INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Helena Skirmuntowa (Skirmunttowa, z domu Skirmunt)     

Helena Skirmuntowa (Skirmunttowa, z domu Skirmunt)  

 
 
1827-11-05 - 1874-02-01
Biogram został opublikowany w latach 1997-1998 w XXXVIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Skirmuntowa (Skirmunttowa, Skirmuntt) ze Skirmuntów Helena (1827–1874), malarka amatorka, rzeźbiarka. Ur. 5 XI w Kołodnem koło Pińska, była córką Aleksandra Skirmunta i Hortensji z Ordów, siostrzenicą Napoleona Ordy (zob.).

W dzieciństwie rysowała amatorskie studia krajobrazowe i scenki rodzajowe. W r. 1840 pobierała lekcje malarstwa u Wincentego Dmochowskiego w Wilnie, następnie w l. 1844–5, podróżując po Europie, studiowała malarstwo u W. Krausego w Berlinie i u C. Vogel von Vogelsteina w Dreźnie. W r. 1848 poślubiła właściciela ziemskiego Kazimierza Skirmunta, syna Aleksandra (zob.), z którym mieszkała w majątku rodzinnym Kołodne. Malowała w tym okresie głównie portrety członków rodziny i sąsiadów, m. in. Portret Konstancji z Sulistrowskich Skirmunttowej (1845), Portret Tekli z Przyborów Skirmunttowej, 2. v. Lubańskiej (olej, 1845–8?, Litewskie Muz. Narodowe w Wilnie), Portret sióstr Teofili i Zenony Lubańskich (po r. 1850). Zaprzyjaźniła się (w r. 1850) z Jadwigą Kieniewiczówną z Dereszewicz, malarką amatorką. Pod jej wpływem pogłębiła swój katolicyzm, a w sztuce zwróciła się ku tematyce religijnej. Namalowała m. in. Portret siostry wizytki Marii Czapskiej modlącej się w klasztorze Panien Wizytek w Wilnie (1851), obraz ołtarzowy N.M.P. Niepokalanie Poczęta (1855/6, dawniej znajdował się w kościele Pijarów w Duksztach koło Wilna). S. zaprojektowała architektoniczny ołtarz dla kościoła w Ochowie koło Pińska (fot. w B. Ossol.). Przy pomocy malarza samouka Konstantego Radyki wykonywała restauracje obrazów z kościoła w Pińsku, a także haftów na szatach liturgicznych. W r. 1852, aby leczyć oczy, wyjechała za granicę. Podjęła wówczas studia rzeźbiarskie, najpierw w Wiedniu pod kierunkiem J. Cesara, później w Rzymie, gdzie nauczycielami jej byli P. Galli i L. Amici.

Jesienią 1854 S. powróciła do Kołodnego, gdzie urządziła sobie pracownię rzeźbiarską. Wykonała wiele płaskorzeźbionych medalionów z podobiznami krewnych, znajomych i osobistości życia publicznego, m. in. Portret męża, Kazimierza Skirmuntta (1854, medalion płaskorzeźbiony, gips, Litewskie Muz. Narodowe w Wilnie), Portret Jadwigi Kieniewiczówny (1858), Portret Bronisława Zaleskiego (1859), kopię bliżej nieznanego „Portretu Joachima Lelewela” (ok. 1860), Portret Józefa Ignacego Kraszewskiego (po 1861). Tworzyła też rzeźby religijne; w l. 1853–71 cztery krucyfiksy (jeden z nich, brąz posrebrzony, znajduje się w kościele Podwyższenia Krzyża Świętego w Janowie Poleskim koło Pińska). Po r. 1861, pod wpływem patriotycznych nastrojów, wykonała płaskorzeźbione Herby Rzeczypospolitej oraz herby Korony, Litwy i Rusi.

Podczas powstania styczniowego S. została aresztowana za próbę dostarczenia depeszy Romualdowi Trauguttowi. W październiku 1863 została zesłana do Tambowa; od czerwca 1864 przebywała w pobliskim Kirsanowie. Zesłanie opisała w Dzienniku (B. Ossol.: rkp. 13825/I, dziennik we fragmentach został opublikowany przez Bronisława Zaleskiego pt. Z życia Litwinki, 1827–1874, z listów i notatek, P. 1876). Na zesłaniu nadal rzeźbiła, wg niepotwierdzonej informacji tworzyła m. in. wizerunki współzesłańców.

Wiosną 1867 S. została zwolniona, jednak objęta zakazem pobytu na Litwie, zamieszkała jesienią 1869 w posiadłości swego teścia Bałakława na Krymie. Wyrzeźbiła wtedy (w l. 1867/8 i 1873) dwa paschały woskowe z motywami symbolicznymi dla kościoła Franciszkanów w Pińsku i kościoła w Różynie na Ukrainie. W r. 1870 zaprojektowała cykl płaskorzeźb przedstawiających dawnych bohaterów Litwy; z nich znane są dwie plakiety gipsowe: Wielki książę litewski Mendog i Wielki książę litewski Gedymin (plakiety Gedymina odlane po r. 1870 w brązie znajdują się w Muz. Narodowym w Poznaniu i w Litewskim Muz. Narodowym w Wilnie). Niedokończone pozostały dwa tryptyki z przedstawieniami duchowych przywódców narodu litewskiego: bpa wileńskiego Wojciecha Tabora, bpa żmudzkiego Melchiora Giedroycia oraz św. Kazimierza i w. ks. lit. Witolda. Najbardziej znanym dziełem S-ej są (niedokończone) Szachy historyczne, przedstawiające wyprawę Jana III przeciwko Turkom pod Wiedeń. Rzeźbienie ich rozpoczęła jeszcze na zesłaniu w r. 1864, przeznaczając je wówczas dla zesłańców idących na Sybir. Przerwaną pracę podjęła ok. r. 1870–1 i do r. 1873 wykończyła 12 figurek partii polskiej oraz 10 tureckiej. Odlewy w brązie, posrebrzane i pozłacane, zostały wykonane w Wiedniu w r. 1873 pod kierunkiem J. Cesara (obecnie znajdują się w Muz. Narodowym w Krakowie; w r. 1883 były upowszechniane w litografii M. Fajansa, w r. 1887 (?) w fotografii J. Kostki i L. Mulerta w Warszawie). W r. 1873, ciężko chora, S. udała się na kurację na południe Francji. Zmarła 1 II 1874 w Amélie-les-Bains.

W małżeństwie z Kazimierzem Skirmuntem miała S. czworo dzieci: syna Stanisława i córki: Irenę, zamężną za Tytusem Olszowskim, Konstancję (zob.) i Kazimierę (1865–1938), która w r. 1888 wyszła za mąż za Kazimierza Romera z Janopola.

S. była pierwszą polską artystką systematycznie zajmującą się rzeźbą. Tworzyła w duchu «polskiego nazarenizmu». Prace S-ej były pokazane na wystawach w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie w l. 1876–7 i 1883, w Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1874) i Lwowie (1874/5). Poza wymienionymi wyżej, jej prace znajdują się w Muz. Narodowym w Krakowie (portrety medalionowe gipsowe: Józefiny z Butrymowiczów Ordziny, Hieronima Pławińskiego, Henryka Rodziewicza, pełnoplastyczna rzeźba Pegaz, odlew gipsowy).

Aresztowanie S-ej w r. 1863 przedstawił Stanisław Strumph-Wojtkiewicz w jednym z epizodów swej powieści „Traugutt” (1987).

 

Autoportret (medalion, gips) w: Lit. Muz. Sztuki w Wilnie; Autoportret (1855, rys. ołówek, zaginiony); Portret S-ej przez L. Amiciego (ok. 1854, medalion, marmur, w r. 1901 był w zbiorach rodzinnych w Pińsku, zaginiony); Portret S-ej namalowany przez nieznanego malarza w Dreźnie (ok. 1845, dawniej w dworze w Janopolu w Inflantach Polskich, zaginiony); Fot. S-ej z r. 1857 – wszystkie reprod. w: Rzeźby Heleny Skirmunttowej (teka fot. Józefy Bułhakówny), Pińsk 1931; Fot. S-ej w Gabinecie Grafiki w B. Ossol.; – Estreicher w. XIX, IV 170; Nowy Korbut, IX; Pol. Bibliogr. Sztuki; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Żychliński, I; Chwalewik, Zbiory pol., I 195; Cicha D., Gabinet J. I. Kraszewskiego, P. 1974; Inwentarz rękopisów B. Ossolińskich, Wr. 1975 V; Jaworski F., Medaliony polskie, Zbiory rodziny Przybyslawskich, Galeria m. Lwowa, Lw. [1910]; Kowalski M., Portret J. I. Kraszewskiego w medalierstwie i rzeźbie, Katalog wystawy, Muz. J. I. Kraszewskiego w Romanowie, Międzyrzec Podlaski 1981; Le Musée National Polonais de Rapperswil, Cracovie 1909; Skimborowicz H., „Ku czci Bogarodzicy”. Pamiątka pierwszej w Warszawie wystawy mariańskiej, W. 1905; Tymczasowy katalog 8. wystawy TPSP we Lwowie, 1874/75, Lw. 1875; Wiercińska, Katalog prac TZSP; – Aftanazy R., Materiały do dziejów rezydencji, W. 1986–7 II, III, IV; Kieniewicz S., Dereszewicze 1863, Wr. 1986; Kraszewski J. I., Szachy ś.p. Heleny Skirmuntowej, „Tyg. Ilustr.” 1875 półr. I, s. 11–13; Kwiatkowska M. I., Rzeźbiarze warszawscy XIX w., W. 1995; [Pietkiewicz A.] Pług A., Helena Skirmuntowa i jej szachy historyczne, „Kłosy” 1876 półr. II s. 202–3, 218–19; Szymańska R., Odsiecz Wiednia na szachownicy, „Wpol. Ilustr.” 1929 nr 44 s. 14; – Rzeźby Heleny Skirmunttowej, 1827–1874 (teka fot. Józefy Bułhakówny, z ręcznymi podpisami), Wyd. K. Skirmunttówna, Pińsk 1931 (odnalezione egzemplarze: B. Ossol., Gabinet Grafiki, B. IS PAN); – „Biesiada Liter.” 1877 półr. II s. 47, 1878 półr. II s. 208; „Ruch Liter.” (Lw.) 1875 nr 17 s. 276; „Spotkania z Zabytkami” 1995 nr 10 s. 12; „Życie i Sztuka” 1901 nr 32 s. 376; – B. Jag.: rkp. 6478/IV (Koresp. J. I. Kraszewskiego, list S-ej), rkp. 6532/IV (Koresp. J. I. Kraszewskiego, list S-ej, jej męża i córki); B. Ossol.: rkp. 13816/II (Papiery rodziny Skirmuntów), rkp. 13819/II–13824/II (Koresp. między S-ą i J. Kieniewiczówną), rkp. 13826/II (Sienkiewicz J., Życie i działalność artystyczna Skirmunttowej), rkp. akc. 156/72 (fot. S-ej i jej prac); IS PAN: Mater. do Słown. Artystów Pol.; Muz. Narod. w W.; Zbiory ikonogr. i fot., rkp. 683 (Koresp. Aleksandra Lessera, list męża S-ej), rkp. 707 (Koresp. A. Lessera, list S-ej); Słown. Artystów Pol., VIII [w oprac., J. Polanowska]; – Mater. Red. PSB: Informacje Zofii Dernałowicz z W.

Jolanta Polanowska

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Maksymilian Gierymski

1846-10-09 - 1874-09-16
malarz
 

Tytus Chałubiński

1820-12-29 - 1889-11-04
lekarz
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Jadwiga Łuszczewska ("Deotyma")

1834-08-01 - 1908-09-23
poetka
 

Ludwik Natanson

1822-03-04 - 1896-06-06
lekarz
 

Jacenty Sachowicz

1813-08-17 - 1875-02-14
malarz
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.