Marczewski Hipolit Kasjan (1853–1905), rzeźbiarz. Ur. 13 VIII w Dobrej koło Turka, był synem Pawła, strażnika tabacznego, i Korduli z Wołyńskich. Uczęszczał M. do Szkoły Rysunkowej w Warszawie, a następnie od r. 1872 uczył się rzeźby w pracowni F. Cenglera. W r. 1880 otrzymał I nagrodę Tow. Zachęty Sztuk Pięknych (TZSP), w wysokości 200 rub., za posąg księdza Augustyna Kordeckiego (obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie). W rok później wyjechał do Rzymu jako stypendysta TZSP (4-letnie stypendium z fundacji F. Sobańskiego) i pozostawał tam do r. 1884, doskonaląc się w rzeźbie zrazu w Królewskim Instytucie Sztuk Pięknych w oddziale Senda Libera, potem pracując samodzielnie. M. utrzymywał stałe kontakty z kolonią artystów polskich działających wówczas w Rzymie (W. Brodzki, W. Kotarbiński, P. Weloński), najbliżej zaprzyjaźniony był z H. Siemiradzkim. W r. 1883 rozpoczął pracę nad rzeźbą głowy Homera, którą wykonał w brązie. W r. 1885 M. powrócił do kraju, zamieszkał w Warszawie i tam przy ul. Solec 111 prowadził zakład rzeźbiarski. Od r. 1901 mieszkał w Otwocku, gdzie nabył willę i wybudował pracownię rzeźbiarską. M. był od r. 1881 rzeczywistym członkiem TZSP; do Komitetu TZSP wybierany był w l. 1886–8, zasiadał kilkakrotnie w jury konkursów artystycznych (np. 1890, 1903) oraz uczestniczył w organizowaniu wystaw sztuki w Warszawie i Łodzi. Został także członkiem Tow. Przyjaciół Sztuk Pięknych (TPSP) w Krakowie. M. był związany z warszawskim środowiskiem artystycznym, wystawiał swe rzeźby w miejscowych salonach, u Aleksandra Krywulta w l. 1880, 1881, 1885, 1886, 1902 i w TZSP w l. 1874–82, 1884–9, 1891, 1895–7, 1901–4; w l. 1881–3 wystawiał również w TPSP w Krakowie (m.in. portret J. Matejki). W r. 1895 pokazał swe prace na powszechnej wystawie w Berlinie.

Twórczość M-ego cechowała pomysłowość kompozycji, patos ruchu, indywidualizacja przedstawionej postaci, poprawna forma i staranność w opracowaniu szczegółów, zwłaszcza draperii. M. rzeźbił w marmurze, gipsie, brązie i terakocie. Projektował pomniki, nagrobki i rzeźby religijne, wśród nich: stacje Męki Pańskiej, Chrystus Zmartwychwstały, posągi św. Pawła i Ludwika dla kościoła Wszystkich Świętych w Warszawie (gips, 1887, zniszczone w czasie powstania warszawskiego), grupa Chrystus w drodze na Kalwarię (ostatnia jego praca niedokończona). W r. 1891 uzyskał główną nagrodę w konkursie ogłoszonym przez warszawskie Tow. Muzyczne za projekt posągu S. Moniuszki, przeznaczonego do Teatru Wielkiego: posąg odkuty w marmurze ustawiono w r. 1901 w foyer Teatru (zniszczony w r. 1940). M. rzeźbił także figury i grupy o tematyce rodzajowej, jak Zaloty, Cyganka, Typ z okolic Rzymu, Kowal, Rozrywka pastucha, Na granicy, oraz alegoryczne, np. Cisza (popiersie marmurowe), Nauka (1894, na budynku Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie), Wisła (w Tow. Wioślarskim w Warszawie), Husarz (na gmachu hr. Łubieńskiego tamże). Tworzył też portrety w popiersiach (F. Chopina, S. Moniuszki, A. Odyńca, W. Strzaleckiego) i medalionach (J. Hirschfelda, J. Matejki, J. Supińskiego, aktorki Marii Deryng). M. był rzeźbiarzem pracowitym, wrażliwym; odznaczał się prawością charakteru, co jednało mu licznych przyjaciół w kołach artystycznych. M. zmarł 17 I 1905 w Karniewie koło Ciechanowa, pochowany został na cmentarzu parafialnym w Lekowie.

M. był żonaty dwukrotnie. Pierwszy raz z Marią z Olszewskich, siostrą Aleksandry, żony malarza W. Piechowskiego; drugą żoną M-ego (od r. 1901) była Cecylia Jadwiga z Dębskich (1868–1946), która po śmierci męża wyszła za Aleksandra Wołoszyńskiego. Synem M-ego z małżeństwa z Cecylią był Wiktor Tadeusz (ur. 1904), nauczyciel w Brudzewie, zmarły w r. 1941 w hitlerowskim obozie zagłady w Mauthausen-Gusen.

Podob. w: „Echo Muzycz., Teatr. i Artyst.” 1891 nr 424 s. 577, 1901 nr 7 s. 79, „Wędrowiec” 1891 nr 46 s. 103; – Grajewski, Bibliografia ilustracyj; W. Enc. Ilustr.; W. Enc. Powsz., (PWN); Roczn. Nauk.-Liter.-Artyst. (Okręta), W. 1905; Swieykowski, Pam. Tow. Przyj. Sztuk Pięknych; Thieme–Becker, Lexikon d. Künstler; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie. Katalog zbiorów, W. 1904 s. 29; toż, 1925 s. 62 nr 313 (życiorys pióra H. Piątkowskiego); toż, 1938 s. 18 nr 313; Wiercińska J., Katalog prac wystawionych w Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Wr.–W.–Kr. 1969 s. 216–7; – Gagatnicki A., Kościół Wszystkich Świętych w Warszawie, W. 1893 s. 64; Jaworski F., Medaliony polskie, Lw. 1910 poz. 168, 366; Płażewska M., Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880–1906), „Roczn. Muz. Narod. w W.” T. 10: 1966 s. 390; Polskie życie artystyczne w latach 1890–1914, Pod red. A. Wojciechowskiego, Wr.–W.–Kr. 1967; Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Księga w 75-lecie, W. 1936 s. 30,39, 150, ilustr. 43; Wiercińska J., Tow. Zachęty Sztuk Pięknych w Warszawie, Wr.–W.–Kr. 1968; – Spraw. Komitetu Tow. Zachęty Sztuk Pięknych, 1874–1904; – „Bibl. Warsz.” 1905 t. 1 s. 606–7; „Czas” 1905 I nr 21 s. 2 (błędny r. ur. 1858); „Echo Muzycz. Teatr. i Artyst.” 1893 nr 19 s. 225; „Kraj” 1901 I nr 6 s. 15, nr 7 s. 21 dod. („Życie i Sztuka”) 1905 nr 5 s. 11–12; „Świat” 1891 nr 22 s. 541; „Tyg. Illustr.” 1887 I s. 359, 1890 I nr 4 s. 6, 1894 1 nr 22 s. 351, II nr 34 s. 127, nr 45 s. 302, 1897 I nr 6 s. 117, II nr 47 s. 934, 1898 II nr 34 s. 672, 1899 I nr 14 s. 279, nr 33 s. 655, 1903 I nr 5 s. 99, 1905 I nr 4 s. 65 (fot.), nr 5/6 s. 97–8 (H. Piątkowski); „Wędrowiec” 1891 II nr 45 s. 85–6, 1899 II nr 36 s. 711; – B. Jag.: rkp. 4853 (13 listów do TPSP w Kr.); B. Ossol.: rkp. 7475 (1 list do TPSP w Lw.); B. Publiczna m. stoł. W.: rkp. z arch. „Przegl. Tyg.”; Parafie rzymsko-katol.: Dobra koło Turka (Księga chrztów 1853 nr 57), Lekowo, pow. Ciechanów (Księga zmarłych 1904–16), 1905 nr kol. 8; – Pismo Arch. Państw. w P., z 7 VI 1971; Informacje pisemne parafii Wszystkich Świętych w W. z 19 VII i parafii katedralnej we Włocławku z 21 VII 1971; Informacje Haliny Piechowskiej i Jerzego Marczewskiego.

Michał Domański