INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Emanuel Rozwadowski (Jordan Rozwadowski)     

Jan Emanuel Rozwadowski (Jordan Rozwadowski)  

 
 
1872-08-06 - 1935-03-19
Biogram został opublikowany w latach 1989-1991 w XXXII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 
Rozwadowski (Jordan Rozwadowski) Jan Emanuel (1872–1935), ziemianin, ekonomista, polityk endecki. Ur. 6 VIII w Babinie w now. kałuskim w rodzinie ziemiańskiej, był najstarszym synem Bartłomieja (1846–1882), inżyniera, powstańca 1863 r., i Marii z Szymanowskich, bratem stryjecznym Tadeusza (zob.).
 
Od r. 1886 uczył się R. w gimnazjum im. Franciszka Józefa we Lwowie, maturę zdał w r. 1890 w Stanisławowie. Następnie studiował prawo na UJ, gdzie w r. 1895 uzyskał doktorat. Potem pracował w Dyrekcji Skarbu w Krakowie i Lwowie. W r. 1899 wyjechał do Niemiec i studiował ekonomię polityczną (społeczną) na uniwersytetach w Halle, Lipsku i Berlinie. W r. 1900 zajmował się problematyką kolonizacji pruskiej w Poznańskiem i działalnością komisji kolonizacyjnej w Poznaniu. Napisał rozprawę Die Bauern des 18 Jahrhunderts und ihre Herren im lichte der neuesten deutschen Forschungen („Jahrbücher für Nationalökonomie und Statistik”, III. Folge, Bd. 20: 1900), w l. 1901–2 przygotował książkę Parcelacja wielkiej własności w świetle postępowania pruskich instytucji pośredniczących (Lw. 1903). W l. 1902–3 badał przyczyny i przebieg bezrobocia rolnego z r. 1902 w Galicji i ogłosił broszurę Ruskie bezrobocie w r. 1902. Uwagi o jego terenie (Lw. 1904, poprzednio w „Słowie Polskim” 29 X 1903 – 7 III 1904), w której ostrzegał, że strajki były pierwszym przejawem zorganizowanej walki o ziemię, podjętej przez Ukraińców. W r. 1905 habilitował się na Uniw. Lwow. jako docent ekonomii politycznej (wygłosił wstępny wykład pt. Pojęcie gospodarstwa); w l. 1907–12 był docentem prywatnym ekonomii politycznej na Wydz. Prawa i Umiejętności Politycznych Uniw. Lwow. Był zwolennikiem obrony polskiego stanu posiadania w Galicji Wschodniej. W r. 1905 założył złożone z ziemian Tow. Zjednoczonych Kół Zjazdów Rolniczych (działające do r. 1914), a w r. 1908 Podolski Związek Hodowców Bydła Mlecznego. Sam gospodarował w Hladkach w pow. tarnopolskim (wniesionych przez żonę Marię z Rozwadowskich) w l. 1906–9, a wraz z bratem Wincentym i siostrą Anielą Komornicką był właścicielem Babina i Słobódki w pow. kałuskim. W r. 1909 został dyrektorem lwowskiej filii Galicyjskiego Banku Ziemskiego w Łańcucie i zarządzał nią do wybuchu pierwszej wojny światowej.
 
R. był członkiem Galicyjskiego Tow. Gospodarskiego we Lwowie (od r. 1903), a w l. 1912–13 członkiem jego Komitetu, członkiem Galicyjskiego Tow. Kredytowego Ziemskiego (od r. 1906), Rady Zawiadowczej Galicyjskiego Banku Kredytowego Ziemskiego (1911–13), Rady Nadzorczej Banku Melioracyjnego we Lwowie (1907–8), Rady Nadzorczej Spółki Agronomów we Lwowie (1908–11), Tow. Kółek Rolniczych we Lwowie (od r. 1911), Komisji Krajowej do Spraw Rolniczych (od r. 1913), Wydziału Tow. Tatrzańskiego w Krakowie (1903–5).
 
Od początków XX w. współpracował R. z „Przeglądem Wszechpolskim” oraz „Słowem Polskim”. Brał udział w konferencji przygotowującej utworzenie Stronnictwa Demokratyczno-Narodowego (SD-N) w Galicji 17 I 1904, a na zjeździe SD-N we Lwowie 8–9 XII 1905 wszedł do Komitetu Głównego Stronnictwa i podpisał jego „Program” z 9 XII 1905. Od r. 1905 był też członkiem tajnej Ligi Narodowej (LN) w Galicji oraz członkiem Komitetu Krajowego LN. W r. 1912 z ramienia SD-N wszedł do Rady Narodowej we Lwowie, a 19 I 1913 do Komitetu Obywatelskiego we Lwowie. Brał udział w zjeździe Rady Głównej LN w Berlinie w r. 1913, a na zjeździe Rady Głównej LN w Wiedniu w kwietniu 1914 zdecydowanie popierał stanowisko Romana Dmowskiego, by w przyszłej wojnie Polacy stanęli po stronie Rosji przeciw Niemcom i Austrii.
 
Po wybuchu pierwszej wojny światowej R. został wysłany wraz ze Stefanem Surzyckim przez Centralny Komitet Narodowy (CKN) w misji politycznej do Król. Pol. i ok. 10 VIII przybył do Warszawy w celu porozumienia się z przedstawicielami bliskich politycznie stronnictw i organizacji politycznych. Powrócił do Krakowa w nocy z 15 na 16 VIII 1914, złożył sprawozdanie CKN, następnie z ramienia SD-N wszedł do Naczelnego Komitetu Narodowego (NKN) i został jego sekretarzem generalnym (wraz z Konstantym Srokowskim). W NKN był przeciwny wciąganiu społeczeństwa Król. Pol. do akcji antyrosyjskich, domagał się likwidacji Komisariatów Wojskowych (6 IX 1914), energicznie oponował przeciw składaniu przez legionistów przysięgi wg roty dla pospolitego ruszenia, krytykował (np. 3 i 16 IX 1914) prezydium NKN za zaniedbania w organizacji Legionów Polskich. Szczególnie ostro ścierał się z Ignacym Daszyńskim. Od połowy września 1914 opowiadał się za wystąpieniem endeków z NKN, który wraz z innymi przedstawicielami endecji opuścił 13 X (bądź 20 X) 1914.
 
Przez kilka tygodni mieszkał R. w Rabce, a następnie przeniósł się do Wiednia, skąd w porozumieniu ze Stanisławem Głąbińskim ok. pół roku później wraz z rodziną wyjechał do Szwajcarii. W dn. 10–15 VIII 1915 brał udział w zjeździe przedstawicieli ugrupowań prokoalicyjnych w Interlaken i Gunten w Szwajcarii. We wrześniu 1915 wraz z Erazmem Piltzem, Marianem Seydą i Aleksandrem Skarbkiem założył Centralną Agencję Polską (CAP) w Lozannie, działającą do r. 1917. W listopadzie 1915 wszedł do tajnego Koła Politycznego w Lozannie, utworzonego przez polityków z SD-N i Stronnictwa Polityki Realnej w celu kierowania całością polskiej polityki na Zachodzie. Był też wiceprezesem Komitetu Wydawnictwa Encyclopédie Polonaise we Fryburgu (1916). Wydawnictwo to, propagujące sprawę polską na Zachodzie, częściowo tylko zostało zrealizowane. Brał aktywny udział w naradach w Solurze (28–29 XII 1915), Caux (31 XII 1915), Lozannie (5–12 II 1916), na których wypracowywano program działań politycznych w państwach Ententy. W maju 1916 z ramienia grupy lozańskiej (formalnie CAP) wyjechał (pod nazwiskiem Jordana) do USA w celu uzyskania politycznego i finansowego poparcia polskich organizacji emigracyjnych. Przeprowadzone przez R-ego rozmowy (głównie w Chicago), w których przedstawiał potrzebę utworzenia Komitetu Polskiego a nawet Polskiego Rządu Narodowego u boku aliantów, oraz współpraca z Ignacym Paderewskim przyczyniły się do konsolidacji emigracyjnych ugrupowań katolickich i narodowo-demokratycznych w Wydziale Narodowym Polskiego Centralnego Komitetu Ratunkowego w Chicago. Wydział zobowiązał się finansować CAP w Lozannie i wydawnictwa encyklopedyczne we Fryburgu. W lipcu 1916 powrócił do Szwajcarii. W lozańskim Kole Politycznym przedstawił memoriał, w którym postulował odbudowę zniszczonej wojną gospodarki Polski za pomocą kapitału obcego i trwałych finansowych z nim powiązań głównie poprzez kredyty państw zachodnich, ale przede wszystkim Stanów Zjednoczonych, w tym także poprzez środki finansowe emigracji polskiej.
 
Współpracował R. z dwumiesięcznikiem „Przegląd Polski” (1916–17) wydawanym we Fryburgu przez M. Seydę, w którym ogłosił m. in. cykl artykułów Stanowisko społeczeństwa polskiego wobec państw rozbiorowych w obliczu wojny (maj–październik 1916). Podpisał protest lozański z 11 XI 1916 skierowany przeciw aktowi 5 listopada. W dn. 26 I – 2 II 1917 brał udział w zjeździe działaczy ugrupowań prokoalicyjnych z trzech zaborów w Lozannie, poświęconym polityce polskiej na arenie międzynarodowej. Jako przedstawiciel Galicji podpisał adres do prezydenta W. Wilsona (2 II 1917). W dn. 16–19 II t. r. brał udział w naradach w Lozannie z wysłannikiem polityków warszawskich Adamem Ronikierem, w wyniku których odrzucono możliwość współpracy z Tymczasową Radą Stanu, jakkolwiek dostrzeżono korzyści, jakie przynosiło tworzenie zalążków instytucji władzy. W dn. 19–25 VI w Paryżu oraz 9–10 VIII w Lozannie brał udział w naradach, które doprowadziły do utworzenia 15 VIII 1917 Komitetu Narodowego Polskiego (KNP), przeniesionego po tygodniu do Paryża. R. początkowo skłaniał się ku koncepcji utworzenia reprezentacji skupiającej szeroki wachlarz ugrupowań politycznych, ostatecznie jednak całkowicie poparł wysuwaną przez Dmowskiego koncepcję zbudowania zwartej organizacji o zdecydowanej przewadze endecji. R. był członkiem KNP aż do rozwiązania w dn. 15 IV 1919. Czas krótki pełnił funkcję reprezentanta KNP w Bernie, następnie sekretarza KNP oraz kierownika Wydziału Naukowo-Propagandowego. W lutym 1918 objął Wydział Stosunków z Krajem, a po reorganizacji, we wrześniu i październiku 1918 Wydział V: Studiów, Wydawnictw i Propagandy. Utrzymywał stały kontakt z krajem: w dn. 2–16 XI 1917 przeprowadził poufne rozmowy w Bernie z Eustachym Sapiehą i zgodnie ze stanowiskiem Dmowskiego odrzucił możliwość współpracy KNP z Radą Regencyjną; miał stały kontakt ze Związkiem Międzypartyjnym w Galicji (sierpień–październik 1918) starając się inspirować jego działania zgodnie z linią KNP. Wraz z M. Seydą zorganizował w Paryżu «office polonais pour les affaires civiles en France» otwarty 8 V 1918 i kierował Wydziałem Spraw Cywilnych KNP, który pełnił funkcje konsularne.
 
Z ramienia KNP (wraz z Dmowskim i Seydą) brał R. udział w pertraktacjach politycznych z emigracyjnymi działaczami czeskimi (w tym z E. Benešem), słowackimi, jugosłowiańskimi i rumuńskimi, przygotowującymi przebudowę Europy środkowej po wojnie. W dn. 8–10 IV 1918 brał udział w rzymskim Kongresie przedstawicieli narodów słowiańskich Austro-Węgier i działaczy rumuńskich oraz włoskich. W maju 1918 opracował memoriał o perspektywach współpracy gospodarczej polsko-czeskiej po wojnie, w którym m. in. wskazywał na wzajemne uzupełnianie się gospodarcze obu państw, możliwość dostępu Czechów do Bałtyku przez terytorium Polski i polskie porty, szanse ekspansji na rynki rosyjskie i in. W czerwcu 1918 współpracował z Benešem w polsko-czeskiej komisji ekonomicznej. Prowadził też sondażowe rozmowy z politykami rumuńskimi. W czerwcu 1918 był obecny przy składaniu przysięgi przez Armię Polską we Francji. W KNP opowiadał się za programem inkorporacyjnym. Przygotowywał mapy terenów wschodnich jako podstawę do ustalania granicy państwa polskiego i wraz ze Stanisławem Grabskim i E. Piltzem utworzył komisję KNP do opracowania mapy etnograficznej Polski. W listopadzie 1918 ogłosił w Paryżu broszurę La production de la Pologne future en regard de celle des états voisins, w której podkreślał potrzebę utworzenia dużego państwa polskiego o obszarze ok. 470 tys. km2 wraz z Górnym Śląskiem i ok. 40 mln ludności, które mogłoby stać się barierą między Niemcami a Rosją i z uwagi na swe rolnictwo oraz zasoby naturalne – ważnym czynnikiem kształtującym życie gospodarcze całej Europy. Widział też możliwość ścisłego współdziałania Polski z Czechami i Litwą.
 
W październiku 1918 otrzymał R. (wraz z S. Grabskim) zadanie zorganizowania w Paryżu Wydziału Prac Kongresowych. Wszedł w skład tzw. narady (grona doradców) przy Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową. Był ekspertem spraw geograficznych i etnograficznych Delegacji Polskiej i członkiem Komisji do spraw Galicji (od kwietnia 1919). W lipcu 1919 przeciwstawiał się projektom autonomii dla Ukraińców, ostro krytykował tzw. klauzulę mniejszościową. Od kwietnia 1919 kierował referatem propagandy, a po reorganizacji Delegacji Polskiej, 1 VII 1919, został Kierownikiem Biura Propagandy (skuteczność działania R-ego oceniano dość krytycznie) oraz przewodniczącym Wydziału Terytorialnego (Komisji Terytorialnej), a także Komisji Ekonomicznej. W dn. 1 III 1919 wszedł jako przedstawiciel Polski do utworzonej przez Radę Najwyższą Konferencji Pokojowej «Komisji VII: Sprawy Ekonomiczne». Z inicjatywy R-ego powstało stowarzyszenie «France–Pologne» oraz pismo «La Pologne» w r. 1919. Działalność polityczna R-ego w latach wojny światowej w wielu publikacjach przypisywana jest mylnie Janowi Michałowi Rozwadowskiemu – językoznawcy.
 
W lipcu 1919 na krótko przyjechał R. z Francji do Lwowa i włączył się do prac LN. Na stałe powrócił tu w styczniu 1920 i został dyrektorem Banku Ziemskiego. W l. 1920–8 był prezesem Związku Ludowo-Narodowego (ZLN) w Małopolsce Wschodniej. Dn. 9 III 1924 brał udział w zebraniu politycznym ziemian polskich we Lwowie jako przedstawiciel ZLN. W l. 1925–7 wchodził do Rady Głównej LN, w r. 1928 należał do lwowskiego oddziału «Straży Narodowej» – tajnej organizacji utworzonej przez Dmowskiego po rozwiązaniu LN. Był członkiem Rady Naczelnej Stronnictwa Narodowego, kolejnej (od r. 1928) formacji obozu narodowego. Do r. 1926 pełnił funkcję wiceprezesa Tow. Gospodarczego we Lwowie. W listopadowych wyborach w r. 1930 kandydował do Sejmu RP z państwowej Listy Narodowej (nr 4); mandatu nie uzyskał. Zmarł nagle 19 III 1935 w Warszawie, po przyjeździe ze Lwowa; pochowany został na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie.
 
R. był dwukrotnie żonaty: od 21 VII 1896 z kuzynką Marią z Rozwadowskich (1874–1919), córką Stanisława Teodora i Jadwigi z Chlibkiewiczów, a od r. 1924 – z Jadwigą z Łosiów. Z pierwszego małżeństwa miał R. ośmioro dzieci: Stanisława (1898–1910), Marię (1901–1906), Cecylię (ur. 1903), Janinę (ur. 1905), Mieczysława Andrzeja (ur. 1906–1939), inżyniera mechaniki i lotnictwa, który zginął w kampanii wrześniowej, Zofię (1908–1924), Franciszka (ur. 1910), inżyniera rolnictwa, oficera Pol. Sił Zbrojnych na Zachodzie, Wincentego (zob.).
 
 
 
Borkowski, Almanach, s. 814–16; Uruski, XV 285; – Deruga A., Działalność Wydziału Prasowego Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu (od listopada 1918 r. do lipca 1919 r.), „Studia z Najnowszych Dziejów Powszechnych” T. 2: 1962 s. 251, 274; Garlicki A., Geneza Legionów, W. 1964; Gąsiorowski W., 1915–1916. Historia armii polskiej we Francji, Ł. 1939; Hahn W., Kronika Uniwersytetu Lwowskiego, II (1898/9–1909/10), Lw. 1912; Holzer J., Molenda J., Polska w pierwszej wojnie światowej, Wyd. 3, W. 1973; Jabłoński H., Polityka Polskiej Partii Socjalistycznej w czasie wojny 1914–1918, W. 1958; Kozicki S., Historia Ligi Narodowej (okres 1887–1907), Londyn 1964; tenże, Sprawa granic Polski na konferencji pokojowej w Paryżu, W. 1921 s. 131, 133; Kozłowski C., Działalność polityczna Koła Międzypartyjnego w latach 1915–1918, W. 1967; Księga pamiątkowa I Gimnazjum Państwowego im. Mieczysława Romanowskiego w Stanisławowie, Stanisławów 1929 s. 112; Leczyk M., Komitet Narodowy Polski a Ententa i Stany Zjednoczone 1917–1919, W. 1966; Molenda J., Piłsudczycy a narodowi demokraci 1908–1918, W. 1980; Nicieja S., Cmentarz Łyczakowski we Lwowie, Wr. 1988; Paczkowski A., Prasa i społeczność polska we Francji w latach 1920–1940, Wr. 1979; Pajewski J., Wokół sprawy polskiej Paryż–Lozanna–Londyn 1914–1918, P. 1970; Pułaski M., Z dziejów genezy „Europy Wersalskiej”. Współpraca Słowian Zachodnich i Południowych w ostatnim etapie I wojny światowej, Wr. 1974; Puttkamer E., Die polnische Nationaldemokratie, Kr. 1944; Rudnicki S., Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918–1926, Wr. 1981; tenże, Lwowska grupa Ligi Narodowej w świetle własnych protokołów z lat 1918–1919, „Przegl. Hist.” T. 68: 1977 s. 723–4; Rzepecki J., Sprawa Legionu Wschodniego 1914 roku, W. 1966; Seyda M., Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, P. 1927–31 I–II; Srokowski K., NKN. Zarys historii Naczelnego Komitetu Narodowego, Kr. 1923; Śladkowski W., Opinia publiczna we Francji wobec sprawy polskiej w latach 1914–1918, Wr. 1976; Terej J. J., Idee, mity, realia, W. 1971 s. 38, 70, 74; tenże, Rzeczywistość i polityka, W. 1979; Wapiński R., Narodowa Demokracja 1893–1939, Wr. 1980; tenże, Roman Dmowski, L. 1989; – Arch. Paderewskiego, I; Bobrzyński M., Z moich pamiętników, Wr. 1957; Daszyński I., Pamiętniki, W. 1957 II; Dmowski R., Polityka polska i odbudowa państwa, W. 1988 II; Dzierzbicki S., Pamiętnik z lat wojny 1915–1918, W. 1983; Garlicki A., Relacja Romana Dmowskiego o Lidze Narodowej, „Przegl. Hist.” T. 57: 1966 s. 429, 430, 440; Grabski S., Pamiętniki, W. 1989 I–II; „Monitor Pol.” 1930 nr 241; Powstanie II Rzeczypospolitej. Wybór dokumentów 1866–1925, W. 1984; Protokoły posiedzeń Komitetu Narodowego Polskiego w Paryżu z okresu od 2 października 1918 do 23 stycznia 1919 r., (Wybór), [Oprac.] T. Kuźmiński, „Najnowsze Dzieje Pol.” 1914–39 s. 111, 114, 116, 119, 120, 123–9, 132, 138–40, 143–50, 152–8, 164–70, 174–7, 180, 182; Romer E., Pamiętnik paryski (1918–1919), Wr. 1989; Siedlecki M., Paryż 1919. Wrażenia i wspomnienia, Kr. 1919 s. 50, 60; Szematyzmy Król. Galicji, 1900–14; Witos W., Moje wspomnienia, Paryż 1964 II; – „Gazeta Warszawska” 1935 nr 83, 85 (S. Kozicki, fot.), 87; „Kur. Pozn.” 1935 nr 135; „Myśl Narod.” 1935 nr 12, 13 (W. Z. Wasilewski); – B. Jag.: rkp. Przyb. 83/58 (Bobrzyńska M., Życie zmiennym jest) s. 192, 203–4; B. Ossol.: rkp. 7946–8016 (Materiały dotyczące rodziny i działalności publicznej); B. PAN: rkp. 7789 t. 5 (teki Józefa Zielińskiego).
 
                                                                                                                                                                                                                                    Jerzy Zdrada
 
 
 
 

Chmura tagów

TAGI

Za pomocą tagów oznaczamy powiązania tematyczne postaci. Pozwalają one eksplorować serwis wg wybranych przez redakcję najważniejszych tematów dla danej postaci.

 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 

Postaci powiązane

   
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Teofil Trzciński

1878-12-19 - 1952-12-25
reżyser teatralny
 

Ryszard Matuszewski

1914-08-18 - 2010-04-29
literat
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Aleksander Lisiewicz

1859-05-13 - 1916-05-13
adwokat
 

Janina Porazińska

1882-09-29 - 1971-11-02
pisarka
 

Jan Kilarski

1882-02-21 - 1951-01-07
krajoznawca
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.