Radwan Jan (2. poł. XVI w.), poeta. Wedle Franciszka Siarczyńskiego «rodził się w mieście Wilnie, tam brał nauki, zwiedził obce kraje z pomocą hetmana Chodkiewicza, u którego był potem sekretarzem». Za mieszczańskim pochodzeniem R-a opowiadał się Stanisław Kot.
Trudno jest z całą pewnością ustalić, który z Chodkiewiczów patronował R-owi w młodości. Jeśli by miał nim być «hetman», to w grę wchodzi Hrehory Aleksandrowicz. Zważywszy jednak na związki R-a ze środowiskiem protestanckim, należałoby chyba szukać tego protektora raczej w osobie któregoś z braci hetmana. Wiadomo, że jeden z nich, Jerzy, kaszt. trocki, kształcił w Lipsku swego syna Konstantego, który przebywał tam w l. 1562–5 z licznym orszakiem. Zdeklarowanym protestantem był bratanek hetmana – syn Hieronima – Jan, administrator Inflant i kaszt. wileński. Był on studentem uniwersytetu w Królewcu, przebywał w Lipsku, odwiedzał F. Melanchtona w Wittenberdze, utrzymywał – podobnie jak jego ojciec – bliskie kontakty z księciem Albrechtem pruskim. Na przełomie osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych lat XVI w. R. występował w kręgu pisarzy związanych z różnowiercami litewskimi. Poezją łacińską sławił on głównie czyny przedstawicieli czołowych rodzin kalwińskich w W. Ks. Lit., mianowicie Radziwiłłów birżańskich i Dorohostajskich. «Złote Radwanowe pióro», tymi słowami bowiem charakteryzował jego talent żyjący wówczas Litwin Jan Kozak, zdobyło uznanie nie tylko w oczach współczesnych mu ludzi. Andrzej Węgierski w swym dziele pt: „Systema historicochronologicum ecclesiarum slavonicarum” (1652) umieścił R-a w wykazie wybitnych pisarzy różnowierczych Polski i Litwy. Twórczość literacka pozostała do dziś niemal jedynym przejawem działalności R-a, oświetlającym zarazem jego postać.
Pierwszy znany utwór autorstwa R-a, mianowicie skromny czterowiersz łaciński, ukazał się w wydaniu eposu Andrzeja Rymszy zatytułowanym „Deketeros akroama to iest dziesięćroczna powieść wojennych spraw …” (Wil. 1585) opiewającym czyny wojenne ks. Krzysztofa Radziwiłła «Pioruna», hetmana polnego lit. Wkrótce (1588?) wileński drukarz Jan Karcan wydał wierszowane Epithalamium in nuptias … Christophori Monvidi Dorohostajski, Magni Ducatus Lithuaniae incisoris..., którym opiewał jego ślub z Zofią Chodkiewiczówną, córką Jana. Główną część tego druku stanowił liczący 565 wierszy poemat pochwalny pt.: Concilium deorum na cześć Krzysztofa Dorohostajskiego i jego rodu. Wiersze R-a odnajdujemy następnie w „Obronie Postylle Ewanielickiej” (Wil. 1591) Grzegorza z Żarnowca. Skierowane one były do Mikołaja Dorohostajskiego, woj. połockiego, i jego syna Krzysztofa (In arma Illustrium ac Magnificarum Dominorum), którym dedykował swe dzieło Grzegorz oraz do samego autora (Ad Gregorium Żarnouecium authorem Apologiae).
Najważniejszy i najobszerniejszy utwór R-a, mianowicie kilkunastoarkuszowy poemat biograficzny Radivilias, sive de vita et rebus praeclarissime gestis, immortalis memoriae, illustrissimi principis Nicolai Radivili, Georgii filii… ukazał się w Wilnie w r. 1592 (bibliografie łącznie z Estreicherem oraz opracowania historii literatury polskiej wspominające o tym starodruku mylnie podają r. 1588 jako datę wydania Radivilias na skutek błędnego rozwiązania daty umieszczonej na stronie tytułowej; właściwy rok wydania jedynie u F. Bentkowskiego i F. Siarczyńskiego). Bohaterem poematu był zmarły w r. 1584 woj. wileński i hetman w. lit. Mikołaj Radziwiłł «Rudy». Jego życie i czyny oraz dzieje jego rodu na tle historii Litwy opisał R. stylem panegirycznym używając wiersza heksametrycznego. Cennych informacji biograficznych o Mikołaju «Rudym» dostarczają natomiast marginalia, co wskazuje, że pisząc poemat R. korzystał zapewne z diariusza Radziwiłła lub jakiegoś opracowania biograficznego. Występowanie marginaliów upodabnia nieco Radivilias do wcześniejszego eposu autorstwa Rymszy. Dzieło R-a było jednak przedsięwzięciem ambitniejszym, a sam autor większym erudytą niż poprzedni piewca chwały i zasług najpotężniejszej rodziny litewskiej. Język łaciński umożliwiał zaś jego popularyzację poza granicami Rzpltej. Taki był prawdopodobnie cel główny Radivilias skoro utwór ten powstał z inspiracji, a najpewniej na zamówienie, jednego z najbardziej zaufanych współpracowników politycznych Mikołaja «Rudego», Jana Abramowicza. W przedmowie do dzieła skierowanej do Krzysztofa «Pioruna», syna Mikołaja «Rudego», Abramowicz stwierdził, że chciał w ten sposób uczcić pamięć zmarłego protektora za doznane od niego dobrodziejstwa. Na szersze plany związane z publikacją Radivilias wskazuje fakt, że – oprócz właściwego poematu podzielonego na cztery części pod wspólnym tytułem – druk zawiera również „Oratio funebris in laudem illustrissimi, principis Nicolai Radiuili…” Andrzeja Wolana oraz drobne poezje łacińskie i polskie sławiące zmarłego i jego trzech młodych wnuków oraz samego sponsora Abramowicza, autorstwa głównie R-a a także Jana Kozaka, Jana Rutskiego i Piotra Rojzjusza.
R. w liście datowanym z Wilna dn. 8 III (1592?) skierowanym do Abramowicza po ukończeniu Radivilias nazywa siebie jego klientem. Informacja ta potwierdza związki R-a z kalwinizmem, ponieważ Abramowicz był jednym z najaktywniejszych wyznawców tej konfesji. Sądząc na podstawie tytułu niedostępnego dziś druku antykalwińskiego pt.: ,,Theses theologicae to jest conclave synodalne zboru wileńskiego…”, R. brał udział w kalwińskim synodzie, który odbył się w maju 1591 w Wilnie pod przewodnictwem ministra Stanisława Sudrowskiego. Nie znana jest data śmierci ani powiązania rodzinne R-a.
Estreicher; Nowy Korbut, III; Wierzbowski T., Bibliographia Polonica XV ac XVI ss., Varsoviae 1891 II 1688; Jocher A., Obraz bibliograficzno-historyczny literatury i nauki w Polsce, Wil. 1857 III nr 8005; Juszyński M. H., Dykcyonarz poetów polskich, Kr. 1820 II 102; Siarczyński, Obraz wieku panowania Zygmunta III; – Kot S., La Réforme dans le Grand-Duché de Lithuanie. Facteur d’occidentalisation culturelle, Bruxelles 1953 s. 52; Nowak-Dłużewski J., Okolicznościowa poezja polityczna w Polsce. Pierwsi królowie elekcyjni, W 1969; Sajkowski A., Od Sierotki do Rybeńki. W kręgu radziwiłłowskiego mecenatu, P. 1965; Wiszniewski, Hist. liter. pol., VIII 153; Wizerunki i rozstrzygania naukowe, Wil. 1836 XI 139–40; – Węgierski A., Libri quatuor Slavoniae reformatae, W. 1973.
Henryk Lulewicz