Schlösser Fryderyk Mathias (1781–1848), przemysłowiec. Ur. w Akwizgranie, przypuszczalnie w rodzinie tkaczy sukiennych.

 

Tam też zapewne S. uzyskał średnie wykształcenie i odbył kilkuletnią praktykę jako przędzalnik wełny, a następnie prowadził własny warsztat sukienniczy i doszedł tym sposobem do niedużego kapitału. W czerwcu 1821 przybył S. wraz z bratem Henrykiem do Ozorkowa w pow. łęczyckim, ściągnięty tu przez właściciela Ignacego Starzyńskiego, który od r. 1807 z pomocą osadników zachodnich, głównie niemieckich, przekształcał małe, półwiejskie miasteczko w osadę przemysłową.

 

Dn. 30 XI 1821 Starzyński zawarł z obu braćmi układ, na mocy którego zobowiązał się zbudować dla nich wg dostarczonych mu planów, budynek przędzalni na działce obok tartaku przy środkowym stawie zwanym Piła. Inwestycję tę finansowali Schlösserowie, którzy tytułem sześcioletniego czynszu za budynek (w wysokości 2 tys. złp. rocznie) wpłacili Starzyńskiemu z góry 12 tys. złp. Sprowadzili także z Anglii i Holandii, ze zwolnieniem przez władze od opłat celnych, nowoczesne wówczas maszyny przędzalnicze i postrzygarskie. Zakład podjął produkcję przędzy wełnianej już we wrześniu 1823. Przędza ta od razu zdobyła szeroki zbyt, głównie wśród licznych tkaczy sukiennych Ozorkowa, Zgierza i Łodzi, a nawet na Litwie i w Rosji. Werbując czeladników zatrudnionych u ozorkowskich sukienników, S. część przędzy przerabiał też na sukno we własnym zakresie tzw. systemem nakładu tkackiego (tj. dostarczał wyrobnikom przędzę, z której na własnych warsztatach domowych tkali oni dla firmy S-a sukno), co wywołało protesty majstrów cechowych, oddalane jednak przez władze zwierzchnie. Bracia stale powiększali zakłady, m.in. w lipcu 1824 odkupili dużą działkę wraz z domami od małżeństwa Wilmanów, a 26 VIII 1828 nabyli dotychczas dzierżawiony budynek przędzalni wraz z młynem Piła za 33 tys. złp. W t.r. spółka została rozwiązana w związku z wyjazdem na stałe brata S-a Henryka do Niemiec. Majątek spółki, oszacowany na 144 tys. złp. przejął w całości S., który w zamian miał corocznie wypłacać bratu sumę 3 600 złp. Dn. 14 V 1830 nabył S. drugi młyn wodny, tzw. Wałach wraz z przyległościami, przy którym wkrótce zbudował pomieszczenia dla maszyn do wyrabiania cienkich gatunków przędzy. Zakłady S-a, jedne z największych w krajowym przemyśle wełnianym, posiadały wówczas 15 791 wrzecion i zatrudniały, niezależnie od nakładu, ok. 70 robotników. W r. 1830 zapisał się S. do Zgromadzenia Kupców w Łęczycy.

 

Kryzys w przemyśle wełnianym po powstaniu listopadowym spowodował, iż S. – w odróżnieniu od innych sukienników – dość szybko przestawił zakłady na produkcję cieszącej się coraz większym popytem przędzy bawełnianej. W r. 1831 S. korzystnie odsprzedał do Rosji dużą część starego parku maszynowego, sprowadził z Zachodu nowe maszyny i otworzył mechaniczną przędzalnię bawełny, która czynna na szeroką skalę od r. 1834 zajmowała aż do śmierci S-a drugie miejsce w Król. Pol., po przędzalni bawełny Ludwika Geyera w Łodzi. W l. 1836–48, kiedy to S. produkował już wyłącznie przędzę bawełnianą, liczba wrzecion wzrosła z 8 tys. do 14 tys., zatrudnienie z 80 do 150 robotników, a wartość produkcji z 80 tys. do 111 tys. rb. Równocześnie S. wprowadzał wiele ulepszeń organizacyjno-technicznych opartych na wzorach zachodnich. W r. 1837 jeden z pierwszych w Król. Pol. przestawił napęd wodny swych zakładów na parowy, w r. 1842 otworzył w Łodzi skład handlowy własnej przędzy. Od r. 1848 S. prowadził własny sklep z przędzą bawełnianą.

 

Od r. 1838 uczestniczył S. w krajowych i rosyjskich wystawach przemysłowych, uzyskując na nich wiele wyróżnień i medali, m.in. w r. 1840 otrzymał złoty medal II kl. Dla robotników S. w r. 1845 utworzył jedną z pierwszych w kraju kas chorych, zorganizował także szkołę niedzielną dla dzieci, a park wokół swej rezydencji udostępnił mieszkańcom Ozorkowa. Wydatnie łożył także na budowę miejscowego kościoła ewangelicko-augsburskiego. S. zmarł 13 X 1848 w Ozorkowie, został pochowany na cmentarzu Ewangelickim.

 

Z małżeństwa (ślub 31 X 1824) z Henriettą Wilhelminą (10 V 1803 – 6 XII 1865), córką fabrykanta mydeł Samuela Fryderyka Wernera, miał S. pięcioro dzieci: Emilię Henriettę (1825–1897), żonę Karola Jana Wilhelma Wernera, właściciela ziemskiego, Henryka Wilhelma (zob.), Fryderykę Wilhelminę, żonę Henryka Schlagera, urzędnika w Zgorzelcu, wcześnie zmarłą, Karola Ernesta (zob.) i Matyldę Paulinę (1836–1856), żonę Leopolda Wernera, właściciela ziemskiego.

 

 

 

Łoza, Rodziny pol., I 170 (dot. żony S-a Henrietty Wilhelminy Werner); Słown. Geogr., VII 791; – Bloch J., Przemysł fabryczny Królestwa Polskiego w okresie dziesięcioletnim od 1871 do 1880 r., W. 1884; Heike O., Aufbau und Entwicklung der Lodzer Textilindustrie. Eine Arbeit deutscher Einwanderer in Polen für Europa, Möchengladbach 1971; Kołodziejczyk R., Kształtowanie się burżuazji w Królestwie Polskim (1815–1850), W. 1957 s. 19, 21, 79, 110, 261; Łódź. Dzieje miasta, T. 1: do 1918 r., W.–Ł. 1988; Łukasiewicz J., Przewrót techniczny w przemyśle Królestwa Polskiego w latach 1852–1886, W. 1963; Miaskowski F., Rzut oka na wystawę płodów przemysłu krajowego i rosyjskiego w Warszawie roku 1845 odbytą, W. 1847 s. 7; Missalowa G., Studia nad powstaniem łódzkiego okręgu przemysłowego 1815–1870, Ł. 1975 III; Puś W., Pytlas S., Dzieje Łódzkich Zakładów Przemysłu Bawełnianego im. Obrońców Pokoju „Uniontex” w Łodzi (d. Zjednoczonych Zakładów K. Scheiblera i L. Grohmana) w latach 1827–1977, W.–Ł. 1979; Pytlas S., Łódzka burżuazja przemysłowa w latach 1864–1914, Ł. 1994 s. 31, 101, 119, 332; Rosiak S., Powstanie przemysłu włókienniczego w Ozorkowie „Roczn. Łódz.” T. 7: 1963 s. 65–8; – „Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego” 1840 nr 155 s. 128; Źródła do historii przemysłu włókienniczego okręgu łódzkiego w XIX w., Oprac. M. Bandurka, M. Kołodziejczak, J. Trela, W. 1966; – „Gaz. Handl., Przem. i Roln.” 1846 nr 5 s. 2; „Gaz. Roln., Przem. i Handl.” 1848 nr 33 s. 3, 1850 nr 17 s. 2; – AGAD: KRSW 19468 k. 32, 72–77, Akta Kom. Woj. Kaliskiego 2233 k. 99; AP w Ł.: Akta m. Ł. nr 3908, Tow. Schlösserowskiej Przędzalni – wstęp do inwentarza; Sąd Rejonowy w Zgierzu: Wydział V Ksiąg Wieczystych, nr hip. 72, 345.