Staniewicz Jan Ludwik Sylwester, pseud. Stanisław Pisarski (1823–1904), podoficer Legii Cudzoziemskiej, uczestnik powstania 1848 r., naczelnik pow. szawelskiego w powstaniu styczniowym. Ur. 27 XII w Lidowianach lub w sąsiednich Podubisiach (pow. rosieński) na Żmudzi, był wnukiem Józefa Billewicza (zob.), najstarszym synem Ezechiela Staniewicza (zob.) i Kunegundy Billewiczówny.

Wkrótce po emigracji ojca, uczestnika powstania listopadowego, matka wywiozła S-a wraz z bratem Pawłem za granicę, w obawie przed zabraniem ich przez władze rosyjskie do wojskowej szkoły garnizonowej tzw. kantonistów. Początkowe nauki pobierał w Nancy, a następnie, zapewne po śmierci ojca, w Brukseli. Z powodu biedy wstąpił 9 X 1844 do francuskiej Legii Cudzoziemskiej. Służył w 1. p. Legii w Algierze do r. 1848, uzyskując w tym czasie kolejno stopnie kaprala i sierżanta. Opuścił Afrykę 16 V t.r. i przybył do Poznania. Wraz ze swymi braćmi, Pawłem i Ignacym, wziął udział w powstaniu wielkopolskim. Jeszcze t.r. wrócił na Litwę. Za służbę w armii obcej i powrót bez zgody władz rosyjskich został w r. 1851 karnie wcielony do Korpusu Kaukaskiego. Walczył w Apszerońskim PP, odznaczył się, w r. 1855 awansował na chorążego i uzyskał zwolnienie z armii. Po powrocie w strony ojczyste jeszcze przez dwa lata pozostawał pod ścisłym nadzorem jako «były przestępca polityczny». Mieszkał w Dyrwianach (pow. szawelski), majątku swego krewnego Eligiusza Kownackiego, marszałka pow. szawelskiego, który będąc bezdzietnym darował mu dobra Kownatów. S. urządził tam gorzelnię i przyczynił się do podniesienia wartości majątku. W r. 1861 ożenił się z Marią Kontowtówną, córką ziemian z Szowkowa w pow. wiłkomirskim.

Po wybuchu powstania styczniowego, w marcu 1863, został S. mianowany wojskowym naczelnikiem pow. szawelskiego. Swą bazę zorganizował w majątku Bielaniszki, zgromadził tam ok. 100 ludzi, których partiami konno rozsyłał w różne strony powiatu dla propagowania idei powstańczej wśród ludności, odczytywania manifestu Rządu Narodowego o uwłaszczeniu chłopów, werbowania ochotników i rekwirowania pieniędzy rządowych. Rozmach akcji S-a spowodował przysłanie do powiatu większych sił rosyjskich. Dn. 11 IV t.r. próbował S. zatrzymać je na drodze z Szawel do Bielaniszek, lecz pod naporem piechoty przeciwnika musiał się wycofać i oddać Bielaniszki. Powiększył oddział do ok. 200 ludzi, rekrutujących się głównie spośród miejscowej drobnej szlachty i chłopstwa; językiem komendy był litewski. Ufortyfikował na powrót spalony folwark w Bielaniszkach i 28 IV stoczył tam następny bój z Rosjanami. Latem rozszerzył obszar swych działań na pow. rosieński. Zmuszony do bitwy pod Tryszkami w pow. szawelskim (21 V) wyrwał się z okrążenia i w lasach pod Użwentą, połączył swój 400-osobowy już oddział z partiami naczelnika woj. żmudzkiego Ignacego Laskowskiego, ks. Antoniego Mackiewicza i Paulina Bohdanowicza. W ramach tego zgrupowania 2 VI wziął udział w operacji przeciwko Rosjanom, a po jej fiasku i przesunięciu się sił powstańczych pod Cytowiany na teren pow. rosieńskiego, ponownie starł się z wrogiem 6 VI. Bój zakończył się odparciem przeciwnika. Nazajutrz S. odłączył się ze swym oddziałem od Laskowskiego i Mackiewicza i ruszył w stronę wybrzeża morskiego, by uczestniczyć w zabezpieczeniu lądowania spodziewanej ekspedycji morskiej płk. Teofila Łapińskiego ze Sztokholmu, której celem było dostarczenie w rejon Połągi ładunku broni, amunicji oraz ochotników. Oddział S-a, zmieniając często miejsce stacjonowania, krążył po lasach i wybrzeżu morskim, usiłując absorbować siły rosyjskie. Po niepowodzeniu wyprawy Łapińskiego S. ruszył na południe, 12 VII starł się pod Modrogą (pow. szawelski) z kolumną rosyjską i poniósł porażkę. Następnie skierował się na Taurogi, usiłując przejąć zmagazynowaną tam rzekomo broń, nie znalazłszy jej, ponownie ruszył na północ i krążąc po pow. rosieńskim i szawelskim, staczał drobne utarczki, nie odnosząc nigdzie istotniejszych sukcesów. Wobec pogarszających się warunków działania i przewagi wroga, jesienią 1863 podzielił swój oddział na pięć partii, w tym jedną pod dowództwem swego brata Pawła. Łącząc je dla wykonania określonych zadań, współdziałając z innymi oddziałami, przetrwał S. do końca listopada, wreszcie z niedobitkami udał się na emigrację. Kownatów został skonfiskowany, żona zesłana do Sywilska w gub. kazańskiej, potem do Niżnego Nowogrodu, dopiero po dłuższym czasie otrzymała zgodę na osiedlenie się w Warszawie.

Prawdopodobnie na emigracji we Francji napisał S. Pamiętnik z r. 1863 […] dowódcy oddziału w powiecie szawelskim (był przechowywany w zbiorach Biblioteki Rapperswilskiej; spłonął w Warszawie w czasie drugiej wojny światowej). Potem na dłużej osiedlił się w Krakowie, dokąd zbiegła też z Rosji jego żona. Dopiero w r. 1896 powrócił na Żmudź i zamieszkał u swego zięcia Ludwika Gużewskiego w miejscowości Kamienskoje. Zmarł tam 21 II 1904, pochowany został 5 III na cmentarzu w miasteczku Upinie (pow. szawelski).

Z małżeństwa z Marią Kontowtówną (1839–1871), miał S. córkę Helenę (ur. 1862), zamężną za Ludwikiem Gużewskim (zm. 1916), urzędnikiem w fabrykach firmy Bernarda Hantkego, bratem Adolfa (zob.). Wg przekazów rodzinnych S. ożenił się po raz drugi z Gużewską.

Maliszewski, Bibliogr. pamiętników; – D’jakov V. A., Dejateli russkogo i pol’skogo osvoboditel’nogo dviženija v carskoj armii 1856–1865 godov, Moskva 1967; Pol. Enc. Szlach., XI; PSB (Andrzejewski Bonawentura, Mackiewicz Antoni); Śliwowska, Zesłańcy; Tarybų Lietuvos enciklopedija, Vilnius 1988 IV; – Cyrankiewicz, Przewodnik po cmentarzach Krakowa (dot. żony S-a, Marii); Słown. Geogr. (Kownatów); – Bičkauskas-Gentvila L., 1863 metų sukilimas Lietuvoje, Vilnius 1958; Bielecki R., Polacy w Legii Cudzoziemskiej 1831–1879, W.–Ł. 1992; Fajnhauz D., 1863. Litwa i Białoruś, W. 1999; Laskovskij A. I., Litva i Belorussia v vostanii 1863 g., Berlin 1939; Łaniec S., Dowódcy i bohaterowie powstania styczniowego na Żmudzi, Tor. 2002 s. 31–41 (niektóre informacje biogr. mylne); Maksimaitienė O., Lietuvos sukilelių kovos 1863–1864 m., Vilnius 1959; Medeksza A., Monografia oddziałów powstańczych na Żmudzi, „Ojczyzna” R. 2: 1865 nr 45; Obušenkova L. A., Archivnye materiały sudebnosledstvennych učreždenij 1863–1866 gg. po delam učastnikov vosstanija, w: K stoletiju geroičeskoj bor’by «za našu i vašu svobodu», Moskva 1964; Okulicz K., Białorusini, Litwini i Polacy w powstaniu styczniowym na Litwie historycznej, „Zesz. Hist.” 1965 z. 7 s. 16; Smirnov A. F, Vosstanie 1863 goda v Litve i Belorussii, Moskva 1963; Zieliński S., Bitwy i potyczki 1863–1864, Rapperswil 1913; – Spisok alfavitnyj političeskim prestupnikam, lišennym po sudu prav sostojanija, imuščestva koich podležat konfiskacii v kaznu po 1 oktjabrja 1864, s. 51 [b.m.r.w.]; – Cylov N. I., Sbornik rasporjaženij grafa Michaila Nikolaeviča Murav’eva po usmireniju pol’skago mjateža v severo-zapadnych gubernijach 1863–64, Vil’na 1866 s. 308; Powstanie na Litwie i Białorusi 1863–1864, Oprac. L. Arżajew, S. Bajkow i in., Moskwa 1965; Prasa tajna z lat 1861–1864, Wr. 1966 cz. 1, 1970 cz. 3; Romer E., Dziennik 1914–1918, W. 1995 I; – „Czas” 1863 nr 109, 130, 133, 152, 153, 161, 164, 178, 261; „Dzien. Pozn.” 1863 nr 109, 264; „Tyg. Ilustr.” 1904 nr 15; – Muz. WP w W.: Arch. Augusta Kręckiego, rkp. 35366/6; – Mater. Leona Sylwestra Staniewicza z Gd.

Janusz Wojtasik