; Tobie Polsko. Szkice biograficzne działaczy ruchu niepodległościowego na Górnym Śląsku, Pod red. W. Lesiuka i W. Zielińskiego, Opole-Kat. 1981; Skład osobowy sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 1 marca 1931, W. 1931 s. 31, 55; toż. w dniu 25 stycznia 1935 r., W. 1935 s. 18, 26; – Demel C., Krawulski J., Rzepa K., Działalność Narodowego Stronnictwa Robotników i Narodowej Partii Robotniczej w Wielkopolsce w latach 1917–1937, W.-P. 1980; Długajczyk E., Sanacja śląska 1926–1939, Kat. 1983; Dzieje robotnicze Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, Red. J. Walczak, Kat. 1986; Dzieje ruchu robotniczego na Górnym Śląsku, Pod red. F. Hawranka, Opole 1982; Hawranek F., Ruch komunistyczny na Górnym Śląsku w latach 1918–1921, Wr. 1966; Kotłowski T., Zjednoczenie Zawodowe Polskie, P. 1977 s. 96; Krzywobłocka B., Chadecja 1919–1937, W. 1974; Ludyga-Laskowski J., Zarys historii trzech powstań śląskich 1919–1920–1921, W.–Wr. 1973; Mroczko M., Związek Obrony Kresów Zachodnich 1921–1934, Gd. 1977; Paździora M., Górnośląska Narodowa Partia Robotnicza po zamachu majowym 1926–1937, Kat. 1975; Potemski T., Stronnictwo Pracy na Górnym Śląsku w l. 1937–1950, Kat. 1969 s. 19, 26; Przybylski H., Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, W. 1980; Rechowicz H., Sejm śląski 1922–1939, Kat. 1971 (fot.); – Popiel K., Wspomnienia polityczne, W. 1983; Protokoły posiedzeń Naczelnej Rady Ludowej na Górnym Śląsku. Teksty źródłowe (1921–1922), Do druku przygotował E. Długajczyk, Opole 1977 s. 32, 67; Renik J., Od kaszty do pióra, Kat. 1967 s. 107; Spraw. stenogr. Sejmu 1922–7 (skorowidz w B. Sejmowej), 1928–35; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1965 III; Źródła do dziejów powstań śląskich, t. 3, cz. 1 styczeń – maj 1921, Oprac. J. Przewłocki i W. Zieliński, Wr. 1974; – B. Jag.: Sygn. 223073/III t. IV (LXXII) nr 16: (Wybory do Senatu RP. Ogłoszenie), sygn. 224724/IV, t. III nr 15 (Górnicy! Rodacy), sygn. 94552/III t. V, cz. 6 nr 4 (W. Korfanty, Odezwa Rodacy, Miejsce postoju, dnia 10 V 1921). Leonard Smołka