Strepa (Strzemię) Jakub (ok. 1340 – ok. 1409), franciszkanin, arcybiskup halicki, błogosławiony.
We współczesnych mu źródłach występował tylko pod imieniem; przydomek Strepa lub Strzemię dodano mu w tradycji nowożytnej. Przebieg kariery kościelnej oraz analiza antropologiczna szczątków S-y wskazują, że ur. ok. r. 1340. Jego narodowość nie jest znana. Jan Długosz w tzw. autografie swych Roczników, pod r. 1375, obok informacji o utworzeniu w Haliczu metropolii łacińskiej, dopisał własnoręcznie, że na stolicę arcybiskupią powołano wówczas Polaka Jakuba, a na biskupstwo przemyskie Niemca Eryka. W rzeczywistości arcybiskupem został wówczas Maciej, być może Polak, a na pewno kanonik w węgierskim Eger. W epoce nowożytnej przekaz Długosza odnoszono do S-y, mimo iż wiedziano, że arcybiskupem został dopiero w r. 1392. Kanonik lwowski Tomasz Pirawski, kreśląc w swym opisie archidiecezji z r. 1615 sylwetki jej metropolitów, nic nie napisał o pochodzeniu S-y. Po raz pierwszy informacja o h. Strzemię (łac. Strepa) pojawiła się w jego epitafium z r. 1626; jako pierwszy upowszechnił ją dwa lata później kanonik lwowski i historyk Jakub Skrobiszewski. W 2. poł. XVIII w. panowało przekonanie o pochodzeniu S-y z gałęzi rodu Strzemieniów z woj. krakowskiego lub – rzadziej – z Wielkopolski, jakkolwiek już ówcześni biografowie poddawali krytyce pogląd o herbie S-y, a niektórzy zastępowali go własnymi spekulacjami heraldycznymi (B. Kędzierski). O trwałym powiązaniu przydomka odherbowego z osobą S-y zadecydowała monografia Władysława Abrahama z r. 1908, choć jej autor nie poparł tej kwestii żadnymi wiarygodnymi źródłami. W bulli prekonizacyjnej papieża Bonifacego IX z 27 VI 1391 znanej obecnie z trzech przekazów: edycji źródłowej z r. 1734, odpisu w aktach procesu beatyfikacyjnego oraz sporządzonych w l. 1749–72 indeksów do registrów, S. występował jako Jakub «Ruchem de Wladonna» (w indeksach: «de Woladonna»). Kasper Niesiecki uważał ten zapis za rezultat pomyłki pisarza, jednakże uznano go za wiarygodny w procesie beatyfikacyjnym pod koniec XVIII w. W 2. poł. XVIII w. dominikanin i historyk Klemens Chodkiewicz twierdził, że S. nosił nazwisko niemieckie (np. Rucheman) i pochodził ze Śląska lub Czech, z kolei Abraham w monografii S-y zaproponował emendację zapisu bulli w formie «Rutheni de Wladomiria», czyli «(syn) Rusina z Włodzimierza», z zaznaczeniem, że przydomek «Rusin» wskazywał jedynie na położenie Włodzimierza w granicach Rusi oraz, że S. był pochodzenia rycerskiego. W późniejszych pracach Abraham skłaniał się już do uznania S-y za mieszczanina z przybranym herbem. W r. 1873 w dziele B. P. Gamsa „Series episcoporum Ecclesiae Catholicae” S. został umieszczony jako «Iacobus de Stramiecz», a wersję tę można spróbować odnieść do odnotowanej już w XIII w. wsi Stradomia (obecnie Stradomka) koło Bochni. Źródłem nazwy «Stradomia» była rzeka o takiej samej nazwie, w XIII w. zwana także Stramicą. Wieś należała do ufundowanej przez Strzemieniów przed r. 1326 parafii w Sobolowie i w czasach S-y otoczona była dobrami tego rodu. Ponieważ w r. 1408 wśród dziedziców Stradomii pojawiło się imię Roch, mogące być imieniem dziedzicznym, można wziąć pod uwagę rekonstrukcję zapisu bulli prekonizacyjnej w formie «Rochonis de Stradomia», czyli «(syn) Rocha ze Stradomii».
Późna tradycja przypisywała S-ie studia w Rzymie i Asyżu po wstąpieniu do zakonu franciszkanów, chociaż jest bardziej prawdopodobne, że uczył się w studiach generalnych zakonu np. w Pradze lub Krakowie. Wbrew opiniom części badaczy bulla prekonizacyjna z r. 1391 nie może być miarodajnym źródłem informacji o wysokim wykształceniu S-y, gdyż jej zdania odnoszące się do tej kwestii mają charakter czysto formularzowy. Abraham przypuszczał, że S. był gwardianem klasztoru franciszkanów oraz uczestnikiem zgromadzenia przełożonych małopolskich konwentów zakonu w Starym Sączu w r. 1378. Między l. 1384 a 1390 pojawił się S. w mandacie arcybp. halickiego Bernarda, który polecił wikariuszowi dominikanów Maternie oraz S-ie, jako gwardianowi klasztoru franciszkanów we Lwowie, zarządzić uwięzienie duchownych, którzy odmawialiby zakonom żebraczym prawa słuchania spowiedzi i udzielania sakramentów. Dn. 15 XI 1385, w refektarzu swego klasztoru S. wraz z wikariuszem dominikańskim oświadczył przed notariuszem, że wedle jego wiedzy arcybp Bernard, prowadząc spór z rajcami lwowskimi o dom, nie doczekał wyroku króla Władysława Jagiełły, na sąd którego sam przystał, lecz uciekł nocą z miasta, pozostawiając je obłożone interdyktem. Dn. 16 XI 1386 przyłączył się S. do złożonej przez rajców apelacji do papieża Urbana VI od niekorzystnego dla miasta wyroku legata papieskiego kard. Dymitra w tej sprawie. W r. 1388 jako gwardian dochodził dwukrotnie przed radą miejską wierzytelności konwentu u jednego z mieszczan. Przed 7 IV 1391 generał franciszkanów obediencji rzymskiej Enrico Alfieri mianował S-ę wikariuszem na obszar Rusi mendykanckiego Stow. Braci Pielgrzymujących dla Chrystusa (peregrynantów), prowadzącego działalność misyjną. Również przed t.r. S. został z nominacji papieskiej inkwizytorem ds. herezji z jurysdykcją obejmującą Ruś Czerwoną, Wołyń, Pokucie i Mołdawię. Do jego działalności w tej roli odnosiła się bulla papieża Innocentego VII z r. 1406, wspominająca o wieloletnim apostołowaniu S-y po tych krajach z narażeniem życia, bez jałmużny i funduszy. Bullą prekonizacyjną z 27 VI 1391 papież Bonifacy IX powołał S-ę na arcybiskupstwo halickie, a 7 VII t.r. udzielił mu zgody na dokonanie konsekracji w kraju i przez dowolnie wybranego biskupa. Wg Długosza ceremonii tej dopełnił w Tarnowie bp. przemyski Maciej w niedzielę 28 X 1392. Ponieważ dzień 28 X wypadał t.r. w poniedziałek, a S. jako arcybiskup wystąpił we Lwowie już 27 II, czyli kilka miesięcy wcześniej, należy uznać że konsekracja nastąpiła być może w niedzielę 28 I. Wybór Tarnowa służył zapewne podkreśleniu bliskich związków nowego arcybiskupa z właścicielem miasta, star. generalnym Rusi Janem z Tarnowa, który zapewne promował S-ę na dworze królewskim.
W chwili konsekracji S-y w archidiecezji istniało przypuszczalnie tylko pięć kościołów parafialnych poza Lwowem i Haliczem, a rolę katedry spełniał któryś z odebranych prawosławnym kościołów Halicza. Nie było kapit. katedralnej; spośród biskupstw metropolii funkcjonowała tylko diec. przemyska, a Chełm i Włodzimierz pozostawały de facto biskupstwami tytularnymi. Sytuację komplikowały roszczenia biskupów lubuskich do jurysdykcji kościelnej na obszarze metropolii oraz odziedziczone przez S-ę po poprzedniku arcybp. Bernardzie konflikty z diec. przemyską o granice i z mieszczanami lwowskimi o dom. S. zaczął rządy od ułożenia stosunków ze Lwowem i 6 XI 1392 wyraził zgodę na pobieranie z gruntów miejskich dziesięciny pieniężnej w wysokości 6 gr od łana zamiast dziesięciny snopowej. Będący przedmiotem sporu dom w rynku S. odstąpił 5 VI 1395 gminie w zamian za drewniany dom koło cmentarza przy klasztorze Franciszkanów, w którym już wcześniej mieszkał. Zamianę tę 15 II 1403 potwierdził dodatkowo dwoma dokumentami dyktatu własnej i miejskiej kancelarii. W r. 1399 zadbał o uposażenie szpitala Świętego Ducha, potwierdzając na jego rzecz fundacje rycerską i mieszczańską, oraz nadając mu dziesięcinę ze wsi Prusy; w bliżej nieznanym czasie utworzył przy szpitalu fundusz na opiekę nad pielgrzymującymi do Jerozolimy i innych miejsc świętych.
Wspólnota interesów arcybiskupstwa i miasta ujawniła się najpełniej w powstałym ok. r. 1390 i trwającym przez ponad dwadzieścia lat konflikcie między Lwowem a proboszczem miejskiej parafii Janem zwanym Rusinem. W sporze tym S. opowiedział się początkowo po stronie proboszcza, nakazując usunąć mieszczan ze spornego, należącego do parafii, lecz zarządzanego przez mieszczan młyna. Dn. 14 XII 1395 uznał jednak w obecności rajców bezprawność tamtej decyzji i poddał młyn zarządowi rady miejskiej. Papież Bonifacy IX przychylając się do supliki S-y, potwierdził 7 IV 1396, wbrew wyrokowi komisarza papieskiego archidiakona lubelskiego Jana z lutego t.r., prawa miasta w tym zakresie. Po kolejnej skardze proboszcza zapadł 17 IV 1399 niekorzystny dla Lwowa wyrok audytora papieskiego Jakuba Steube, znoszący m.in. ograniczenia rady miasta wobec zapisów kobiet czynionych na rzecz parafii bez zgody mężów. W wyniku apelacji miasta Bonifacy IX przekazał S-ie do rozsądzenia spór (1 VII t.r.), który rozszerzył się także na inne kwestie: powoływanie nauczyciela szkoły parafialnej i zakrystianina, prawo miasta do wyboru domu dla proboszcza, prawa zwierzchnie parafii wobec szpitala miejskiego, wysokość i sposób opłacania mesznego. Dn. 5 IX nakazał S. stronom stawić się na rozprawę w swojej siedzibie (we Lwowie lub Haliczu). Do rozstrzygnięcia sporu przez S-ę nie doszło, gdyż strony, zapewne za jego namową, zdały się na sprawiedliwość monarszą. Król Władysław Jagiełło wydał wyrok w obecności S-y we Lwowie 1 X 1400, ustalając maksymalną wysokość mesznego na 2 gr z łana (proboszcz chciał otrzymywać meszne w naturze). Konflikt rychło odżył, gdyż Jan Rusin odmówił rajcom prawa prezenty na nowo ufundowaną altarię w kościele parafialnym i zażądał pełnej kontroli nad datkami mieszczan na jego rozbudowę. Powołani do rozstrzygnięcia sporu sędziowie polubowni, m.in. S. i star. ruski Jan z Tarnowa, wydali wyrok we Lwowie 7 IV 1404, orzekając o zachowaniu przez rajców prawa prezenty na altarię oraz przyznając im prawo do decydowania o przeznaczeniu 2/3 ofiar, złożonych na budowę kościoła. Proboszcz wbrew danemu słowu nie uznał postanowienia i zażądał prawa apelacji do papieża, a rozjemcy złożyli skargę do króla. Dn. 18 X 1405 w Gródku S. i dwaj inni duchowni przedstawili królowi w obecności zebranych tłumów treść swego orzeczenia, ale Jan Rusin zaprzeczył, jakoby wyrok o tej treści przyjął, i zażądał odesłania sprawy do sądu kościelnego. Władysław Jagiełło, dając wiarę S-ie, podtrzymał orzeczenie arbitrów i pod groźbą więzienia zmusił proboszcza do jego uznania. Jan Rusin kontynuował jednak procesy z miastem i 23 II 1406 rada złożyła w tej sprawie kolejną apelację do papieża Innocentego VII, a S. przyłączył się do niej 9 IV t.r. Król także wystosował list (znany bez daty rocznej) do papieża, w którym wskazywał na fatalny wpływ żądań proboszcza na skuteczność akcji misyjnej prowadzonej przez Kościół halicki. W odpowiedzi na przyłączenie się S-y do apelacji, Jan Rusin oskarżył arcybiskupa przed papieżem o pozbawienie go dostępu do sądu duchownego, celowe wprowadzenie króla w błąd co do jego kompetencji sądowniczych oraz udział w bezprawnej ordynacji Jagiełły w sprawie mesznego. Dn. 24 V 1407 papież Grzegorz XII polecił rozwiązać spór bp. krakowskiemu Piotrowi Wyszowi, który 8 XI t.r. potwierdził prawa S-y do dziesięcin w dotychczasowej formie, a plebana do zarządzania dochodami ołtarzy w kościele parafialnym, reszta wcześniejszych postanowień została utrzymana w mocy. S. prawdopodobnie nie uczestniczył więcej w konflikcie, który zakończył się ugodą zawartą w r. 1412, już po jego śmierci.
Początki rządów S-y w metropolii halickiej wiązały się ze sporem terytorialnym z diec. przemyską, który w r. 1397 oparł się o papieża Bonifacego IX. Dn. 24 IX 1398 we Lwowie, w obecności S-y, działający z mandatu papieskiego bp krakowski Piotr Wysz wydał wyrok w tej sprawie. Będące przedmiotem sporu Sambor, Tustań, Stryj i Drohobycz z okręgami zostały przysądzone diec. przemyskiej na podstawie praw nabytych przez nią jeszcze w czasach Kazimierza Wielkiego. S. od tego wyroku już nie apelował. W tym okresie zmuszony został do przejęcia bezpośredniej opieki nad diec. chełmską, ponieważ tamtejszy bp Stefan nie zarządzał swoim biskupstwem. S. zaczął sprawować bezpośrednią jurysdykcję w diec. chełmskiej zapewne zaraz po konsekracji, gdyż już w r. 1394 uiszczali mu dziesięciny kmiecie z położonej tam włości szczebrzeskiej, własności podskarbiego Królestwa Dymitra z Goraja. Na prośbę podskarbiego stan ten S. usankcjonował aktem wydanym w Szczebrzeszynie 16 I 1398, inkorporując całą włość (powiat) do archidiec. halickiej i wyznaczając z jej jednej części dziesięcinę pieniężną dla katedry halickiej, a z drugiej dla miejscowego kościoła. Sytuacja taka utrzymała się co najmniej do r. 1399, gdy Dymitr zastrzegał jeszcze dziesięciny dla arcybiskupów halickich przy lokacji wsi Turobin. Decyzje administracyjno-terytorialne S-y uległy zapewne przekreśleniu, gdy bp Grzegorz z Bukowa osadzony i uposażony przez ks. lit. Witolda we Włodzimierzu ok. r. 1400 rozszerzył jednostronnie granice swej jurysdykcji na prawie całe biskupstwo chełmskie, a bp Stefan podjął w r. 1403 swe obowiązki. Gdy w r. 1406 bp Stefan ponownie zaprzestał pełnienia obowiązków, S. powtórnie objął rządy w Chełmie jako administrator diecezji; poza upoważnieniem z 18 IX t.r. dla nieznanego z imienia biskupa do konsekracji kościoła w Gorzkowie szczegóły tego zarządu nie są znane. Sytuacja w metropolii stała się jeszcze bardziej złożona, gdy nominację na biskupstwo w leżącym nieopodal Włodzimierza Łucku otrzymał karmelita Świętosław, wg dawnej literatury przedmiotu faworyt polskiego dworu. Tymczasem w znanym od niedawna liście (bez daty rocznej) do papieża Władysław Jagiełło pisał, że uposażenie i poszerzenie diec. włodzimierskiej dokonało się za jego zgodą, a Świętosław jest uzurpatorem. Rola S-y w tym sporze jest trudna do ustalenia. Sprawą dwóch biskupstw wołyńskich zajął się w r. 1409 sobór w Pizie, ale za życia S-y nie została ona rozwiązana. Omawiano ją z pewnością podczas pobytu Świętosława oraz biskupów kamienieckiego Aleksandra i przemyskiego Macieja we Lwowie w czerwcu 1406, podczas odbywającego się zapewne pierwszego synodu metropolii halickiej. Obecność u boku S-y biskupa i proboszcza kamienieckich świadczy, że diecezja w Kamieńcu Podolskim była już wówczas podporządkowana metropolii halickiej.
S. zlecił duszpasterstwo zakonom żebrzącym, a w sporze kleru diecezjalnego z dominikanami i franciszkanami o prawo udzielania sakramentów stał po stronie zakonników. O wcześniejszych działaniach S-y w tej kwestii wspomina bulla papieska z 6 I 1399, nakazująca mendykanckiemu Stow. Braci Pielgrzymujących przedstawiać S-ie lub bp. przemyskiemu Maciejowi swoich członków, uprawnionych do spowiadania. Bullą z 3 VII 1406 papież Innocenty VII polecił S-ie ocenić słuszność zastrzeżeń proboszcza lwowskiego wobec udzielania przez mendykantów rozgrzeszeń. W związku z tą sprawą S. transumował 15 X t.r. przedstawioną mu przez dominikanów bullę Grzegorza XI z r. 1234, uprawniającą do odpuszczania grzechów przez członków Stowarzyszenia. Lwowskim konwentom obu zakonów żebraczych przyznał już w r. 1399 prawo budowy kaplic w ich dobrach ziemskich pod Lwowem i udzielania w nich w pełnym zakresie sakramentów: zakonowi kaznodziejskiemu w Zaszkowie bądź Kościejowie i Krotoszynie, braciom mniejszym w Kozielnikach i Hanaczowie (26 IV). W stosownym dokumencie dla dominikanów usprawiedliwiał S. takie rozwiązanie mnogością wyznawców prawosławia, która utrudnia braciom utrzymanie się z jałmużny i datków. Kościół Dominikanów we Lwowie p. wezw. Bożego Ciała zyskał przy poparciu S-y pozycję głównego ośrodka kultu w diecezji. Dn. 14 XI 1394 nadał S. tej świątyni odpust dla wiernych adorujących Najświętszy Sakrament w niedziele, soboty oraz wybrane święta. Odpust S-y dla tego kościoła z r. 1401 przeznaczony był dla modlących się pod figurą alabastrową Matki Boskiej z Drzewem Krzyża zwanej Jackową. Wbrew opiniom niektórych badaczy (Dębski) nie można przypisywać S-ie sprowadzenia tej gotyckiej rzeźby do Lwowa z któregoś z ośrodków europejskich, gdyż jej kult we Lwowie poświadczony był przed r. 1390. Ostatni odpust uzyskali dominikanie od S-y w r. 1406 w związku z otrzymaniem relikwii świętych od mieszczanina Mikołaja Czecha. W r. 1402 nadał S. odpust modlącym się do NMP w farze lwowskiej lub na dźwięk jej dzwonów także poza nią oraz wprowadził w tym kościele obyczaj codziennej, ogłaszanej biciem w dzwony komplety z czytaniem o tematyce maryjnej, a w Wielkim Poście – chrystologicznej. Odpust otrzymał w r. 1405 także franciszkański kościół p. wezw. Świętego Krzyża. We Lwowie S. jako jeden z pierwszych polskich biskupów wprowadził święto Nawiedzenia NMP. Z nurtem pobożności maryjnej wiąże się pieczęć S-y z wyobrażeniem NMP z Dzieciątkiem błogosławiącej arcybiskupa.
Nikłe uposażenie arcybiskupstwa halickiego uległo poprawie, gdy arcybiskupi otrzymali od króla po r. 1387 a przed r. 1398, być może za sprawą S-y, kompleks wsi z ośrodkiem w Dunajowie. Dobra te S. powiększył, gdy w r. 1404 król zezwolił na urządzenie stawu i młyna na granicy Dunajowa z dobrami królewskimi, a w r.n. nadał arcybiskupstwu sąsiednie Zboratycze. Niewielkie dochody powodowały, że rola S-y w rozwoju sieci parafialnej ograniczyła się do formalnego erygowania parafii i wzbudzania inicjatywy wśród parafian; wyrazem tych działań był jego dokument erekcji parafii w Wyżnianiach z 25 VIII 1401, zawierający pochwałę postępów prawdziwej wiary i radość z zanikania wpływów Kościoła wschodniego. Za rządów S-y powstały parafie w Glinianach, Żółtańcach i Sokolnikach (1397), Kulikowie i Buszczu (1399) oraz Wyżnianiach (1400); ponownie też ufundowano kościół w Buczaczu (1401), zapewne wzniesiono kościół parafialny w Szczercu oraz podjęto decyzję o utworzeniu parafii w Brzozdowcach, erygowanej już po śmierci S-y. Pojawiły się wówczas również kościoły w Trembowli i Szarańczukach. Liczba parafii w diecezji uległa za rządów S-y potrojeniu. W historiografii przypisuje się S-ie starania o przeniesienie katedry z Halicza do Lwowa, ale przydany mu w dokumencie Jagiełły z 30 IX 1400 tytuł arcybp. lwowskiego był raczej zwrotem kurtuazyjnym kancelarii królewskiej. Z planami takimi mogło być natomiast związane zakończenie budowy prezbiterium fary lwowskiej jako przyszłej katedry. Konsekrował je w obecności S-y 25 XII 1405 bp. przemyski Maciej. W r. 1406 przeniósł S. do tej świątyni bractwo maryjne z kościoła Matki Boskiej Śnieżnej na przedmieściu, zatwierdzając jego statut oparty na wzorcach krakowskich. Przygotowaniem do translacji katedry mogło być także nabycie przez S-ę latem 1403 siedliska koło już posiadanego domu w rynku Lwowa i budowa murowanej rezydencji. Ostatecznie akceptację papieską dla przeniesienia metropolii uzyskano w r. 1412.
Wbrew powszechnej opinii trudno zaliczyć S-ę do grona wpływowych doradców królewskich, zwłaszcza w sprawach wychodzących poza zainteresowanie Kościoła. Zgodnie z obyczajem towarzyszył Jagielle podczas jego niemal corocznych pobytów na Rusi Czerwonej, ale zachowało się zaledwie kilka wystawionych tam dokumentów królewskich, w których S. występował na liście świadków. Poza zapiską w rachunkach królewskich z 14 III 1394 o wypłaceniu mu 2 grzywien, brak informacji mogących świadczyć o jego pobytach na dworze. Opinie o silnym oddziaływaniu S-y na rozwój duchowy pary królewskiej, w tym królowej Jadwigi, są wyłącznie spekulacjami. Brak także uzasadnienia źródłowego dla poglądu, jakoby S. propagował w archidiecezji język polski. Wskazywane w tym kontekście pojawienie się polskiego kaznodziei u franciszkanów lwowskich w r. 1399 było zapewne odbiciem zmian w strukturze etnicznej miasta. Przywoływane często w historiografii występowanie w łacińskich dokumentach S-y polskiej nazwy Lwów, a nie powszechnie wówczas stosowanej formy niemieckiej, ogranicza się tylko do dokumentów wystawionych między kwietniem a wrześniem t.r.
Testamentem z 18 VIII 1401 wskazał S. jako miejsce pochówku lwowski kościół Franciszkanów. Mitrę, pozłacany srebrny pastorał oraz przedmioty codziennego użytku, w tym książki, polecił przeznaczyć na suffragia, wierzytelności obrócić na jałmużny, a inwentarz z dworu arcybiskupiego w Konkolnikach rozdać służbie. Z zapisem testamentowym S-y łączono w XIX w. średniowieczne pastorały ze zbiorów ordynacji przeworskiej Lubomirskich oraz z Muz. Czartoryskich w Krakowie; późniejsze badania w obu przypadkach wykluczyły taką proweniencję. Związek ze słabnącą aktywnością S-y w ostatnich latach życia mogło mieć pojawienie się u jego boku, pierwszego w dziejach archidiecezji, biskupa pomocniczego, którym w r. 1405 został bp. laodycejski Zbigniew z Łapanowa. Dla zbawienia swej duszy, podczas przypuszczalnego synodu metropolii, 19 VI 1406 ofiarował S. franciszkanom złoty kielich z pateną. Wystosowane przez kardynałów 15 IX 1408 zaproszenie dla arcybiskupa halickiego na sobór w Pizie nie zawierało imienia adresata, datę śmierci S-y zawrzeć więc należy w przedziale między ostatnią wzmianką o nim z 10 XI 1407 a wyznaczeniem przez papieża jego następcy 15 IX 1410. Być może zgon S-y nastąpił 20 X, gdyż dzień ten, prawdopodobnie w oparciu o jakąś zapiskę nekrologiczną, wybrano w r. 1626 na datę jego ponownego pogrzebu; w tym też dniu w XVIII w. obchodzono jego wspomnienie u franciszkanów i w kapit. lwowskiej. Jeżeli domysł ten jest zasadny, to z uwagi na moment nominacji jego następcy śmierć S-y należałoby datować na 20 X 1408 lub, co bardziej prawdopodobne, r. 1409.
Nic nie wiadomo, aby za życia lub zaraz po śmierci S-y spisano w jakiejkolwiek formie świadectwa jego świętości. Nieliczne informacje o kulcie S-y przed r. 1619 znane są z ustaleń procesu beatyfikacyjnego w r. 1778 i odnoszą się najwcześniej do XVI w. (podania o nadprzyrodzonych interwencjach S-y w czasie wojny mołdawskiej w r. 1509 i podczas wielkiego pożaru Lwowa w r. 1527). Tradycja ustna o prowadzonej przez franciszkanów księdze miraculów, która jakoby zaginęła podczas formowania rusko-litewskiej prowincji zakonu na początku XVII w., wydaje się mało wiarygodna. Materialnymi świadectwami wczesnego kultu S-y, poddanymi badaniu w toku procesu beatyfikacyjnego, były wyłącznie trudne do zadatowania wpisy intencji mszalnych oraz znajdujący się już wówczas w bardzo złym stanie rękopis z datą 1567, z któregoś z konwentów franciszkańskich na Litwie, wymieniający S-ę w kalendarzu na r. 1530 jako patrona miesiąca lutego i wspomożyciela w bólach i zawrotach głowy. W zapomnienie popadł jednak fakt pochowania S-y w lwowskim kościele Franciszkanów; Pirawski w r. 1615 lokalizował ów pochówek w Haliczu. Grób S-y odkryto w ścianie chóru kościoła Świętego Krzyża 29 XI 1619, podczas prac budowlanych; zidentyfikowano go na podstawie franciszkańskiego habitu, paliusza, szat pontyfikalnych i drewnianego pastorału oraz testamentu S-y, przechowywanego w archiwum klasztoru. Zapewne dopiero od tej pory franciszkanie zaczęli prowadzić rejestr cudów; w graduale klasztornym z t.r. umieszczono antyfonę do S-y, a w r. 1625 wydano drukiem łaciński hymn ku jego czci. Szczątki S-y i przedmioty znalezione w grobie złożono w nowej, podwójnej trumnie i pochowano 20 X 1626 w kościele Świętego Krzyża, odsłaniając wykonany z polecenia arcybp. lwowskiego Jana Andrzeja Próchnickiego alabastrowy nagrobek z wyobrażeniem arcybiskupa w pozycji leżącej i łacińskim epitafium. Ok. r. 1654 w bramie miejskiej koło kościoła Jezuitów zawieszono obraz przedstawiający S-ę ze św. Franciszkiem i św. Bonawenturą; znajdował się on tam do rozbiórki fortyfikacji miejskich w r. 1771. Dla XVIII w. poświadczony jest zwyczaj noszenia do chorych przypisywanej S-ie infuły, która przechowywana była w zakrystii kościoła Świętego Krzyża. Inicjatorem usankcjonowania kultu S-y był arcybp. lwowski Wacław Hieronim Sierakowski. W r. 1759, podczas remontu kościoła Świętego Krzyża, dokonano otwarcia trumny ze szczątkami S-y. W ramach przygotowań do procesu beatyfikacyjnego, napisania biografii S-y podjął się ok. r. 1770 dominikanin Chodkiewicz, który też jako pierwszy przystąpił do poszukiwań archiwalnych we Lwowie i listownych kwerend w klasztorach woj. ruskiego; jego rękopis pozostał nieukończony. Powołana we Lwowie w związku z procesem beatyfikacyjnym komisja działała w okresie 10 VII 1777 – 30 VI 1779. Przeglądu przypisywanych S-ie paramentów liturgicznych i rewizji grobu dokonała 3 VI 1778 komisja urzędowa powołana przez władze świeckie; zawartość trumny złożono w nowym przeszklonym relikwiarzu. Opartą na ustaleniach komisji biografię S-y jeszcze t.r. opublikował franciszkanin Barnaba Kędzierski, a zebrane materiały historyczne, zeznania świadków i świadectwa cudów po przesłaniu do Rzymu zostały po 30 VII 1779 ogłoszone drukiem jako positio causae. W związku z kasatą przez władze austriackie lwowskiego konwentu franciszkanów, relikwiarz S-y przeniesiono w r. 1786 do kaplicy p. wezw. Chrystusa Ukrzyżowanego w katedrze lwowskiej, a nagrobek z r. 1626 umieszczono w zachodniej fasadzie kościoła Świętego Krzyża, gdzie przetrwał do rozbiórki świątyni w XIX w. Dekretem z 11 IX 1790 papież Pius VI zaliczył S-ę w poczet błogosławionych, ustanawiając jego święto na dzień 1 VI. Archidiecezjalne uroczystości beatyfikacyjne we Lwowie wraz z procesją przez miasto z relikwiami odbyły się 15 X 1791. Obecnie wspomnienie S-y w kalendarzu liturgicznym ma miejsce 21 X.
Po przypadającym na XIX w. okresie stagnacji w rozwoju kultu S-y, na początku XX w. wrócił do jego propagowania metropolita lwowski Józef Bilczewski; okazją była zbliżająca się 500. rocznica śmierci S-y. W programie duszpasterskim dla kleru, sformułowanym przez sufragana lwowskiego Władysława Bandurskiego, podkreślano historyczną rolę S-y jako «sztandaru, pod którym skupiała się w diecezji praca kościelna i narodowa z końcem XIV w.», krzewiciela polskości i zwolennika związku ziem ruskich z Polską. W r. 1907 dwukrotnie otwarto relikwiarz S-y, wykonując fotografie znalezionych w nim przedmiotów. Z inspiracji władz kościelnych Abraham wydał w r. 1908 poświęconą S-ie monografię, aktualną do dziś w sferze ustaleń biograficznych i źródłowych. Dn. 31 V 1910 dokonano ponownego otwarcia relikwiarza, w obecności m.in. komisji medycznej pod przewodnictwem anatoma prof. Henryka Kadyiego; potwierdziła ona pozostałości szkieletu mężczyzny w podeszłym wieku, z charakterystycznymi zgrubieniami rzepek kolanowych, będących zapewne efektem długotrwałego klęczenia. Szczątki S-y przełożono wówczas do szklanego relikwiarza i zamknięto w nowej, srebrnej trumnie projektu Tadeusza Błotnickiego. Osobno zebrano pozostałości grobowych szat S-y, w celu ich konserwacji i wystawienia w przeszklonej ramie. Papież Pius X ustanowił S-ę oraz NMP Królową Polski współpatronami archidiec. lwowskiej; w r. 1919 ogłoszono go także współpatronem polskiej prowincji franciszkanów konwentualnych (dziś Prowincja św. Antoniego i bł. Jakuba Strepy z siedzibą w Krakowie). Po drugiej wojnie światowej srebrna trumna z relikwiami S-y trafiła do katedry tarnowskiej, skąd w r. 1966 przeniesiono ją do katedry w Lubaczowie. Przypisywane S-ie paramenty, w pewnych partiach w istocie mogące pochodzić z przełomu XIV i XV w., tj. infuła, kapa i ornat, przechowywane dawniej przez franciszkanów lwowskich, znajdują się obecnie w klasztorze przy ul. Franciszkańskiej w Krakowie.
W dawnej ikonografii przedstawiano S-ę jako arcybiskupa w stroju pontyfikalnym, często w scenach przypisywanych mu zdarzeń cudownych, takich jak objawienie mu się we śnie NMP lub cudowne ocalenie, dzięki jego interwencji, konwentu franciszkanów w czasie pożaru Lwowa. Większość z tych przedstawień nie zachowała się.
Dictionnaire d’historie et de géographie écclésiastiques, Paris 1996 XXVI 747; Enc. Kośc., XII 494–5; Encyklopedia katolicka, L. 1997 VII 712; Fros H., Sowa F., Księga imion świętych, Kr. 1998 III; Gams B. P., Series episcoporum Ecclesiae Catholicae, Regensburg 1873 s. 351; Hagiografia pol., I 523–35 (bibliogr.); Lexikon der christlichen Ikonographie, Hrsg. v. E. Kirschbaum, Rom–Freiburg–Basel–Wien 1990 VII 54; Niesiecki I 69, VIII 552; Prokop K. R., Polscy biskupi franciszkańscy, Kr. 2003 s. 141–4; Szostkiewicz, Katalog bpów obrządku łac., s. 561; Hagiografia pol., I 523–35 (bibliogr.); – Abraham W., Jakób, arcybiskup halicki 1391–1409, „Spraw. AU” T. 13: 1908 nr 2 s. 8; tenże, Jakób Strepa, arcybiskup halicki 1391–1409, Kr. 1908; tenże, O bł. J., arcybpie halickim i jego szczególnej czci dla NMP, w: Księga pamiątkowa Mariańska ku czci pięćdziesięciolecia ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu NMP, W. 1905 II z. 2 s. 181–6; tenże, Pastorał z wieku XV w Muzeum XX. Czartoryskich w Krakowie, „Prace Kom. Hist. Sztuki” T. 8: 1912 z. 3–4 szp. 285; tenże, Początki arcybiskupstwa łacińskiego we Lwowie, Lw. 1909 s. 22–36; tenże, Powstanie organizacji Kościoła łacińskiego na Rusi, Lw. 1904 I 261, 326, 332–3, 342; tenże, Udział Polski w soborze pizańskim, „Rozpr. Wydz. Hist.-Filoz. AU” T. 47: 1905 s. 147–9; tenże, Z dziejów dawnego biskupstwa łacińskiego w Łucku, „Kwart. Hist.” T. 51: 1937 s. 143–4; tenże, Założenie biskupstwa łacińskiego w Kamieńcu Podolskim, w: Księga pamiątkowa ku uczczeniu 250-tej rocznicy założenia Uniwersytetu Lwowskiego przez króla Jana Kazimierza w r. 1661, Lw. 1912 I 25; Bar J. R., Beatyfikacja bł. Jakuba Strzemię i możliwość jego kanonizacji (refleksje jubileuszowe), „W nurcie franciszkańskim” T. 3: 1993 s. 121–5; Bieńkowski L., Działalność organizacyjna biskupa Jana Biskupca w diecezji chełmskiej (1417–1452), „Roczniki Human.” R. 7: 1958 s. 190–2, 228–9, 231, 248–50; Brzezina K., Kościół franciszkanów pod wezwaniem Chrystusa Króla w Kozielnikach, w: Materiały do dziejów sztuki sakralnej na ziemiach wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, Kr. 2004 XII cz. 1; Czerner O., Lwów na dawnej rycinie i planie, Wr. 1997 (ryc. 11); Dębicki J., Madonna zwana „Jackową” z kościoła Dominikanów we Lwowie. Problem fundacji, Spraw. Pozn. Tow. Przyjaciół Nauk 1987, Wydz. Nauk o Sztuce, nr 105 s. 72–9; Dzieje teologii katol., I; Fijałek J., Biskupstwa greckie na ziemiach ruskich od połowy w. XIV na podstawie źródeł greckich, „Kwart. Hist.” T. 11: 1897 s. 35; tenże, Biskupstwa wołyńskie Polski i Litwy w swoich początkach (w. XIV/XV), „Spraw. AU” T. 16: 1911 nr 4 s. 12, 20–1; Kantak K., Franciszkanie polscy, Kr. 1937 I 279, 283–7; Kmet’ V., Dijal’nist’ halyc’kogo latyns’kogo archiepyskopa Jakuba Strepy (1391–1409) (na materialach central’nogo deržavnogo istoryčnogo archivu Ukraïny u L’vovi), w: L’viv: misto–suspil’stvo–kul’tura. Zbirnyk naukovych prac’, L’viv 1999 III 22–31; Krętosz J., Archidiecezja lwowska obrządku łacińskiego w okresie józefinizmu (1772–1815), Kat. 1996; tenże, Błogosławiony Jakub Strzemię OFM, arcybiskup halicki obrządku łacińskiego (27 VII 1391 – 20 X 1409) jako twórca łacińskiej organizacji kościelnej na Rusi, „W nurcie franciszkańskim” T. 3: 1993 s. 115–25; tenże, Organizacja archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego od XV w. do 1772 r., L. 1986; Kumor B., Przeniesienie stolicy biskupiej z Chełma do Krasnegostawu (1490), „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 49: 1984 s. 370; Kurenda konsystorza metropolitalnego lwowskiego obrządku łacińskiego, Lw. 1909 nr 3 s. 19–31, 1910 nr 12 s. 103–6; Lepszy L., Inkrustacja. Ustęp z dziejów złotnictwa i szabli, „Prace Kom. Hist. Sztuki” T. 4: 1891 s. 109; Łukaszewicz J., Historia szkół w Koronie i Wielkim Księstwie Litewskiem od najdawniejszych czasów do r. 1794, P. 1851 III 461–7; Mateszew S., Osadnictwo i stosunki własnościowe do końca XV wieku, w: Bochnia. Dzieje miasta i regionu, Red. F. Kiryk, Z. Ruta, Kr. 1980 s. 51, 71–2 (wieś Stradomka); Miączyński R., Nowożytne konfesje polskie. Artystyczne formy gloryfikacji grobów świętych i błogosławionych w dawnej Rzeczypospolitej, Tor. 2003; Myśliński K., Dzieje kariery politycznej w średniowiecznej Polsce. Dymitr z Goraja 1340–1400, L. 1981 s. 258–60; Neuhoff W., Postać i działalność bł. Jakuba Strzemię-Strepy arcybiskupa halicko-lwowskiego, Acta Univ. Wratislaviensis 1993 nr 1471, Historia, t. 106 s. 137–45; Opiłło B., Marcinkowski W., Lwowska Madonna Jackowa w świetle konserwacji 1997–1998, „Folia Historiae Artium”, S. Nowa, T. 5–6: 2001 s. 68–9; Pełeński J., Halicz w dziejach sztuki średniowiecznej na podstawie badań archeologicznych i źródeł archiwalnych, Kr. 1914 s. 176–7; Schmid H. F., Die rechtlichen Grundlagen der Pfarrorganisation auf westslavischen Boden und ihre Entwicklung während des Mittelalters, Teil 2, „Zeitschr. der Savigny-Stiftung für Rechtsgesch.” 1930 t. 50, Kanonistische Abt. 19 s. 492–3, 499–502; Semkowicz A., Krytyczny rozbiór Dziejów Polskich Jana Długosza (do roku 1384), Kr. 1887 s. 387; Skoczek J., Dzieje lwowskiej szkoły katedralnej, Lw. 1929 s. 30, 38–9; tenże, Ze studiów nad średniowiecznym Lwowem, Lw. 1928 s. 8–37; Stankowa M., Dawny powiat szczebrzeski XIV–XVIII w., W. 1975 s. 19, 21–3; Trajdos T. M., Dobroczyńcy mendykantów średniowiecznego Lwowa, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, Red. S. K. Kuczyński, W. 1999 VIII 237–8, 249–51; tenże, Kościół dominikanów lwowskich w średniowieczu jako ośrodek kultowy, „Nasza Przeszłość” T. 87: 1997 s. 41–5, 50–2, 60–2; tenże, Kościół Katolicki na ziemiach ruskich Korony i Litwy za panowania Władysława II Jagiełły (1386–1434), Wr. 1983 I; tenże, Kult maryjny w kościołach mendykanckich średniowiecznego Lwowa, w: Ecclesia et civitas. Kościół i życie religijne w mieście średniowiecznym, Red. H. Manikowska, H. Zaremska, W. 2002 s. 418–20; tenże, Kult wizerunków maryjnych na ziemiach ruskich Korony i Litwy drugiej połowy XIV i pierwszej połowy XV w. w społecznościach katolickiej i prawosławnej, „Studia Claromontana” T. 5: 1984 s. 137–8, 143–4; Tylus S., Fundacje kościołów parafialnych w średniowiecznej archidiecezji lwowskiej, L. 1999; Widajewicz J., Z przeszłości Buszcza. Studium historyczne, P. 1925 s. 156–67, 178–80; Wolski M., Trzeciescy herbu Strzemię. Małopolska rodzina szlachecka XIV–XVI wieku, Kr. 2005 s. 15–71 (rozsiedlenie Strzemieniów); Zahajkiewicz M. T., Błogosławiony Jakub Strzemię, w: Studia Lubaczoviensia, Lubaczów 1983 I 165–73; Zajączkowski S., Z dziejów katedry lwowskiej, cz. 1, „Przegl. Teolog.” T. 5: 1924 z. 1 s. 47–8; Zubrzycki D., Kronika miasta Lwowa, Lw. 1844 s. 62, 64–6; – Abraham W., Jakób Strepa…, (Dokumenty), Kr. 1908; tenże, Sprawozdanie z poszukiwań w archiwach i bibliotekach rzymskich w latach 1896/7 i 1897/8. O materiałach do dziejów Polski w wiekach średnich, „Arch. Kom. Hist.” T. 9: 1899 s. 127; Akta grodz. i ziem., II–V, VII–IX; Arturus a Monasterio, Martyrologium franciscanum, Parisis 1653; Biernacki J. K., Speculum minorum, Cracoviae 1688 s. 265–6; Bull. Pol., III; Bullarium Franciscanum, Ed. C. Eubel, Romae 1904 VII 8–9, 22, 174; Długosz, Annales, X; Elbing L., Relacja o wielkiej świątnicy albo Bazylice assyjskiej, Kr. 1727; Finkel L., Sprawozdanie z wycieczki konserwatorskiej, „Teka Konserwatorska Koła Konserwatorów Starożytnych Pomników Galicji Wschodniej” T. 2: 1900 s. 93; Hierarchia catholica medii aevi, I 271; Jaroszewicz F., Matka Świętych Polska, Kr. 1767 s. 177–8; Katalog pergamentnych dokumentiv central’nogo deržavnogo istoryčnogo archivu URSR u L’vovi 1233–1799, Kyïv 1972; Kędzierski B., Życie B. Jakuba Ruchem z Wladonny z domu i herbu Strzemie arcybiskupa halickiego albo jak teraz lwowskiego wyznawcy z zakonu franciszkańskiego, Lw. 1798; Klimecka G., Z historii tworzenia języka dokumentu polskiego wieków średnich. Formularz ciechanowski, W. 1997 s. 82–5; Kod. Wpol., V, XI; Korona M., Speculum Provinciae Russiae et M.D. Litvaniae Ordinis S. Francisci Fratrum Minorum Conventualium, Vilnae 1637 k. E4v–F3v; Księga przychodów i rozchodów miasta Lwowa 1404–1414, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1896 s. 31, 39, 50–1; Leopolien. Canonizationis Beati Jacobi Rukem [sic!] de Wladonna de Strepa archiepiscopi Kaliciensis [sic!] modo Leopoliensis Ordinis Minorum S. Francisci summarium super dubio, [b.m.r.w.]; Najstarsza księga miejska Lwowa 1382–1389, Wyd. A. Czołowski, Lw. 1892 nr 676; Okolski S., Russia Florida, Leopoli 1646 s. 15–16, 67–8, 77; Pawłowski F., Premislia sacra sive series et gesta episcoporum r. L. Premisliensium, Kr. 1869; Piątkowski D., Wiadomość historyczna o statui alabastrowej Najśw. Maryi Panny Jackowej łaskami słynącej…, Lw. 1857 s. 14–16; Pirawski T., Relatio status almae archidioecesis Leopoliensis, Wyd. K. Heck, Lw. 1893; Rachunki dworu Władysława Jagiełły; Rzepnicki F., Vitae praesulum Poloniae Magni Ducatus Lithvaniae res praecipuae, Posnaniae 1761 I 213; Skrobiszewski J., Vitae archiepiscoporum Haliciensium et Leopoliensium, Leopoli 1628 s. 18, 20, 60–75; Starowolski, Monumenta Sarmatarum; Tylus S., Fundacje kościołów…, (Dokumenty), L. 1999; Wadding L., Annales Minorum seu trium ordinum a S. Francisco institutorum, Romae 1734 IX (ed. 2 lub ed. 3., 1932) s. 101, 150, 481, 485; Załuski J. A., Specimen historiae Polonae criticae, [b.m.w.] 1733 s. 55–60; Zbiór dok. mpol., IV nr 1136, 1140; Zimorowicz J. B., Leopolis Triplex czyli Kronika miasta Lwowa, w: Józefa Bartłomieja Zimorowicza pisma do dziejów Lwowa odnoszące się, Wyd. K. Heck, Lw. 1899; – „Dod. Tyg. do Gaz. Lwow.” 1851 nr 39 s. 155–6, 1852 nr 25 s. 100, nr 26 s. 104, nr 27 s. 108, 1854 nr 21 s. 84, nr 22 s. 88; – Arch. OO. Franciszkanów w Kr.: Mater. A. Karwackiego; B. Czart.: dok. perg. 249, rkp. 3063 IV; B. Narod.: rkp. akcesja 2067 (mater. K. Chodkiewicza, w tym niedokończona biogr. S-y); IH PAN w Kr., Pracownia Słown. Hist.-Geogr. Mpol. w Średniowieczu: Kartoteka (Stradomka); L’vivs’ka naukowa biblioteka im. V. Stefanyka we Lw.: Kolekcja Ossolińskich, F. 5 op. 1 spr. 2155 I k. 10v–11; Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kośc. w L.: sygn. 1053 (Arch. Congregationis SS. Rituum, processus 1346, mf.); – Informacje Marka D. Kowalskiego z Kr. (z Archivio Segreto Waticano, Schedario Garampi Vescovi, vol. 2 k. 152) oraz Dariusza Karczewskiego z Bydgoszczy (z Arch. OO. Franciszkanów w Kr., rkp. Hanaczów 2 s. 3–4, Hanaczów 52 s. 3).
Maciej Wilamowski