Jakub z Nysy (poł. XIII w.), jeden z trzech wójtów krakowskich, na ręce których książę krakowski i sandomierski, Bolesław Wstydliwy, wydał 5 VI 1257 r. dokument lokacji miasta w Krakowie na prawie magdeburskim. J. pochodził ze Śląska, w r. 1254 był sołtysem («sędzią») w Nysie, w r. 1257 stanowiska tego już nie posiadał. Niewątpliwie przyczynił się swymi kapitałami oraz działalnością do ściągnięcia do Krakowa nowych osadników, do wzniesienia zabudowań gospodarczych, jak «bud» rzeźników, piekarzy i szewców, w których mieli oni sprzedawać swe produkty, a także rzeźni poza miastem; przede wszystkim zaś do wytyczenia rynku oraz ulic ówczesnego miasta, jakie dotrwały do dziś dnia, tworząc jądro układu urbanistycznego Krakowa. Plan miasta z r. 1257 odznaczał się rozmachem, regularnością, przy harmonijnym wkomponowaniu istniejących już starszych elementów zabudowy, oraz dużym zmysłem praktycznym w rozlokowaniu urządzeń produkcyjnych (młyny, blech, zakłady garbarskie itp.). Politycznie J. związany był ze środowiskiem śląskim i, jak się zdaje, pochodził z otoczenia Henryka Brodatego i Henryka Pobożnego. Dlatego to, mimo bogatego uposażenia wójtostwa, czuł się w Krakowie zapewne obco i po kilku latach opuścił miasto, gdzie już w r. 1264 występuje inny wójt (Raszko). Dalsze losy J-a nie są znane.

Bąkowski K., Kraków przed lokacją, Kr. 1935, Bibl. Krak., nr 88; Estreicher S., Kraków i Magdeburg, Księga pamiątkowa B. Ulanowskiego, Kr. 1911; Friedberg M., Kultura polska a niemiecka, P. 1946 I 253; Mitkowski J., Kraków lokacyjny, Kraków. Studia nad rozwojem miasta, Pod red. J. Dąbrowskiego, Kr. 1957 s. 130–2; Niwiński M., Wójtostwo krakowskie w wiekach średnich, Kr. 1938 s. 22, 40, Bibl. Krak., nr 95; Zachorowski S., Kraków biskupi, „Rocz. Krak.” T. 8: 1906; – Kod. m. Krak., I nr 1; Mon. Pol. Hist., II 806; Przywileje lokacyjne Krakowa i Poznania, Wyd. A. Kłodziński, P. 1947; Schles. Reg., T. VII B nr 864.

Józef Mitkowski