Rzadkowska z domu Hajda Helena (1902–1983), historyk, profesor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie. Ur. 8 X w Będzinie, była najmłodszą z ośmiorga dzieci Samuela Hajdy, kupca prowadzącego przedstawicielstwo firmy zbożowej na Zagłębie Dąbrowskie, i Reginy z Żabnerów.
Dzieciństwo spędziła na wsi w Niewiatrowicach koło Działoszyc w pow. pińczowskim. Do gimnazjum uczęszczała w l. 1915–21 w Będzinie. W r. 1921 rozpoczęła studia historii i literatury polskiej na UJ, które ukończyła w r. 1927; w t. r. uzyskała stopień doktora filozofii z zakresu historii na podstawie rozprawy napisanej pod kierownictwem Stanisława Kota pt. Stosunek polskiej opinii publicznej do rewolucji francuskiej. Podczas studiów ukończyła także roczne Studium Pedagogiczne dające uprawnienia do nauczania w szkole. Pracę zawodową rozpoczęła jako nauczycielka w r. 1927 w prywatnym gimnazjum w Słonimiu. W r. 1928 wyszła za mąż za Franciszka Rzadkowskiego, nauczyciela gimnazjalnego z Dąbrowy Górniczej. Po zamążpójściu pracowała w l. 1930–1 w Państwowym Gimnazjum w Dąbrowie Górniczej oraz w l. 1933–5 w szkole zawodowej w Będzinie. W r. 1933 uzyskała dyplom nauczyciela szkół średnich ogólnokształcących i seminariów nauczycielskich z zakresu nauczania historii jako przedmiotu głównego i języka polskiego jako przedmiotu dodatkowego.
W czasie okupacji niemieckiej mąż R-iej oraz całe jej rodzeństwo zostali zabrani do obozów koncentracyjnych, ona sama musiała się ukrywać. W r. 1941 R. zamieszkała w Krakowie, gdzie pozostała do śmierci.
Po wojnie, w l. 1946–8, R. pracowała w Krakowie na stanowisku sekretarza Zarządu Wojewódzkiego Ligi Kobiet, w l. 1951–2 była prezesem Zarządu Wojewódzkiego Tow. Wiedzy Powszechnej. Od r. 1952 pracowała do przejścia na emeryturę (1973) w Wyższej Szkole Pedagogicznej (WSP) w Krakowie. Zajmowała kolejno stanowiska zastępcy profesora, od r. 1957 etatowego docenta i od r. 1970 profesora nadzwycz. w Katedrze Historii Polski i Instytucie Historii WSP. Wykładała historię Polski l. 1648–1864, prowadziła seminarium z historii Oświecenia i walk narodowowyzwoleńczych XIX w., w którym wykonano ponad 200 prac magisterskich. Jako członek Komisji Programowej Min. Oświaty opracowała program nauczania historii Polski l. 1648–1864 dla studentów stacjonarnych i zaocznych w wyższych szkołach pedagogicznych. We własnej uczelni pełniła m. in. funkcję przewodniczącej senackiej komisji do spraw pomocniczych pracowników nauki i prodziekana Wydz. Filologiczno-Historycznego WSP przez 6 lat. Była od r. 1945 członkiem Polskiej Partii Robotniczej, potem Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej.
Swoją pracę doktorską wydała R. dopiero w r. 1948. Ponadto poświęciła okresowi Oświecenia kilka innych rozpraw: Rozwój myśli historycznej w dobie Oświecenia („Mater. i Studia do Dziej. Nauki Pol.”, W. 1958), Hugo Kołłątaj o nauczaniu historii („Wiad. Hist.” 1958 nr 4/5), Świeckość w systemie pedagogicznym Hugona Kołłątaja („Roczn. Nauk.-Dydakt. WSP w Kr.” 1962).
Główny wysiłek badawczy R-iej koncentrował się na tematyce walk narodowowyzwoleńczych i czasach Wielkiej Emigracji. Opublikowała rozprawę pt. Polemiki ideologiczne J. N. Janowskiego (W. 1960) oraz wydała wybór ważniejszych pism W. Heltmana i J. N. Janowskiego pt. „Demokracja polska na emigracji” (W. 1965); we wstępie R. przeciwstawiała się rozpowszechnionym we wcześniejszej historiografii powojennej hiperkrytycznym opiniom o działalności TDP, podkreślając, że zapoczątkowało ono ruch demokratyczny na emigracji i w kraju i wysunęło program bezwarunkowego uwłaszczenia. Wielkiej Emigracji dotyczyły także inne prace R-iej, np. Próby zjednoczenia emigracji w latach 1861–1863 („Roczn. Nauk.-Dydakt. WSP w Kr.” 1968 z. 32), „Demokrata Polski” w ostatnim okresie jego istnienia (1851–1863) („Studia Hist.” 1969 z. 3) oraz książka: Działalność Centralizacji Londyńskiej Towarzystwa Demokratycznego Polskiego 1850–1862 (Wr. 1971), określająca słabo dotąd zbadany okres w jego dziejach. Obszerna monografia (poświęcona Ludwikowi Rulewskiemu, członkowi Centralizacji) pisana w ostatnim okresie działalności twórczej R-iej nie ukazała się drukiem. Przedmiotem zainteresowań R-iej stało się także powstanie styczniowe. W monografii Marian Langiewicz (W. 1967) dała nową ocenę tej kontrowersyjnej postaci, ukazując jego talent dowódczy i patriotyczną postawę. Uzupełnieniem monografii były wydane przez R-ą „Pisma Mariana Langiewicza” (Kr. 1971).
R. była członkiem Komisji Nauk Historycznych Oddziału PAN w Krakowie. Działała też społecznie i politycznie. W l. 1947–55 była radną krakowskiej Wojewódzkiej Rady Narodowej, uczestniczyła w pracach Wojewódzkiej Komisji Kultury i Sztuki. R. zmarła 21 I 1983, pochowana została na cmentarzu Salwatorskim w Krakowie. Była odznaczona m. in.: Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Odznaką Tysiąclecia.
W małżeństwie z Franciszkiem Rzadkowskim, po wojnie działaczem gospodarczym, dyrektorem Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Hurtu Spożywczego, miała R. córkę Irenę, zamężną Hornik, lekarkę, zamieszkałą w USA.
Fot. w: Wyższa Szkoła Pedagogiczna im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie w latach 1946–1981, Pod red. Z. Ruty, Kr. 1981 s. 129; – Bibliogr. historii Pol. XIX w., II, III; – Żaliński H., In memoriam Helena Rzadkowska (8 X 1902 – 21 I 1983), „Kwart. Hist.” R. 91: 1984 s. 1085–7; tenże, Zmarła Helena Rzadkowska (8 X 1902 – 21 I 1983), „Studia Hist.” 1984 z. 2 s. 365–7; – Tyrowicz M., W poszukiwaniu siebie, L. 1988 II 77–8; – „Dzien. Pol.” 1983 nr 19; „Przekrój” 1983 nr 1965; – Arch. UJ: S II 516, WF II 478 (Hajdówna Helena); Arch. WSP w Kr.: Teczka osobowa.
Henryk Żaliński