Pikarski (mylnie Piekarski) Jan h. Półkozic (1516–1577), ksiądz, kaznodzieja Zygmunta Augusta, dziekan warszawski. Pochodził z rodziny mazowieckiej, której gniazdo stanowiła wieś Pikarty (Piekarty) w pow. grójeckim. Był synem Jana, a nie Tobiasza – jak mylnie podaje Niesiecki, od r. 1536 kształcił się na Uniw. Krak. Nie uzyskawszy żadnego stopnia naukowego, przyjął święcenia kapłańskie i wstąpił na drogę kariery kościelnej. W r. 1555 był kanonikiem warszawskim, w r. 1556 plebanem w Nowogrodzie w pow. łomżyńskim, w r. 1557 altarystą kolegiaty warszawskiej. Prawdopodobnie podczas sejmu warszawskiego 1556/7 r. został P. zaprotegowany królowi, który mianował go kaznodzieją nadwornym i zabrał do Wilna. Cieszył się wówczas P. względami podkanclerzego Piotra Przerębskiego, a sekretarz królewski Stanisław Karnkowski gorąco zalecił go w marcu 1557 bpowi warmińskiemu Stanisławowi Hozjuszowi. Rychło też znalazł się w gronie informatorów Hozjusza, donosząc mu o wydarzeniach w Wilnie (na dworze i w mieście), a zwłaszcza o postępach reformacji. Obdarzony talentem oratorskim, zapalczywy, ostro zwalczał w swoich kazaniach różnowierców i ganił bierność duchowieństwa katolickiego. Nie był P. jednak zbyt biegłym teologiem i nie zawsze radził sobie z zawiłościami doktryny. Z królem miał dobre stosunki, choć narzekał przed Hozjuszem, iż lekceważy napomnienia i nie dotrzymuje obietnic. W jesieni 1557 towarzyszył królowi w wyprawie pozwolskiej. Dn. 12 VI 1560 został P. kanonikiem kapituły katedralnej wileńskiej, a w r.n. – dziekanem kapituły warszawskiej. Dalsze prebendy, jak plebania w Solcu koło Warszawy (1562), Bielsku (1564) i w Liwie (1565), świadczą, iż przeniósł się z czasem w rodzinne strony.
W latach służby dworskiej P. doświadczył nieraz łaski królewskiej wyrażającej się różnymi przyznawanymi mu nadaniami i przywilejami. Tak np. 20 IV 1557 król przyłączył 10 kmieci na półłankach ze wsi Mątwica do plebanii nowogrodzkiej na czas życia P-ego, ponadto dał mu prawo wolnego przemiału w młynach nowogrodzkich, jeziora Leżeń i Leniwkę z okolicznymi łąkami oraz wolny wrąb do lasów stanowiących własność miast Ostrołęki i Nowogrodu; dn. 14 I 1562 przywrócił jemu i jego spadkobiercom prawo patronatu związane z kościołem parafialnym w sąsiadującym z Pikartami Goszczynie; wreszcie 29 VIII 1563 zezwolił mu na wykup młyna papierowego pod Warszawą z rąk Pawła Samborskiego, altarysty kolegiaty warszawskiej. P. doszedł więc do znacznego majątku, który pomnażał jeszcze rozmaitymi sposobami, m.in. eksportując Wisłą w l. 1568–76 zboże do Gdańska. Zmarł 8 IX 1577; pochowany został w kolegiacie Św. Jana w Warszawie, gdzie mu brat Zacheusz wystawił pomnik nagrobny (dziś nieistniejący).
Brat P-ego Zacheusz (1533–9 X 1597), student Uniw. Krak. w r. 1545, potem sekretarz Zygmunta Augusta (ok. 1561), kanonik warszawski, płocki i pułtuski, kanclerz dworu bpa płockiego Piotra Wolskiego, doszedł do godności archidiakona płockiego; był bibliofilem, zgromadzony przezeń księgozbiór uległ po jego śmierci rozproszeniu.
Niesiecki, VII 300–1; Uruski, XIV 1–2; – Kurczewski J., Kościół zamkowy czyli katedra wileńska…,Wil. 1910 III 46, 60; Łukaszewicz J., Krótki opis historyczny kościołów… dawnej diecezji poznańskiej, P. 1863 III 26; – Album stud. Univ. Crac., II 281; Hosii epistolae, II; Lustracja województwa mazowieckiego 1565, W. 1967 I–III; Matricularum summ. V nr 3147, 7960, 9270; Regestra thelonei Vlad.; Rejestr poboru od duchowieństwa archidiakonatu warszawskiego w 1561 r., Wyd. A. Dunin-Wąsowiczowa w: Warszawa XVI–XVII wieku, Z. 2, Studia Warszawskie, W. 1977 XXIV 108; Royzii P. Carmina, Ed. B. Kruczkiewicz, Kr. 1900 I–II; – Arch. Państw. w W.: Arch. m. st. W.: Knapiński W., Notaty do historii kościołów diecezji warszawskiej, W. 1949 s. 635 (mszp. powielany); tenże, Notaty do historii kościołów warszawskich, W. 1949 s. 3, 24, 26, 64, 68, 80, 110, 153 (mszp. powielany); – Bibliografia do Zacheusza Pikarskiego: Wisłocki W., Incunabula typographica Bibliothecae Universitatis Jagellonicae Cracoviensis, Kr. 1900; Kawecka-Gryczowa A., Katalog starych druków Biblioteki Publicznej m. st. Warszawy, Cz. II. Polonica XVI wieku, W. 1957; – Brückner A., Różnowiercy polscy, W. 1962; Budka W., Dar biskupa Piotra Wolskiego dla katedry płockiej, „Silva Rerum” T. 4: 1928 z. 6/9 s. 140; Kotula R., Właściciele rękopisów i starodruków zbioru Z. Czarneckiego w „Baworovianum”, Lw. 1921 s. 481; Nowacki, Dzieje archidiecezji pozn., II; – Album stud. Univ. Crac. II 323; – AGAD: Stara Warszawa, nr 14 k. 175–175v.; – Życiorys Zacheusza Pikarskiego, opracowany przez Andrzeja Sołtana, w Materiałach Red. PSB.
Andrzej Sołtan