Skarbek Henryk Stanisław Leon (1839–1904), ziemianin, kurator dziedziczny Fundacji Skarbkowskiej. Ur. 10 IV w Warszawie, był synem Fryderyka (zob.) i jego drugiej żony Pelagii z Rutkowskich.
Po ukończeniu nauki w szkołach warszawskich, S. osiadł w majątku Wyczółki (pow. sochaczewski). Dn. 28 IX 1861 wraz z Teofilą Łabędzką, właścicielką sąsiedniej wsi Okęczyce, zamówił w Warszawie (na Mokotowie) nabożeństwo patriotyczne dla chłopów, za co został aresztowany w końcu września t.r. i skazany na 3 miesiące więzienia w fortecy modlińskiej. Dn. 19 I 1863 S. poślubił Aleksandrę z Okęckich. W kilka dni później, 28 I, przystąpił do powstania styczniowego. Jako adiutant Ludwika Mierosławskiego walczył w lutym na Kujawach, m.in. w przegranej bitwie pod Krzywosądzem (19 II). Był ranny, aresztowany i więziony przez półtora roku w Modlinie. Jakiś czas przebywał w więziennym szpitalu.
W r. 1865 S. mieszkał w Warszawie przy ul. Marszałkowskiej. Później osiadł w rodzinnym majątku Grodzisk (pow. błoński), złożonym z kilku folwarków, pięknego parku i pomarańczarni. Na rezydencję wybrał stary dwór w pobliskich Jordanowicach. Pod kierunkiem S-ka dawano w Grodzisku przedstawienia amatorskie, sam uprawiał śpiew i muzykę, występował też m.in. w roli Milczka w przedstawieniu amatorskim „Zemsty” Aleksandra Fredry w Przasnyszu. Rozparcelował niektóre folwarki należące do grodziskiego majątku na domki i wille letnie dla mieszkańców Warszawy. Był jednym z pięciu założycieli stowarzyszenia «Wzajemnego Ubezpieczenia Obywateli» i długoletnim delegatem Tow. Kredytowego Ziemskiego w Król. Pol.
Po sprzedaży majątku w Król. Pol. S. przeniósł się w r. 1882 do Lwowa. Po śmierci Karola Jabłonowskiego powołany został w r. 1885 do objęcia kuratorii Fundacji hr. Stanisława Skarbka Zakładu dla sierot i starców w Drohowyżu w pow. żydaczowskim. Kuratoria Fundacji przyniosła S-kowi stabilizację finansową, otrzymywał stałą pensję i miał prawo do bezpłatnego mieszkania w skarbkowskim gmachu teatralnym. Dn. 4 XI 1889 został «zwolniony» z obywatelstwa rosyjskiego. Stroniąc od polityki, brał udział w licznych przedsięwzięciach artystycznych o charakterze filantropijnym i rocznicowym.
We Lwowie S. był I wiceprezesem Tow. Sztuk Pięknych w l. 1886–91, działał ponadto w Kole Literacko-Artystycznym. W r. 1886 został honorowym członkiem Stow. Katolickiej Młodzieży Rękodzielniczej «Skała». Był też honorowym członkiem galicyjskiego Tow. Tatrzańskiego. Należał w l. 1898–1901 do Tow. Gospodarczo-Rolniczego. Żona S-a działała w Tow. im. św. Salomei, zajmującym się wdowami i sierotami.
S. był «wysoki, piękny, imponujący, w bogatym staropolskim kontuszu – postać jakby żywcem zdjęta z historycznych obrazów Matejki» – pisała Anna Skarbek-Sokołowska. Zmarł 2 I 1904 we Lwowie, pochowany został 5 I w kaplicy w Drohowyżu. W kondukcie pogrzebowym w czasie eksportacji trumny na dworzec kolejowy we Lwowie uczestniczyli m.in. arcybp ormiański Józef Teodorowicz i arcybp lwowski Józef Weber.
Z małżeństwa z Aleksandrą z Okęckich (1846–1917), właścicielką Korbowa (pow. grójecki), córką Józefa, i Anny z Iwanickich, miał S. córki: Józefę (1863–1864), Marię Zofię (ur. 1866), żonę Zdzisława Czosnowskiego, Pelagię, Zofię (1878–1963), absolwentkę kursów gospodarstwa wiejskiego i mleczarstwa w Holandii, żonę Zdzisława Okęckiego (zob.), oraz synów: Fryderyka Franciszka (ur. 1865), właściciela dóbr Sygniówka w pow. lwowskim, od r. 1904 kuratora dziedzicznego Fundacji Skarbkowskiej, oraz bliźniaków Henryka (1874–1875) i Aleksandra (zob.).
Pelagia (ur. 1872), śpiewaczka, była uczennicą Teresy Arklowej w Mediolanie (wg „Tyg. Ilustr.” otrzymała dyplom Akademii Muzycznej w Bolonii). W l. 1902 i 1903 występowała na koncertach Tow. Muzycznego we Lwowie. W latach późniejszych dawała koncerty na cele dobroczynne, m.in. w Warszawie (19 XII 1905) i w Krakowie (11 I, 1 II 1907). Występowała w Paryżu; w r. 1909 przewodniczyła, wraz z powieściopisarką Marią Szeligą, sekcji polskiej przy klubie międzynarodowym w Paryżu. Znana we Lwowie jako działaczka społeczna, szczególnie wyróżniła się w czasie pierwszej wojny światowej (1914–15); opiekowała się rannymi i inwalidami w szpitalu Czerwonego Krzyża w klasztorze ss. Opatrzności. W jej mieszkaniu przy ul. Zofii Chrzanowskiej znajdowało się jedno z czterech biur filialnych Stow. Czerwonego Krzyża.
Bibliogr. Warszawy. 1795–1963; Słown. Geogr. (Grodzisk, Jordanowice); Boniecki, IV 28; Borkowski, Almanach, s. 850–2; Żychliński, XXV 115–16, 125, XXVI 163, XXVII 133–4; Wiczkowski J., Lwów, jego rozwój i stan kulturalny oraz przewodnik po mieście, Lw. 1907 s. 464 (dot. żony Aleksandry), 504–5 (dot. fundacji S. Skarbka); – Chołodecki J. Białynia, Półwiekowa przeszłość Stowarzyszenia Katolickiego Młodzieży Rękodzielniczej „Skała” we Lwowie, Lw. 1906 s. 73, 76, 182; Estreicher K., Teatra w Polsce, Kr. 1992 IV cz. 1.; Ramotowska F., Rząd carski wobec manifestacji patriotycznych w Królestwie Polskim w latach 1860–1862, Wr. 1971; – Chołodecki J. Białynia, Pamiętnik powstania styczniowego, Lw. 1913; Domeyko I., Moje podróże, (Pamiętniki wygnańca), Wyd. E. H. Nieciowa, Wr. 1963 III; Gawalewicz M., O teatrze amatorskim, „Echo Muzycz. i Teatr.” 1884 nr 51 s. 531; Lubieniecki J. K., Wspomnienia, w: Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., II 141, 157; Pamiętnik Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim, W. 1884 s. 371; Skarbek-Sokołowska A., Czas udręki i czas radości. Wspomnienia, Wr. 1977; Sprawozdania Wydz. Koła literacko-artystycznego we Lwowie za r. 1897/8–1892/3, Lw. 1899–1923; Szematyzmy Król. Galicji za l. 1887–1904; – „Czas” 1861 nr 233 s. 3; „Echo Muzycz. Teatr. i Artyst.” 1884 nr 51 s. 531, 1885 nr 86 s. 212, nr 92 s. 272, 1900 nr 883 s. 416; „Nowa Reforma” 1904 nr 3, 1917 nr 417 (nekrolog żony); „Tyg. Ilustr.” 1904 nr 2 s. 24 (tu data śmierci: 3 I); – B. Jag.: rkp. 9812 III k. 105, 106v. (Najbliższa genealogia Aleksandra Skarbka de Góra Abdank), 110, 115; B. Ossol.: rkp. 5698 III (metryki chrztu synów S-ka: Fryderyka Franciszka i Aleksandra), 14401 k. 177; B. PAN w Kr.: rkp. 2159 t. 17; L’vivs’ka deržavna naukova biblioteka im. V. Stefanika: Fond nr 105 Arch. Fundacji Stanisława hr. Skarbka (nie wykorzystane); – Bibliogr. do Pelagii Skarbkówny: Fot. z r. 1916 w B. PAN: rkp. 10540; – Chołodecki J. Białynia, Lwów w czasie okupacji rosyjskiej (3 września 1914 – 22 czerwca 1915), Lw. 1930: tenże, Wspomnienia z lat niedoli i niewoli 1914–1918, Lw. 1919 s. 23–5; – „Bluszcz” 1910 nr 20 s. 215 (portret): „Echo Muzycz. Teatr. i Artyst.” 1902 nr 965 s. 152, 1903 nr 49/50 s. 795; „Lwow. Wiad. Muzycz. i Liter.” 1929 nr 9 s. 4; „Nowości Muzycz.” 1904 nr 11 s. 3; „Przegl. Muzycz. Teatr. i Artyst.” 1905 nr 5 s. 90–1, 1906 nr 9/10 s. 150–1; „Przegl. Wpol.” 1914 nr 13 s. 309–12; „Tyg. Ilustr.” 1909 nr 9 s. 176 (fot).
Elżbieta Orman