Olizar (Olizar Wołczkiewicz) Jan Aleksander h. Chorągwie Kmitów (zm. ok. 1700), podsędek kijowski, poseł sejmowy. Był wnukiem Adama (zob.), najmłodszym synem Ludwika, rotmistrza królewskiego, i jego drugiej żony Katarzyny Franciszki z Dembińskich. Był posłem woj. kijowskiego na elekcję Jana Kazimierza (1648). Prawdopodobnie uczestniczył w wojnie z Chmielnickim. Posłował z woj. kijowskiego na sejm 1661 r. Od trzeciego kwartału 1663 r. do 1 XI 1666 był rotmistrzem chorągwi kozackiej i chyba brał udział w wyprawie Jana Kazimierza na Moskwę (1663–4). Walczył pod dowództwem Sebastiana Machowskiego pod Horodyszczem (1664), gdzie prawdopodobnie został ranny. Na odbytym 19–20 II 1665 w Żytomierzu sejmiku woj. kijowskiego został obrany na marszałka i na posła na sejm nadzwycz. Jego chorągiew przyłączyła się do oddziałów, które stanęły po stronie Jerzego Lubomirskiego i zawiązały w jego obronie konfederację. Sam O. w wydarzeniach rokoszowych udziału nie brał. Dn. 19 IV 1665 został mianowany podsędkiem kijowskim. Na sejmiku kijowskim 15 XII 1667 wyznaczyła go szlachta do przyszłej komisji Rzpltej z wojskiem kozackim. Elekcję Michała Korybuta Wiśniowieckiego podpisał z woj. kijowskim (1669). Posłował z woj. kijowskiego na sejm koronacyjny 1669 r., na którym broniąc stanowiska egzulantów ukraińskich domagających się przydzielenia im wakansów, a także działając z namowy stronnictwa francuskiego, wyszedł 5 XI z izby poselskiej z protestacją, zrywając tym samym obrady. Brał udział w r. 1670 w komisji do traktatów z wojskiem kozackim, był posłem kijowskim na sejm styczniowy 1672 r. T. r. wzywany był przez konfederację gołąbską przed sąd za zerwanie sejmu koronacyjnego, ale do rozprawy nie doszło. W r. 1674 podpisał elekcję Jana Sobieskiego z woj. kijowskim i wołyńskim. Uczestniczył zapewne w kampaniach Sobieskiego (1674, 1676); za zasługi wojenne nadał mu król w dożywocie klucz Łomazy w woj. brzeskim litewskim. Na sejmie 1676 r. (na który posłował także z woj. kijowskiego) wystąpił ze skargą na dywizję ks. Michała Kazimierza Radziwiłła o zniszczenie jego dóbr korosteszowskich. Zdaje się, że zadośćuczynienie od Radziwiłła otrzymał. Obrany został na komisarza woj. wołyńskiego do rozpatrzenia krzywd od wojska litewskiego. Dn. 18 II 1682 wybrała go szlachta wołyńska do komisji do lustracji województwa. Posłował z woj. kijowskiego na sejm 1685 r., skąd wyznaczony został do komisji w sprawie rozpatrzenia pretensji woj. wołyńskiego i Polesia kijowskiego do wojska lit. W r. 1691 był komisarzem i sędzią obradującej w Warszawie komisji dla rozdziału odszkodowania dla egzulantów. W t. r. toczył spór z Samuelem i Heleną Milanowskimi o bezprawne zajęcie jego dóbr – Wołczkowa i Humiennik. Wraz z synem Adamem był posłem woj. kijowskiego na elekcję 1697 r. W tym czasie (1697–8) czynił starania o kasztelanię kijowską po Hieronimie Kuropatnickim, ale mimo iż szlachta żądała, «aby kasztelania kijowska… nikomu inszemu tylko jmć P. Olizarowi podsędkowi kijowskiemu była dana», nie otrzymał jej.
O. był właścicielem Korosteszowa i Wołczkowa w woj. kijowskim oraz Ostrowca i Humiennik w woj. wołyńskim. Starał się nadto odzyskać pozastawiane i zadłużone przez ojca inne dobra. W r. 1669 wykupił z zastawu Woronków, Żerebiatyn i inne wsie w woj. kijowskim. Scaleniu fortuny przeszkodziły jednak stałe wojny, w których szczególnie ucierpiał Korosteszów, przez długi czas opanowany przez Kozaków. Zmarł O. ok. r. 1700; został pochowany w kościele Dominikanów w Łucku.
Był O. żonaty dwukrotnie. Jego pierwszą żoną była Marianna ze Staniszewskich, drugą Teofila Katarzyna z Hoszowskich, która po jego śmierci wyszła za Stanisława Franciszka Koniecpolskiego.
Z pierwszego małżeństwa pozostawił syna Adama (ok. 1657–1713), podczaszego owruckiego, stolnika wołyńskiego.
Słown. Geogr., (Korosteszów); Kossakowski S. K., Monografie historyczno-genealogiczne niektórych rodzin polskich, W. 1876 II; Uruski, XII 312; Żychliński, XXI 162; Elektorowie; – Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936; Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką, W. 1968; – Arch. Jugo-Zap. Rossii, Cz. II t. 2 s. 107, 177–8, 258, 304, 363, t. 3, Cz. III t. 2, Cz. VI t. 1; Elektorów poczet; [Kochowski W.], Historya panowania Jana Kazimierza z Klimakterów…, Wyd. E. Raczyński, P. 1859 s. 287; Pasek J., Pamiętniki, Wr. 1968, Bibl. Narod. S. I, nr 62; Veličko S., Letopis sobytii…, Kiev 1851 II 241; Vol. leg., IV 223, V 354, 712; – Wimmer, Materiały do zagadnienia organizacji armii, Studia i Mater. do Hist. Wojsk., W. 1960 VI cz. 1 s. 236; – AGAD: Arch. Radziwiłłów, Dz. V nr 17858 (list O-a do M. K. Radziwiłła); B. PAN w Kr.: Teki Czermaka nr 13 k. 211; Inst. Hist. Uniw. Warsz.: Jaroszuk J., Sejm koronacyjny 1669 r., W. 1976 (mszp. praca magisterska); Kronika rodziny Olizarów Wołczkiewiczów, Oprac. A. Olizar, Mexico 1959 (mylna kolejność żon) w Materiałach Red. PSB.
Andrzej Rachuba