Puzynianka Irena (1881–1933), przewodnicząca Narodowej Organizacji Kobiet, posłanka na Sejm RP, działaczka społeczna i katolicka. Ur. 21 III w majątku rodzinnym Hrymiacze (Hremiacze) koło Brześcia nad Bugiem, była córką Józefa Adolfa i Marii Tekli z Okwietko-Szyszłów, młodszą siostrą Józefa (zob.).
Od 14 roku życia P. kształciła się w Sacré Coeur w Pressbaum pod Wiedniem. Nie ukończyła wyższego kursu studiów, gdyż opuściła Pressbaum w r. 1899. W czerwcu 1914 zmarł jej ojciec, w wyniku czego P. musiała zająć się zarządem majątku. W sierpniu 1915 została przez wojskowe władze rosyjskie ewakuowana do Rosji, gdzie zajmowała się pracą społeczną na rzecz wychodźców z Polski. Jesienią 1916 wraz z matką wyjechała do Helsinek. Tam kierowała szkółką, nauczając w niej także religii. Po wybuchu rewolucji październikowej przeniosła się do Sztokholmu. W kwietniu 1918 uzyskała od władz niemieckich zezwolenie na przyjazd do Warszawy. Nie zezwoliły one jednak na jej powrót do Hrymiacza. W Warszawie zaczęła swoją działalność od akcji charytatywnej i nauczania religii.
Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę P. włączyła się z dużym zaangażowaniem do Narodowej Organizacji Wyborczej Kobiet Polskich (NOWKP), początkowo w sekcji kolportażowej, potem w roli agitatorki na rzecz listy wyborczej do Sejmu Ustawodawczego («ósemki»), reprezentującej ugrupowania narodowe i katolickie. Będąc zwolenniczką stworzenia stałej organizacji kobiecej, przyczyniła się do przekształcenia NOWKP w Narodową Organizację Kobiet (NOK). P. brała również udział w agitacji przedplebiscytowej na Górnym Śląsku. W końcu 1921 r. została wybrana na przewodniczącą NOK. Na tym stanowisku zaznaczyła się jako zwolenniczka zachowania przez tę organizację autonomii, chociaż była członkiem Zarządu Głównego Związku Ludowo-Narodowego (ZLN). Pogląd taki sformułowała wyraźnie w mowie z 11 VI 1922. W grudniu 1921 P. zainicjowała utworzenie komitetu pomocy dla repatriantów powracających ze Związku Radzieckiego pod nazwą «Polki Repatriantom». Działał on przez kilka miesięcy. W r. 1922 została wybrana na posła z listy nr 8: ZLN w okręgu nr 1: Warszawa-miasto. Brała udział w pracach Sejmowej Komisji Opieki Społecznej i Inwalidzkiej, później Emigracyjnej. Dn. 14 III 1923 złożyła wniosek sejmowy w sprawie uwięzienia przez władze radzieckie arcbpa Jana Cieplaka i czternastu księży katolickich. W t. r. wzięła udział w międzynarodowym kongresie antyalkoholowym w Kopenhadze, gdzie wygłosiła przyjęty z dużym aplauzem referat pt. Kobieta w parlamencie a akcja antyalkoholowa. Jesienią 1923 P. stała się główną organizatorką komitetu «Chleb głodnym dzieciom» zajmującego się pomocą materialną dla niedofinansowanych zakładów opiekuńczych dla dzieci. W dn. 5 VII 1924 przemawiała w Sejmie podczas dyskusji nad preliminarzem budżetowym, wzywając do przeprowadzania prawidłowych inspekcji w zakładach opiekuńczych, szkolenia tamtejszego personelu, tworzenia nowych zakładów dla dzieci chorych i remontowania starych. W r. 1924 P. uznała, że nie jest możliwa równoległa przynależność NOK do Polskiej Unii Katolickich Stowarzyszeń Kobiecych, a za jej pośrednictwem do Katolickiej Unii Międzynarodowej i do Międzynarodowej Organizacji Kobiet, która nie miała charakteru wyznaniowego. Stała się wówczas zwolenniczką opuszczenia Międzynarodowej Organizacji Kobiet przez NOK. Jednak z powodu oporu większości swoich współpracownic musiała zaniechać tego zamiaru. Dn. 24 IV 1925 wystąpiła z wnioskiem sejmowym w sprawie odebrania debitu wydawnictwom naruszającym moralność publiczną. W marcu 1926 zainicjowała założenie stowarzyszenia «Opieka polska nad rodakami na obczyźnie». Po zamachu majowym, zmieniła czasowo swój stosunek do sprawy autonomiczności NOK, co wyraziło się także w fakcie prowadzenia propagandy wyborczej przez NOK na korzyść endecji. W r. 1927 wysunęła projekt rezolucji w postaci programu opieki nad emigranatami polskimi. Trzy punkty z tego programu zostały uchwalone przez Sejm. W t. r. na wniosek P-i Sejm również uchwalił rezolucję w sprawie powoływania kobiet na urzędy sędziowskie w sądach dla nieletnich.
W r. 1928 P. ponownie kandydowała do Sejmu w okręgu wyborczym nr 1, z Listy Katolicko-Ludowej (nr 24), nie otrzymała mandatu, ale została wybrana na zastępcę posła. W t. r. wzięła udział w Międzynarodowym Kongresie Pracy Społecznej w Paryżu, wydelegowana przez stowarzyszenie «Opieka polska nad rodakami na obczyźnie». Na skutek nieudanego, a planowanego przez P-ę usunięcia z kierownictwa NOK jej antagonistek, które były zwolenniczkami wejścia NOK w skład Stronnictwa Narodowego, po kilku miesiącach tarć złożyła w marcu 1929 mandat przewodniczącej i przeniosła się na stałe do Poznania. Tam zajęła się organizacją poznańskiej filii «Opieki polskiej nad rodakami na obczyźnie». Uzyskała też dla tej organizacji patronat prymasa Augusta Hlonda. W lipcu 1930 P. wystąpiła na Pierwszym Krajowym Kongresie Eucharystycznym w Poznaniu. W końcu t.r. wycofała się z pracy społecznej, poświęcając się opiece nad chorą matką. Zmarła 6 IX 1933 w Poznaniu. Została pochowana w grobie rodzinnym na Powązkach w Warszawie. Tablica pamiątkowa ku czci P-i dłuta Antoniego Madejskiego została wmurowana w kościele Św. Krzyża w Warszawie.
P. nie założyła rodziny.
Mościcki – Dzwonkowski, Parlament RP 1919–27; Rzepeccy, Sejm i Senat 1922–7, s. 115 (fot.), 120, 465, 468; Rzepeccy, Sejm i Senat 1928–33, s. 17, 223; – Biskupska M., Irena Puzynianka. Życie i praca, P. 1938 (fot.); Czempiński J., Tragedia dziecka polskiego, „Kur. Warsz.” 1923 nr 315; Drużbacka A., La princesse Irène Puzyna, Paris 1936 (fot.); taż, Śp. Księżniczka Irena Puzynianka, Prałkowice 1933; Kobieta w sejmie. Działalność posłanek Narodowej Organizacji Kobiet, Zarys sprawozdania za l. 1919–27, W. 1928 (fot.); Śp Irena Puzynianka, „Myśl Narod.” 1933 s. 602; Śp. Księżniczka Irena Puzynianka 22 III 1881 – 6 IX 1933, [b. m. w.] 1933; – [Puzynianka I.], Przemówienie Przewodniczącej Narodowej Organizacji Kobiet p. Ireny Puzynianki na Walnym Zjeździe NOK dnia 25 listopada 1928 r., W. 1929; Spraw. stenogr. Sejmu, 1922–7; – „Ilustr. Kur. Codz.” 1939 nr 1 s. 13; ,,Kur. Warsz.” 1933 nr 248 wyd. wieczorne s. 9, nr 249 wyd. wieczorne s. 8, nr 251 wyd. wieczorne s. 9, nr 252 wyd. wieczorne s. 9, nr 254 wyd. wieczorne s. 9, nr 257 Niedzielny Dod. Ilustr. (fot.), nr 289 wyd. wieczorne s. 9.
Bogumił Grott