INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Gabriel Sokolnicki h. Nowina  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 2000-2001 w XL tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Sokolnicki Gabriel h. Nowina (1626–1688), stolnik i surogator grodzki kaliski, poseł na sejmy, kasztelan międzyrzecki. Pochodził z niezamożnej rodziny osiadłej w pow. gnieźnieńskim. Był synem Krzysztofa, dziedzica części Sokolnik, i Katarzyny z Pławińskich.

W młodości brał S. zapewne udział w walkach z Kozakami. W r. 1651 na zjeździe szlachty pod Brześciem Kujawskim został wybrany na oboźnego pospolitego ruszenia (na kampanię berestecką) z pow. inowrocławskiego. Uczestniczył potem w rozpoczętym w r. 1656 powstaniu szlachty wielkopolskiej przeciwko najazdowi szwedzkiemu, w lecie t.r. był wicerotmistrzem chorągwi Przyjemskich. Dn. 20 VII 1656 królowa Maria Ludwika przekazała mu za zasługi wojenne dobra i sumy w star. ujskim po Marcinie Kielmanie, mieszczaninie jutrosińskim. W r. 1657 służył S. jako wicerotmistrz chorągwi woj. podlaskiego Piotra Opalińskiego. W sierpniu t.r. w obozie pod Poznaniem pełnił funkcję «sędziego wojsk wielkopolskich» pospolitego ruszenia. Dn. 26 I 1665 otrzymał nominację na miecznika sieradzkiego, nie objął jednak urzędu, ponieważ wydano podwójne przywileje. Dn. 14 IX 1665 marszałkował sejmikowi deputackiemu w Środzie. W uchwalonym wówczas laudum sformułowano deklarację potępiającą rokosz marszałka w. kor. Jerzego S. Lubomirskiego, grożono też wystąpieniem zbrojnym wobec osób działających przeciwko królowi Janowi Kazimierzowi. Na sejmie jesiennym 1666 r. reprezentował S. województwa wielkopolskie. Podczas bezkrólewia po abdykacji Jana Kazimierza w r. 1668 był sędzią kapturowym woj. kaliskiego, w tym charakterze wszedł także w skład komisji wyznaczającej taksy na towary rzemieślnicze w woj. kaliskim. Dn. 20 VIII 1669 sejmik średzki wybrał go na posła na sejm koronacyjny Michała Korybuta; polecając jednocześnie jego osobę łasce królewskiej, powołano się na zasługi S-ego podczas elekcji. Najprawdopodobniej z S-m jako przedstawicielem Wielkopolan spotkał się w kwietniu 1670 w Warszawie Krystian Kalkstein, przywódca opozycji stanów Prus Książęcych, występujących przeciwko elektorowi brandenburskiemu Fryderykowi Wilhelmowi. Przed majowym sejmikiem wielkopolskim otrzymał S. pismo z kancelarii królewskiej (datowane 9 V t.r.), polecające mu uzyskanie wyjaśnień od posłów wielkopolskich, występujących na ostatnim sejmie w szeregach malkontentów. Podczas burzliwych obrad sejmiku wielkopolskiego w Środzie 20 V 1670, gdy doszło do krwawych wystąpień przeciw lokalnym działaczom tego stronnictwa, S. zaangażował się wyraźnie po stronie partii dworskiej. Sejmik ten wybrał go w skład poselstwa, które miało zawiadomić króla o zawiązaniu konfederacji w jego obronie oraz o oskarżeniu kaszt. poznańskiego Krzysztofa Grzymułtowskiego i jego zwolenników o spowodowanie tumultu średzkiego. Na sejmie t.r., na którym reprezentował województwa wielkopolskie, wybrano go na członka komisji powołanej do uregulowania sporów przygranicznych z Brandenburgią w pow. międzyrzeckim i wałeckim. Ponownie wyznaczono go do takiej komisji na sejmie 1678/9 r.

Dn. 30 I 1671, najwidoczniej jako wynagrodzenie za dotychczasową działalność w stronnictwie królewskim, otrzymał S. nominację na stolnika kaliskiego. W t.r. wszedł do wyłonionej przez sejmik województw wielkopolskich komisji do sprawdzania rachunków poborców z woj. kaliskiego. Posłował również na sejm 1672 r. Dn. 9 V 1673 sejmik wielkopolski wyznaczył go do odebrania popisu chorągwi powiatowych pod Kaliszem. W lipcu lub sierpniu t.r. generał wielkopolski Jan Leszczyński mianował go sędzią surogatem kaliskim. Objęcie tego urzędu stanowiło ważną cezurę w życiu S-ego. Przyjmując wpisy majątkowe szlachty i przewodnicząc rozprawom przed sądem grodzkim, rezydował od tej pory przede wszystkim w Kaliszu. Orientacja w licznych sprawach sądowych i transakcjach pieniężnych pozwoliła mu na aktywny udział w lokalnym rynku finansowym i obrotem ziemią. Jako jeden z najważniejszych w Wielkopolsce urzędników grodzkich był od tej pory regularnie wyznaczany do udziału w pracach najrozmaitszych komisji sejmikowych, jak np. w r. 1676 – do odebrania rozliczeń od poborców podatkowych oraz do uporządkowania ksiąg podkomorskich i ziemskich kaliskich.

Podczas bezkrólewia po śmierci Michała Korybuta został S. wybrany w grudniu 1673 na marszałka sejmiku wielkopolskiego, wszedł też w skład sądów kapturowych z woj. kaliskiego. W r.n. pełnił już funkcję marszałka sądów kapturowych. Posłował na sejm konwokacyjny. Dn. 24 I 1674 zabrał głos w dyskusji nad instrukcjami dla posłów Rzpltej do obcych dworów. Skrytykował zawarte w instrukcji poselstwa do Francji wyjaśnienie przyczyn wyłączenia ks. Ludwika Conde (Wielkiego Kondeusza) z pretendowania do korony polskiej podczas poprzedniego bezkrólewia, twierdząc iż «iustificare legem» uwłacza godności Rzpltej. Na sejmie tym wybrano go też na członka komisji do nadzorowania bocheńskich i wielickich żup solnych oraz rozdziału soli suchedniowej wśród szlachty. Na elekcji 1674 oddał głos wraz z woj. kaliskim na Jana Sobieskiego. W t.r. był także deputatem do Tryb. Kor. Po raz kolejny posłował na sejm w r. 1676; został wtedy wybrany na deputata do rady wojennej przy boku króla Jana III i na członka komisji do rozsądzenia sporów granicznych ze Śląskiem oraz na deputata do redagowania konstytucji. Joachim Scultetius, rezydent brandenburski w Warszawie, wymienił go wśród osób opłacanych przez dwór brandenburski (miał przyjąć 500 złp.). Na sejmie 1681 r. S. ponownie reprezentował województwa wielkopolskie. Domagał się wtedy opodatkowania Żydów Po raz ostatni został posłem na sejm z sejmiku średzkiego 5 I 1685. W lutym t.r. otrzymał nominację na kaszt. międzyrzeckiego. Na rozpoczętym 16 II sejmie występował już jako senator; w tym charakterze wszedł do komisji ds. hiberny. Pod koniec życia najprawdopodobniej wycofał się z aktywnej działalności politycznej.

Zapewne już przed r. 1661 był S. posesorem zastawnym części wsi Karmin, którą kupił w r. 1673. Miał też Karminek (od r. 1683), Skrzypnicę i Czarnoszkę w pow. kaliskim oraz (od r. 1687) Tulce w pow. poznańskim. Po ojcu odziedziczył zaledwie 4 750 złp., jak jednak z nieukrywaną dumą stwierdzał w testamencie, w ciągu swego długiego i pracowitego życia zgromadził niemałą fortunę. W r. 1685 objął jako zastaw za sumę 20 tys. złp. dobra Brzezie, Chorzewo i Chrośla w pow. kaliskim. Dn. 12 VIII 1686 aprobował w aktach grodu kaliskiego swój testament. W testamencie oraz dziale dóbr rodzinnych w r.n. rozdysponował rozległe majątki i duże sumy pieniężne między dzieci z dwóch małżeństw. Niewielkie tylko zapisy poczynił na rzecz Kościoła (100 czerwonych zł., poza tym polecał synom ustanowienie 500 złp. czynszu dla kościoła w Karminie). Chciał, by jego ciało zostało pochowane w którymś z kościołów franciszkańskich. Skromność i oszczędność przebijają z jego szczegółowych dyspozycji dotyczących ruchomości. Wyróżniającym go spośród ogółu szlachty składnikiem tych ruchomości były nie opisane bliżej książki, które składać się musiały na dość obszerną bibliotekę, skoro ich przekazanie jednemu z synów doprowadzić miało do wyrównania wartości działów majątkowych. Na pierwszego opiekuna nieletnich dzieci wyznaczył swego protektora woj. łęczyckiego Piotra Opalińskiego, syna swego dowódcy z czasów «potopu» . Zmarł 12 VIII 1688 w Tulcach, pochowany został w klasztorze Karmelitów Bosych w Poznaniu na przedmieściu św. Wojciecha.

S. był dwukrotnie żonaty. Pierwszą żoną była (od r. 1659) Helena z Łempickich (zm. 1670), która wniosła mu 20 tys. złp. w posagu. Po raz drugi ożenił się 9 VI 1675 z Teresą z Mycielskich (zm. 1699). Otrzymała ona od rodziców 8 tys. złp. wiana, jednak woj. kaliski J. Opaliński dodał jej 12 tys. złp. Po śmierci S-ego wdowa wyszła w r. 1694 za Jana Gałeckiego, chorążego żytomierskiego. Z pierwszego małżeństwa miał S. synów. Krzysztofa (ur. 1660), opata bledzewskiego, Wojciecha (ur. 1661), Franciszka (ur. 1662), Michała Wawrzyńca (1664–1683), Kazimierza (ur. 1666) i córkę Barbarę Zofię (ur. 1670). W drugim małżeństwie przyszło na świat dziewięcioro dzieci, z których wieku dorosłego dożyło troje: Helena (1682–1729), zamężna 1.v. za Stanisławem Bartoszewskim, 2.v. za Janem Bielińskim, 3.v. za Baranowskim i 4.v. za Marcinem Słoneckim, Piotr Antoni (zob.) i Ludwika Katarzyna (1686–1707).

 

Estreicher, XXVI 150; Niesiecki; Żychliński, XXXI 239–41; Elektorów poczet; Urzędnicy, I/2, II/2; – Czapliński W., Opozycja wielkopolska po krwawym potopie (1660–1668), Kr. 1930, s. 70; Jarochowski K., Sprawa Kalksteina 1670–1672, W. 1883, s. 60; Kaźmierczyk A, Sejmy i sejmiki szlacheckie wobec Żydów w drugiej połowie XVII wieku, W 1994; Matwijowski K., Pierwsze sejmy z czasów Jana III Sobieskiego, Wr. 1976; II 64; Szemborski H., Rok 1670 w życiu politycznym województw poznańskiego i kaliskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, Historia LXVI, Wr. 1988, s. 198; – Dzieje ziemi kujawskiej, Ogł. A. Pawiński, W. 1888 II 64; Jerlicz J., Latopisiec albo kroniczka, Wyd. K. Wójcicki, W. 1853 II 154; Pisma do wieku Jana Sobieskiego, II; Transakcje chłopami w Rzeczypospolitej szlacheckiej (w. XVI–XVIII), Wyd. J. Deresiewicz, W. 1959 s. 523–4; Vol. leg., V 71, 217, 241, 292, 337, 352, 390, 559, 711; Teki Dworzaczka CD-ROM, Kórnik – P. 1997; – AGAD: Sig. t. 9 k. 15v.; AP w P.: Ks. Gr. Kalisz t. 16 k. 557, 577, 175 k. 836–837, 176 k. 571–574, 301 k. 14, 302 s. 380–384 (testament S-ego), Ks. Gr. Nakło t. 122 k. 546, 124 k. 86–87, Ks. Gr. Poznań t. 1220 k. 44, 50v.; B. Nauk. PAU i PAN w Kr.: rkp. 8597 k. 838, rkp. 8598 k. 558; B. Raczyńskich: rkp. 231 II s. 90–91, 160, 233–256, 280, 282, 333, 342–356; – Mater. Red. PSB: Mater. nadesłane przez Juliusza Sokolnickiego z Wielkiej Brytanii.

Jarosław Dumanowski

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.