INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu
 Jan Rutkiewicz      RUTKIEWICZ, Jan - fragment zdjęcia w - Stanisław Martynowski, Łódź w ogniu, Łódź 1931, s. 11.

Jan Rutkiewicz  

 
 
1875-05-27 - 1950-07-27
Biogram został opublikowany w latach 1991-1992 w XXXIII tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Rutkiewicz Jan, pseud.: Wicek, Jan Rozbicki, Wolny (1875–1950), działacz socjalistyczny. Ur. 27 V w Kielcach, był synem Jana, rzemieślnika, powstańca 1863 r., który walczył w lasach Świętokrzyskich, i Karoliny z Jakubowskich. Rodzice posiadali własny dom, ojciec prowadził masarnię, a starszy brat, Stanisław, był aptekarzem w Chęcinach.

R. uczył się w gimnazjum w Kielcach. Uczestniczył w tajnym kółku samokształceniowym. Niepokorny wobec nauczycieli-rusyfikatorów, często popadał z nimi w konflikty, aż pod koniec kl. VI został wydalony. W r. 1894 wstąpił do Szkoły Górniczej, popularnej «sztygarki», w Dąbrowie Górniczej. Obznajomiony jeszcze w kieleckim gimnazjum z literaturą socjalistyczną, szybko wszedł do licznej w «sztygarce» grupy socjalistycznej. Od końca r. 1895 uczestniczył w zagłębiowskiej organizacji Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS), w głośnym strajku w Hucie Bankowej w kwietniu 1897; popularny «mówca Wincenty», był ruchliwym agitatorem i kolporterem nielegalnych wydawnictw. Zagrożony z tego powodu aresztowaniem, zbiegł do Krakowa, stamtąd wyjechał do Karlsruhe i potem do Paryża. Tymczasem poszukująca go bezskutecznie policja rosyjska aresztowała dwu jego braci, Stanisława i Juliana Seweryna (ur. 1877), wówczas studenta Warszawskiego Instytutu Politechnicznego (ponownie był aresztowany w r. 1900 i kilka miesięcy więziony na Pawiaku).

W Paryżu – dzięki pomocy ojca – R. przez dwa lata studiował nauki społeczne na Sorbonie oraz – za namową Kazimierza Kelles-Krauza – uczęszczał do École Libre des Sciences Politiques. Jako działacz paryskiej «Spójni» w r. 1899 brał R. udział w ostatnim zjeździe Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Po krótkim pobycie w Bremie, wyjechał do Londynu, gdzie przez parę miesięcy uczył się zecerstwa w drukarni „Przedświtu”. Wysłany następnie przez Komitet Zagraniczny (KZ) PPS do kraju, krótko działał w Łodzi, a od czerwca 1900 wespół z Feliksem Perlem i in. pracował w nielegalnej drukarni zainstalowanej w Kijowie. Pod koniec roku powierzono mu kierownictwo okręgu partyjnego w Łodzi. R. zdołał dość szybko zahamować szerzące się w łódzkiej organizacji wpływy PPS «Proletariat» i skutecznie przeciwstawił się propagowanej przez nią taktyce terrorystycznej. Z kolei, kierując od wiosny 1901 okręgiem radomsko-kielecko-lubelskim, przyczynił się do rozwoju słabej na tym terenie PPS, przygotował też od strony technicznej zwołany w czerwcu 1902 do Lublina VI Zjazd partii; został na nim wybrany do Centralnego Komitetu Robotniczego (CKR). Od sierpnia kierował znów pracą w Łodzi, a w lutym 1903 stanął na czele okręgu suwalsko-litewskiego. W okresie ożywienia ruchu rewolucyjnego w r. 1904, R. przygotował dwa wystąpienia demonstracyjne – wysadzenie tzw. murawiewowskiej cerkwi w Wilnie i bramy tryumfalnej, wybudowanej na powitanie cara w Białymstoku. W październiku musiał ujść do Krakowa. Został członkiem przeniesionego tam KZ. Jako członek OKR PPS w l. 1902–6, uczestniczył R. w konferencjach, zjazdach i naradach partyjnych. W zasadniczych sprawach ideologicznych i organizacyjnych reprezentował od r. 1905 stanowisko wyłaniającego się w partii nurtu lewicowego, tzw. młodych. Wypowiadał się za wewnętrzną demokratyzacją, rozszerzeniem składu i kompetencji organizacji lokalnych i zjazdów partyjnych. W sytuacji politycznej, spowodowanej wybuchem wojny rosyjsko-japońskiej w r. 1904, występował przeciw sojuszowi z rosyjskimi eserowcami, planom powstańczym i angażowaniu się w pertraktacje dyplomatyczne z rządami zagranicznymi, a za podjęciem dyskusji programowej z socjaldemokratami i przyjęciem zasady solidarności różnych ugrupowań w ruchu socjalistycznym w Polsce. Podczas zwołanej przez PPS w sierpniu 1904 w Zakopanem konferencji inteligencji sympatyzującej z partią, krytycznie odniósł się do projektów wiązania się z liberalną opozycją w Rosji i złudzeń konstytucyjnych, żywionych przez poważną część polskiej inteligencji. Opowiadał się za klasowym i socjalistycznym charakterem partii, upatrywał zarazem w rozszerzeniu rewolucyjnej walki z caratem, najskuteczniejszą drogę do urzeczywistnienia postulatów narodowych. Wg przekazu Lucjana Rudnickiego, Józef Piłsudski uważał wówczas, że R. choć «esdekujacy» był jednak rzecznikiem idei niepodległości państwowej i to dzieliło go od esdeków.

Skierowany z początkiem r. 1905 do Warszawy, odegrał R. poważną rolę w rozwoju styczniowego strajku powszechnego – był jednym z inicjatorów proklamowania przez PPS strajku powszechnego w Król. Pol. Należał do inicjatorów zwołania – bez akceptacji kierownictwa partyjnego – VII Zjazdu (5–7 III 1905 w Warszawie). Na Radzie Partyjnej PPS w dn. 15–18 VI był współautorem uchwały o współzależności rewolucji w Rosji i Królestwie, domagał się porozumienia z Socjal-Demokratyczną Partią Robotników Rosji. Chociaż prywatnie łączyły go przyjazne stosunki z Piłsudskim (który był nawet gospodarzem uroczystości zaślubin R-a i Jadwigi z Bartoldów w r. 1903 w Krakowie), stanowczo wystąpił przeciw jego koncepcjom wydzielenia Wydz. Spiskowo-Bojowego w jednostkę samoistną, niezależną od reszty partii. Obecny 20 VIII 1905 w Warszawie na Konferencji Warszawskiego Komitetu Robotniczego (WKR) i Wydz. Bojowego, na której miano ustalić formy protestu przeciw Dumie Bułyginowskiej, został wraz ze wszystkimi uczestnikami aresztowany; znaleziono przy nim egzemplarze gazety „Iskra” i „Proletariat” oraz odezwę zatytułowaną „Robotnicy”. Osadzony w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej, został zwolniony 29 IX za kaucją 300 rb. Podjął ponownie działalność w PPS jako członek Zagłębiowskiego Komitetu Robotniczego. Po wystąpieniu R-a na VIII Zjeździe partii w lutym 1906 we Lwowie, gdzie znów zaatakował dążenia Piłsudskiego do przekształcenia Organizacji Bojowej (OB) w czynnik nadrzędny, któremu powinna być podporządkowana cała organizacja partyjna, delegaci OB zgłosili wniosek o oddanie R-a pod sąd partyjny, co jednak większość uczestników odrzuciła. Jednakże na kolejnej Radzie Partyjnej w czerwcu 1906 – R. nie został wybrany do CKR. Wrócił jeszcze do pracy w Zagłębiu, ale jedynie na krótko, gdyż na skutek zdrady Mieczysława Sankowskiego musiał uchodzić przed aresztowaniem do Krakowa. Ciężkie zapalenie płuc uniemożliwiło mu udział w ostatnim przed rozłamem, IX Zjeździe PPS (listopad 1906).

W lutym 1907 wrócił R. do Królestwa i podjął działalność w PPS-Lewicy. Na skutek denuncjacji dokonanej znowu przez Sankowskiego, został aresztowany i w trybie administracyjnym zesłany na osiedlenie na Syberii Wschodniej. W r. 1910 uzyskał zgodę na przeniesienie się do Jenotajewska w gub. astrachańskiej, a później do Kijowa, gdzie jakiś czas jeszcze pozostawał pod nadzorem policji. Z tego powodu, jak również wskutek złego stanu zdrowia i obowiązków rodzinnych, zajmował się tylko pracą zarobkową w kijowskiej filii Warszawskiego Tow. Ubezpieczeń od Ognia. W r. 1911 wrócił do Warszawy. Włączył się do działalności PPS-Lewicy w V Oddziale Tow. Kultury Polskiej, a po jego rozwiązaniu wziął udział w założeniu nowej placówki robotniczej oświaty – Tow. Szerzenia Wiedzy Handlowej i Przemysłowej. Współpracował z legalnymi tygodnikami PPS-Lewicy, wydawanymi w Wilnie pod redakcją Tadeusza Rechniewskiego. W r. 1913 uczestniczył w III Konferencji Krajowej PPS-Lewicy.

Po wybuchu wojny, prowadził R. jesienią i zimą 1914 wykłady w zorganizowanym przez Warszawski Komitet Robotniczy PPS-Lewicy międzydzielnicowym kole studiowania historii polskiego ruchu robotniczego. Za wygłoszone przemówienie na pogrzebie robotnika, członka PPS-Lewicy, Kazimierza Królikowskiego na wiosnę 1915 został ponownie zesłany do gub. jenisiejskiej. W wyniku amnestii w r. 1916 mógł przenieść się do Kijowa. Szerszą działalność polityczną rozwinął tam po rewolucji lutowej w r. 1917. Z ramienia PPS-Lewicy uczestniczył w Centralnej Radzie Ukraińskiej, w r. 1918 został wybrany do Rady Miejskiej.

W początkach r. 1919 wrócił R. do Warszawy. Ciągle niedomagając na zdrowiu ograniczył aktywność społeczną. Współorganizował Związek Robotniczych Stow. Spółdzielczych, w r. 1920 przeszedł do pracy w Kasie Chorych jako kierownik przychodni obwodowej. R. zgłosił jednak akces polityczny do PPS a nie do Komunistycznej Partii Robotniczej Polski (KPRP). Źródłem takiego wyboru ideowego był niewątpliwie stosunek KPRP do kwestii niepodległości Polski. W PPS występował przeciwko rozłamowej propiłsudczykowskiej grupie Rajmunda Jaworowskiego w r. 1928. Na początku lutego 1929 został wybrany do Warszawskiego Okręgowego Komitetu Robotniczego, w l. 1933–4 był członkiem sądu partyjnego. W l. trzydziestych wchodził do sądu koleżeńskiego i zarządu Koła Warszawskiego Stow. b. Więźniów Politycznych. Jako przewodniczący Zarządu Głównego (ZG) Związku Zawodowego Pracowników Ubezpieczeń Społecznych (wybrany w r. 1928), a zwłaszcza w artykułach ogłaszanych na łamach redagowanej przez siebie „Sprawy Ubezpieczeń Społecznych”, R. występował przeciw ograniczaniu przez sanację samorządu w instytucjach ubezpieczeniowych, atakował politykę premiera Aleksandra Prystora w sprawie ubezpieczeń społecznych. Za te wystąpienia w r. 1929 został ukarany 3-miesięcznym więzieniem (karę odbywał w Kaliszu) i zwolnieniem z pracy. Następnie aż do wybuchu powstania w 1944 r. pracował jako księgowy i główny kasjer w Powszechnym Zakładzie Ubezpieczeń Wzajemnych. W l. dwudziestych R. publikował, głównie w „Robotniku”, artykuły wspomnieniowe, większe fragmenty: Początki ruchu w Dąbrowie Górniczej i Pierwsza drukarnia kijowska zamieścił w „Księdze Pamiątkowej PPS”.

W czasie okupacji niemieckiej R. pod wpływem synów nawiązał współpracę z Robotniczą Partią Polskich Socjalistów (RPPS) i Polską Partią Robotniczą (PPR); w jego mieszkaniu chroniło się wielu działaczy tych partii, znajdował się tu punkt rozdzielczy literatury. Po powstaniu warszawskim przebywał w Bukowinie Tatrzańskiej, skąd wiosną 1945 wrócił do Warszawy. Nie próbował zdyskontować swych zasług w ruchu socjalistycznym. Utrzymywał się z niewielkich zarobków w Państwowym Zakładzie Ubezpieczeń. Zmarł 27 VII 1950 w Kielcach i tam został pochowany.

Z małżeństwa zawartego w r. 1903 z Jadwigą z Bartoldów (zob. Rutkiewiczowa Jadwiga), miał R. trzech synów: Jana, Wincentego (zob.) i zmarłego w niemowlęctwie Macieja.

Starszy syn R-a Jan (1904–1989), lekarz, był w okresie międzywojennym jednym z przywódców Związku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, sympatyzował z KPP i współpracował z Międzynarodową Organizacją Pomocy Rewolucjonistom (MOPR). W czasie wojny m. in. współorganizował Służbę Sanitarną Gwardii Ludowej i Armii Ludowej, redagował konspiracyjne pismo „ABC Lekarskie”, uczestniczył w powstaniu warszawskim. Po wojnie należał do PPR, następnie do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Był m. in. dyrektorem departamentu w Min. Zdrowia (1948–50), prezesem Zarządu Głównego Polskiego Czerwonego Krzyża (1950–5 i 1970–4), wiceministrem zdrowia i głównym inspektorem sanitarnym (1959–70); był też przez 33 lata prezesem Polskiego Tow. Szpitalnictwa. Był odznaczony – razem z żoną Natalią Medalem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata.

 

Karwacki W. L., Łódzka organizacja PPS-Lewicy 1906–1918, Ł. 1964; Martynowski S., Łódź w ogniu, Ł. 1931; Piasecki H., Żydowska Organizacja PPS 1893–1907, Wr. 1978 s. 55, 77, 113; Rostworowska W., W dobie Kas Chorych, „Służba Zdrowia” 1961 nr 23, 27; Tomicki J., Polska Partia Socjalistyczna, 1892–1948, W. 1983 (fot. między s. 96 a 97); Tymieniecka A., Warszawska organizacja PPS 1918–1939, W. 1982; Żarnowska A., Geneza rozłamu w PPS 1904–1906, W. 1965; – Rudnicki L., Pamięci Wincentego Rutkiewicza, „Życie Warszawy” 1960 nr 57 s. 3–4; [Rutkiewicz J., – junior] Lasocki T., Jan Rutkiewicz (1875–1950), „Z Pola Walki” 1965 nr 3 s. 105–16 (fot., bibliogr.); – „Z Pola Walki” 1972–3; – AAN: Akta W. Sławka 1 s. 21, 43, MSW 850 k. 239, VI Oddział (Arch. Lewicy Pol.) teczka osobowa R-a nr 5077, Arch. PPS 305/II-44 pdt. 1 k. 526, 305/II-6 k. 37, 59; AGAD: Pomocnik Gen. Gub. Warsz. sygn. 10 k. 198–201, sygn. 11 k. 73–77, 86, sygn. 20 k. 84, sygn. 52 k. 23v–32v, sygn. 353 k. 32 (wszystkie pozycje dotyczą brata R-a, Juliana Seweryna), sygn. 435 k. 201–202, Prokurator Warsz. Izby Sądowej sygn. 2736 k. 262, sygn. 3695 k. 254–312, sygn. 4233 k. 7, 16, 34v; AP w W.: WGZŻ sygn. 94 k. 44, sygn. 1280 k. 333–358, sygn. 1281 (cały poszyt), sygn. 1282 k. 2, 6, 35, 111–113; – Bibliogr. do Jana (juniora); Działacze Związku Zawodowego Pracowników Służby Zdrowia. Dane biograficzne, W. 1977 s. 12–13; – Jabłoński T., Młodość mego pokolenia, W. 1977 s. 237, 238, 313, 316, 319; Wspomnienia działaczy związkowych 1906–1949, W. 1971 s. 339, 340, 342; – „Służba Zdrowia” 1967 nr 4 (nota biogr.); „Życie Warszawy” 1989 nr 163 (nekrolog); – AAN: VI Oddział (Arch. Lewicy Pol.), PZPR 237/I-4 k. 83; Gł. B. Lek.: Zbiory specjalne; – Mater. (m.in. dokument o odznaczeniu Medalem Sprawiedliwi wśród Narodów Świata) w posiadaniu żony, Natalii Rutkiewiczowej w W.

Alicja Pacholczykowa

 

 

Powyższy tekst różni się w pewnych szczegółach od biogramu opublikowanego pierwotnie w Polskim Słowniku Biograficznym. Jest to wersja zaktualizowana, uwzględniająca opublikowane w późniejszych tomach PSB poprawki i uzupełnienia.    

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
 

Postaci z tego okresu

 

w biogramy.pl

 

Stefan Żeromski

1864-10-14 - 1925-11-20
powieściopisarz
 

Władysław Jaszczołt

1883-11-11 - luty 1962
wojewoda łódzki
 

Jerzy Moes

1935-09-29 - 2019-04-27
aktor teatralny
 
więcej  

Postaci z tego okresu

 

w ipsb

 

Kazimierz Czarnik

1859-01-22 - 1931-01-12
adwokat
 

Jeremi (Jaremi) Kubicki

1911-04-06 - 1938-12-06
malarz
 

Józef Noji

1909-09-08 - 1943
biegacz
 
 
więcej  
  Wyślij materiały Wyślij ankietę
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.