Sokołowska-Łuszczewska Halina (1895–1970), aktorka, reżyser, dyrektor teatru, pedagog. Ur. 30 XII w Żytomierzu, była córką Józefa Sokołowskiego, nauczyciela muzyki i dyrygenta, oraz Eweliny z Proniewiczów, nauczycielki muzyki.
W r. 1913, po ukończeniu gimnazjum w Żytomierzu, S.-Ł. rozpoczęła naukę w Szkole Dramatycznej (Klasa Dykcji i Deklamacji) przy Warszawskim Tow. Muzycznym. Pod koniec r. 1914 została zaangażowana do Teatru Polskiego w Kijowie pod dyrekcją Franciszka Rychłowskiego. Tu współpracowała m.in. z Juliuszem Osterwą, który w sierpniu 1916 objął funkcję kierownika artystycznego teatru. W okresie tym grała m.in. w wystawianych przez Osterwę inscenizacjach „Wesela”, „Nocy listopadowej”, „Bolesława Śmiałego” S. Wyspiańskiego, „Odprawy posłów greckich” J. Kochanowskiego, „Księcia Niezłomnego” Calderona – J. Słowackiego. W r. 1917 wyszła za mąż za aktora Leona Łuszczewskiego. W kwietniu 1918 rozpoczęła pracę w zespole artystycznym kijowskiego Nowego Teatru Polskiego, powstałym w wyniku zainicjowanego przez Osterwę i Stefana Jaracza buntu przeciw dyrektorowi Rychłowskiemu. Zespół ten działał zaledwie 70 dni w niewielkiej sali Klubu Obywatelskiego «Ogniwo».
Po powrocie do kraju, na początku 1919 r., S.-Ł. rozpoczęła pracę w teatrach poznańskich – w objazdowym Teatrze Dramatycznym w W. Ks. Pozn. (1919) oraz w Teatrze Polskim (1919–23). W l. 1923–5 występowała w Teatrze Miejskim w Lublinie, a w l. 1925–7 w bydgoskim Teatrze Miejskim. We wrześniu 1927 rozpoczęła pracę w wielkopolskim Teatrze Objazdowym kierowanym przez Bolesława Brzeskiego i działającym w niewielkich miasteczkach Wielkopolski oraz Pomorza. Mimo bardzo trudnych warunków technicznych, socjalnych i finansowych (zespół podróżował w specjalnie przystosowanym wagonie towarowym, wożąc ze sobą elementy scenografii i kostiumy) teatr ten miał ambitny repertuar (m.in. dramaty Wyspiańskiego, Słowackiego, S. Żeromskiego). Do najważniejszych ról S-iej-Ł-iej na tej scenie zaliczyć należy tytułową w „Marii Stuart” Słowackiego, królowej Bony w „Barbarze Radziwiłłównie” A. Felińskiego, Panny Małgorzaty w „Ciotuni” A. Fredry, Młynarki w „Zaczarowanym kole” L. Rydla oraz Miss Born w komedii kryminalnej A. Ridleya „Pociąg-widmo”. Z zespołem Teatru Objazdowego S.-Ł. przyjechała w lutym 1929 do Gdańska. W maju t.r. odeszła z tegoż zespołu i przeniosła się do Gdyni. Rozpoczęła wówczas współpracę z Polskim Białym Krzyżem. Jako instruktor oświatowy Okręgu Morskiego prowadziła szkolenia i zajęcia teatralne dla działaczy oświatowych. W r. 1938 została odznaczona za działalność społeczno-oświatową Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akad. Literatury.
W październiku 1939 S.-Ł. została wysiedlona przez okupacyjne władze niemieckie z Gdyni do Lublina. Pod koniec grudnia t.r. przyjechała do Warszawy i niemal natychmiast wstąpiła w szeregi Związku Walki Zbrojnej. W dn. 16 VII 1940 została aresztowana i osadzona na Pawiaku, skąd 29 IX t.r. wywieziono ją do obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Po wyzwoleniu obozu, w czerwcu 1945, powróciła do Warszawy. W lipcu t.r. rozpoczęła pracę w Wydz. Kultury i Sztuki w Gdańsku na stanowisku starszego bibliotekarza. Należała do grona założycieli i twórców ruchu recytatorskiego, z którego wyłonił się Gdański Zespół Artystyczny. Prowadziła amatorskie zespoły teatralne, była wykładowcą na kursach oświatowych. M.in. zorganizowała we wrześniu i październiku 1945 «Wieczory poezji i prozy polskiej», w trakcie których wspólnie z prowadzonym przez siebie zespołem deklamatorskim, recytowała utwory polskich poetów, «pozwalając podziwiać słuchaczom swą doskonałą dykcję i umiejętne wczucie się w styl epoki» (M. Zalewska).
W dn. 1 IV 1948 S.-Ł. objęła funkcję dyrektora i kierownika artystycznego Teatru Miejskiego w Gnieźnie. Rozpoczęła pracę w bardzo trudnych warunkach: niemal cały zespół składał się z amatorów, brakowało podstawowego wyposażenia technicznego sceny oraz środków finansowych. Jako kierownik artystyczny starała się podnieść rangę teatru, m.in. przez systematyczne kształcenie umiejętności aktorskich członków zespołu. W krótkim czasie wprowadziła, równocześnie grając i reżyserując, wartościowy repertuar (m.in. „Ciotunia” Fredry, „Fircyk w zalotach” F. Zabłockiego, „Grube ryby” M. Bałuckiego, „Brat marnotrawny” O. Wilde’a, „Amfitrion” Plauta, „Głupi Jakub” T. Rittnera). Za jej dyrekcji teatr gnieźnieński osiągnął stabilizację artystyczną i organizacyjną i 1 XII 1949, w dużej mierze dzięki jej staraniom, został upaństwowiony. Funkcję dyrektora i kierownika artystycznego sprawowała w nim S.-Ł. do 1 III 1952. W l. 1952–4 była aktorką w Teatrze im. W. Bogusławskiego w Kaliszu, a następnie w Teatrze im. J. Osterwy w Lublinie, gdzie występowała w l. 1954–7. Z początkiem sezonu 1957/8 r. wróciła do Teatru im. A. Fredry w Gnieźnie, gdzie pracowała jako aktorka i reżyser aż do przejścia na emeryturę w dn. 31 XII 1965. Grała tu m.in. Pannę Małgorzatę w „Ciotuni” Fredry, Matkę w „Balladynie” Słowackiego, Panią Dobrójską w „Ślubach panieńskich” Fredry. Dn. 18 IV 1961 obchodziła jubileusz 45-lecia pracy scenicznej w roli Babki w sztuce A. Casona „Drzewa umierają stojąc”. W r. 1966 zamieszkała w Schronisku Artystów Weteranów Scen Polskich w Skolimowie, gdzie zmarła 17 XI 1970 i została pochowana na miejscowym cmentarzu paraf. Była odznaczona Krzyżem Zasługi i Krzyżem Walecznych, Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami i Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie z Leonem Łuszczewskim (1893–1956) S.-Ł. dzieci nie miała.
Fot. w zbiorach IS PAN; – Pol. Bibliogr. Liter. za l. 1960/1, 1970; Słown. Teatru Pol. (dot. Leona Łuszczewskiego, bibliogr., fot.); Słown. Teatru Pol., W. 1994 II (bibliogr., fot.); Almanach sceny polskiej 1970/71; – Ciesielski Z., Teatr polski w Wolnym Mieście Gdańsku 1920–1939, Gd. 1969; XX lat sceny gnieźnieńskiej, Gniezno 1966; XXV lat Państwowego Teatru im. A. Fredry, Gniezno 1971; Szczepkowska M., 20 lat teatru na Wybrzeżu, Gdynia 1968; Szczublewski J., Żywot Osterwy, W. 1973; Wilski Z., Polskie szkolnictwo teatralne 1811–1944, Wr. 1978; – „Głos Wpol.” 1959 nr 299 (M. Misiorny); „Lech” 1927 nr 28; „Teatr” 1971 nr 4 (E. Aniszczenko); „Ziemia Pomorska” 1945 nr z 24 X (M. Zalewska); – ZASP w W.: Arch. Działu Dokumentacji; – Rogacki H., Wielkopolski Teatr Objazdowy, P. 1964 (mszp. w zbiorach Arch. Uniw. im. A. Mickiewicza w P.).
Krzysztof Kurek