Madaliński (Madaleński, Magdaliński) Jakub Karol h. Laryssa (zm. ok. 1638), wojski mścisławski. Wywodził się z średnio zamożnej szlachty; był synem Aleksandra, w r. 1603 poborcy wieluńskiego i ostrzeszowskiego, i Anny z Kroczowa Konopnickiej, 1. v. Dąmbskiej. Nie należy go mylić z rotmistrzem Jerzym Madalińskim (zm. 1614), podstarościm jaworowskim, rokoszaninem, rotmistrzem jezdnym w pułku J. P. Sapiehy przy Dymitrze II Samozwańcu. W r. 1604 M. (Jakub?) przywiózł do wojska inflanckiego 16 tys. złp. żołdu i zatrzymany przez Jana Karola Chodkiewicza wyróżnił się w bitwie pod Białym Kamieniem (25 IX). W r. 1608 przywiózł zapłatę konfederatom grodzieńskim. W czasie szturmu Parnawy, w nocy z 28 II na 1 III 1609, został ranny, choć niegroźnie, skoro Jan Karol Chodkiewicz powierzył mu dowództwo nad pozostawioną w zdobytym mieście załogą. Jesienią t. r. wytrzymał dwumiesięczne oblężenie kierowane przez Petera Mansfelda, które przerwało dopiero nadciągnięcie Chodkiewicza w październiku 1609 r. Po zawarciu rozejmu M. opuścił teren Inflant; zapewne walczył w Rosji. Przed marcem 1618 otrzymał nadanie królewskie – 3 włóki w dożywocie we wsi Rudodmy (woj. mścisławskie), z których 2 oddał kościołowi Najśw. Marii Panny w Mścisławiu (6 III 1618). W l. 1617–8 wziął udział w wyprawie królewicza Władysława na Moskwę. W r. 1618 spod Zwinigrodu wysłano go w poselstwie do nadciągającego z posiłkami kozackimi Piotra Konaszewicza Sahajdacznego, któremu przekazał buławę hetmańską, chorągiew i kotły. Nie jest wykluczone, że walczył pod Chocimiem (1621). W r. 1625, po wypowiedzeniu przez Gustawa Adolfa rozejmu, hetman polny lit. Krzysztof Radziwiłł wysłał M-emu list przypowiedni, którego M. nie przyjął (23 VII 1625), tłumacząc się złym stanem zdrowia. W sporze pomiędzy Zygmuntem III a Krzysztofem Radziwiłłem co do sposobu rozwiązania kwestii szwedzkiej, M. wojski mścisławski (był nim już 3 I 1626) opowiedział się za tym ostatnim. W l. 1625, 1629 (sejm nadzwycz.) i 1631 posłował na sejmy z woj. mścisławskiego. W r. 1632 podpisał akt elekcji Władysława IV. W l. 1629 i 1631 wybierano go na sejmach w skład wileńskiego Trybunału Skarbowego. Po śmierci chorążego nadwornego kor. Prokopa Sieniawskiego (1626) był wykonawcą jego testamentu.

Najgłośniejszy okres w życiu M-ego przypadł na lata wojny smoleńskiej. Dn. 26 III 1633 wsławił się wprowadzeniem do oblężonego Smoleńska posiłków zarówno w ludziach, jak prochach i żywności; w maju t. r. Krzysztof Radziwiłł, zmuszony przez chorobę do opuszczenia obozu (24 V – 17 VIII), powierzył M-emu dowództwo nad rozłożonym pod Krasnym obozem, dodając jednak do pomocy swego sekretarza Jana Moskorzewskiego, «przez którego szły wszystkie instrukcje wojskowe i consilia hetmańskie». Dn. 19 VI M. groźną demonstracją wobec rozłożonych wokół Smoleńska wojsk moskiewskich udaremnił niebezpieczny dla miasta szturm, przez co dał obrońcom czas niezbędny dla usunięcia uszkodzeń w murach. Również w czerwcu walnie przyczynił się do zmiany stanowiska podległego mu wojska, które zagroziło, w razie nie wypłacenia zaległego żołdu, zawiązaniem konfederacji. W końcu lipca M. przeniósł obóz z Krasnego na Mikulin. Po nadciągnięciu pod Smoleńsk Władysława IV należał do otoczenia króla; 21 IX stał na czele oddziałów, które miały za zadanie zdobycie cerkwi Św. Piotra i Pawła, 11 III 1634, kiedy wojsko podzielone na 3 pułki ruszyło pod Białą, M. dowodził ostatnim (pierwszym Krzysztof Radziwiłł, drugim król). Za całokształt swej ówczesnej działalności M. pochwalony został przez Krzysztofa Radziwiłła w jego „Relacji wojny moskiewskiej, którą do Króla Jmci… czynił w Warszawie na sejmie mense juli A. 1634”, w r. 1636 zaś otrzymał starostwo borciańskie w pow. kowieńskim. W r. 1635 towarzyszył posłom polskim do Moskwy. Udział w wojnie smoleńskiej był końcową fazą działalności wojskowej i politycznej M-ego. Ostatek życia spędził w zaciszu domowym w woj. mścisławskim, gdzie miał nabytą w r. 1621 majętność Berezetnia. W r. 1638 sejm zatwierdził jego fundację z lat dwudziestych «na klasztor mścisławski ojców karmelitów 100 włók majętności nazwanej Przylepowo w woj. smoleńskim». Wiadomość podana przez W. Kojałowicza i Sołovjeva wg innego źródła i za nimi powtarzana, jakoby Władysław IV po śmierci Aleksandra Gosiewskiego, woj. smoleńskiego (zm. 1639), powierzył godność tę M-emu, jest błędna. M. zmarł przed 10 III 1638.

M. żonaty był dwukrotnie: z Zofią Wasilewiczówną, 1. v. Jaroszową Stachowską, i z Anną Pągowską; zmarł, jak się wydaje, bezpotomnie. Jego brat Jan Aleksander, sędzia ziemski wieluński, był wielokrotnym posłem na sejmy.

Enc. Wojsk., V; Boniecki; Kojałowicz W. W., Herbarz rycerstwa W. X. Litewskiego tak zwany Compendium, „Herold Pol.” 1897; Niesiecki; Uruski; Elektorowie; – Giżycki J. M., Z przeszłości karmelitów na Litwie i Rusi, Cz. 1, Kr. 1918 s. 344; Godziszewski W., Polska a Moskwa za Władysława IV, Kr. 1930 s. 28; Korzon T., Dzieje wojen i wojskowości w Polsce, Kr. 1912 II; Kurczewski J., Biskupstwo wileńskie…, Wil. 1912 s. 471; Lipiński W., Wojna smoleńska 1632–1634, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 4: 1932 – T. 7: 1935; Naruszewicz A., Żywot J. K. Chodkiewicza, Kr. 1858; Tyszkowski K., Kozaczyzna w wojnach moskiewskich Zygmunta III, „Przegl. Hist.-Wojsk.” T. 8: 1935 z. 1; – Archeologičeskij Sbornik…, I v. 95; Diariusz wojny smoleńskiej 1633, Wyd. A. Rembowski, W. 1895; Vol. leg., III 457 fol. 963, 658, 675; Władysława IV listy i inne pisma…, Wyd. A. Grabowski, Kr. 1845; – AGAD: Arch. Radziwiłłów dz. V t. 191 nr 9066 (listy M-ego z l. 1625–33); B. Czart.: rkp. 2763 IV s. 52; B. PAN w Kórniku: rkp. 294 k. 191.

Henryk Wisner