Marcinek Jan, pseud. Jasiek Sobków z Bieńkowic (1881–1951), rolnik, pisarz ludowy i etnograf-amator. Ur. 15 XII w Bieńkowicach w pow. myślenickim, był synem średnio zamożnego gospodarza i rzeźbiarza ludowego Sebastiana oraz utalentowanej (choć niepiśmiennej) wiejskiej pieśniarki Reginy z Chlebdów. W l. 1885–91 ukończył dwuletnią szkołę ludową w Dziekanowicach, do której uczęszczał nieregularnie ze względu na znaczne oddalenie od wsi rodzinnej. Później pomagał rodzicom w gospodarstwie. Nauczywszy się w szkole pisać, notował teksty śpiewanych przez matkę pieśni weselnych oraz religijnych. Przypadkiem zdobyty egzemplarz „Pana Tadeusza”, podobnie jak wspomnienia z r. 1846 babki oraz jej barwne opowieści o dawnych zwyczajach i obyczajach ludowych, rozbudziły wyobraźnię chłopca i skierowały ku poezji. M. odbywał od r. 1912 do końca pierwszej wojny światowej służbę w wojsku austriackim. Nauczył się wówczas języka serbskiego i poznał cykl pieśni o bitwie na Kosowym Polu, która nasunęła mu pomysł (zrealizowany po wielu latach) napisania polskiej epopei chłopskiej o powstaniu 1846 r.
Jeszcze w r. 1906 rozpoczął M. pracę pisarską drukując, głównie pod pseud. Jasiek Sobków z Bieńkowic, wiersze (np. W obronie ludu), humoreski, korespondencje, a także komedie (Bieńkowianie, Czarownica), które zamieścił w krakowskich tygodnikach ludowych: „Piast” (1906), „Przyjaciel Ludu”, „Obrona Ludu” (1909), a później w „Promieniu” (1929) i „Młodej Polsce” (1929). M. posiadał 7 1/2 hektarowe gospodarstwo w Bieńkowicach. Poza gospodarką pracował także w samorządzie gminnym (był sekretarzem gminy w Sieprawiu), w kółkach rolniczych i kołach młodzieży wiejskiej. W Sieprawiu założył teatr amatorski, dla którego napisał kilka utworów treści komediowej lub moralizatorsko-społecznej (Przybłęda, Bratobójstwo, Głupi Waluś, Zmartwychwstanie). W latach okupacji hitlerowskiej napisał utwór Straszne sny poświęcony rabacji galicyjskiej. W tym czasie zetknął się z Tadeuszem Kudlińskim, Stanisławem Pigoniem i Adamem Polewką (który znalazł w końcu 1940 r. bezpieczne schronienie w domu M-ka). Z inspiracji Polewki rozwinął M. Straszne sny w wielki (73 000 wierszy) poemat Straszny rok, oparty zarówno na autentycznych przekazach tradycji ustnej (m.in. na relacjach babki), a także na materiałach źródłowych (np. kroniki parafialne Dziekanowic i Gdowa). Epos przyniósł mu znaczny rozgłos i duże uznanie po wojnie (2 II 1946 wystąpił M. w Krakowie na poranku poetyckim pisarzy chłopskich, fragmenty utworu były drukowane w prasie, a także w pracach S. Pigonia, S. Czernika i T. Seweryna). Sam M. opisał dzieje powstania poematu i udzielał prasie wywiadów (Jak pisałem „Straszny rok”, „Wieś” R. 3: 1946 nr 30 s. 8; S. Pigoń i J. Marcinek, Rozmowa o poemacie „Straszny rok” i poezji ludowej, „Jedność Lud.” R. 1: 1946 nr 1 s. 4–5).
Nie widząc możliwości wydania w całości utworu oraz uznawszy niedostatki swego warsztatu pisarskiego, M. zniechęcił się do poezji i za namową T. Seweryna zwrócił swe zainteresowania ku etnografii. W r. 1946 został zaangażowany przez Muzeum Etnograficzne w Krakowie do badań terenowych. Opracował wówczas wiele cennych przyczynków materiałowych w zakresie folkloru ziemi krakowskiej (Funkcja odpraszacza, „Prace i Mater. Etnogr.”, T. 6: 1947; Teksty do szopki w Bieńkowicach w pow. myślenickim, „Spraw. PAU” T. 1948), a także zebrał sporo materiałów, m.in. do zagadnień pomocy sąsiedzkiej i współdziałania gospodarczego na wsi oraz ludowego konwenansu, które ogłosił pośmiertnie T. Seweryn, np. Samopomoc sąsiedzka, Spółdzielczość na wsi w dawnych czasach, Ojcowska nauka dobrego zachowania, Cześć dla chleba i in. („Roczn. Muz. Etnogr. w Kr.” T. 2: 1967). Ponadto napisał M. również – pozostałe w rękopisie – dzieje Bieńkowic w ostatnim stuleciu. M. zmarł 12 VIII 1951 r. w Bieńkowicach.
Z małżeństwa zawartego w r. 1930 w Dziekanowicach z Zofią Śmiglówną, absolwentką uniwersytetu ludowego w Szycach i działaczką kulturalną, miał dwoje dzieci: zootechnika Zofię i rolnika Wojciecha. Rękopis Strasznego roku znajduje się w posiadaniu córki, niektóre prace etnograficzne zostały przekazane do archiwum Muzeum Etnograficznego w Krakowie i Muzeum Regionalnego w Myślenicach.
Bittner-Szewczykowa H., Materiały do bibliografii etnografii polskiej za 1945–1954 r., Wr. 1958; Polska bibliografia literacka za rok 1946–1951, Wr.–W. 1958–67; W. Enc. Powsz., (PWN); – Czernik S., Chłopskie pisarstwo samorodne, W. 1954 s. 220–2; Frasik J. A., J. M., „Wieś” R. 3: 1946 nr 17 s. 2; Łopuszański B., Zbiory archiwalne Muzeum Etnograficzngo w Krakowie, „Roczn. Muz. Etnogr. w Kr.” T. 3: 1968 s. 305; Merz I., J. M., rolnik, poeta i etnograf, „Prawo Człowieka” R. 3: 1949 nr 1 s. 39–41 (fot.); taż, Pochwała żyjących. J. M., rolnik, poeta i etnograf, „Dzien. Liter.” R. 2: 1948 nr 43 s. 1, 7 (fot.); Pigoń S., Zarys nowszej literatury ludowej (przed rokiem 1920), Kr. 1946; Pogan J., Pisarz – samouk, „Wieś” R. 7: 1950 nr 25 s. 8; Seweryn T., Etnografia pisana przez chłopów, „Roczn. Muz. Etnogr. w Kr.” T. 2: 1967 s. 10–34 (fot.); – Kudliński T., Młodości mej stolica, W. 1970; Wybór pisarzy ludowych, Oprac. S. Pigoń, Cz. 2., Wr. 1948.
Wiesław Bieńkowski