INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY INTERNETOWY POLSKI SŁOWNIK BIOGRAFICZNY
iPSB
  wyszukiwanie zaawansowane
 
  wyszukiwanie proste
 
Biogram Postaci z tego okresu

Jan Schroetter (Szretter, Szreter, Szreyter)  

 
 
Biogram został opublikowany w latach 1995-1996 w XXXVI tomie Polskiego Słownika Biograficznego.
 
 
 
Spis treści:
 
 
 
 
 

Schroetter (Szretter, Szreter, Szreyter) Jan h. własnego (1646–1726), poczmistrz W. Ks. Lit., kasztelan inflancki. Ur. w Królewcu, był synem Justusa, tamtejszego kupca.

Nie jest pewne, kiedy S. przeniósł się do Rzpltej, zapewne jednak wiązać to należy z jego małżeństwem z córką patrycjusza wileńskiego Jana Dessausa zawartym 10 X 1674. W r. 1676, będąc już sekretarzem królewskim, otrzymał w arendę uchwalone na sejmie 1676 r. czopowe (za 35 tys. złp.) i szelężne (za 75 tys. złp.) w pow. wileńskim. Dysponował więc pokaźnymi środkami finansowymi. Wyliczając się z tej arendy na Trybunale Skarbowym w Wilnie w r. 1678, został oskarżony o fałszowanie monety i malwersacje finansowe, obronił się jednak od tych zarzutów. Przez kolejne lata prawie stale dzierżawił podatki (cła, myta) w W. Ks. Lit. Wystawił chorągiew dragońską do komputu lit. Na jej czele, w randze majora, wziął udział w wyprawie 1683 r. na Węgry. Zapewne nie uczestniczył w bitwie pod Wiedniem, gdyż jeszcze jesienią t.r. jego chorągiew, należąca do litewskiej ariergardy, znajdowała się na Podlasiu i powoli ciągnęła do głównej armii hetmana w. lit. Kazimierza Jana Sapiehy. W r. 1684 otrzymał tytuł królewskiego dworzanina pokojowego, a 26 V 1685 podczas obrad sejmu – indygenat. W r.n. (22 X 1686) uzyskał uznanie przez elektora brandenburskiego Fryderyka Wilhelma tytułu szlacheckiego swojego dziadka Johanna, który służył niegdyś w armii brandenburskiej. W t.r. (przed 22 VI) otrzymał urząd poczmistrza W. Ks. Lit. Dominikanie z Kalwarii Wereckiej powierzyli mu wówczas administrację woskownictwa lit.

W okresie konfliktu między Janem III a Sapiehami starał się S. początkowo zachowywać neutralność, ale już w końcu l. osiemdziesiątych wyraźnie zaznaczał swe związki z nimi. W r. 1689 król odebrał mu podpisany już i opłacony kontrakt na trzyletnią arendę cła starego na Litwie i przekazał go Jakubowi Becalowi. Związki z Sapiehami przyniosły S-owi w r. 1690 urząd pisarza skarbowego lit., a jesienią 1693, lub wiosną 1694, skarbnego lit. Jako stronnik Sapiehów był S. w l.n. często atakowany przez tzw. republikantów lit. W r. 1698 instygator lit. Stanisław Rukiewicz oskarżył go w Trybunale Lit., że obejmując urzędy nie przyjął katolicyzmu, nie wywiódł swego szlachectwa i forował w kontraktach finansowych Żydów kosztem chrześcijan. Domagał się więc pozbawienia S-a wszelkich urzędów lit. Oskarżenia te pozostały bez następstw. S. wprawdzie już na początku t.r. ustąpił z urzędu poczmistrza lit. na rzecz syna Samuela, wkrótce jednak ponownie objął ów urząd, a w r. 1700 tytułował się generalnym dyrektorem poczty W. Ks. Lit. i Rzpltej. W r. 1699 z ostrymi atakami na S-a wystąpił jeden z przywódców republikanckich, kaszt. witebski Michał Kazimierz Kociełł, zarzucając mu, że S. przejmując listy przeciwników Sapiehów dostarcza je swym mocodawcom. Prawdopodobnie S. wziął udział w zdemaskowaniu w czasie obrad Trybunału Skarbowego w Wilnie na początku 1700 r. ogromnych nadużyć finansowych popełnionych przez czołowych republikantów – Ludwika Pocieja i M. K. Kociełła. Po bitwie olkienickiej został 24 XI t.r. na mocy decyzji zwycięskiej szlachty pozbawiony urzędów – poczmistrza i skarbnego oraz posiadłości ziemskich. Sapiehowie wystąpili w jego obronie w „Punktach podanych od strony ukrzywdzonej do zgody W. Ks. L.”, przedstawionych w r. 1701 republikantom.

Pozbawiony dóbr S. zwrócił się jesienią 1701 do obradującego w Grodnie zjazdu republikantów z prośbą o zwrot swych Rakliszek, lecz uzyskał zgodę na ich objęcie tylko do czasu najbliższego sejmu, który miał wydać decyzję po zbadaniu, czy na mocy konstytucji nadającej mu idygenat S. ma prawo trzymać dobra ziemskie na prawie wieczystym. Na sejmie 1702 r. urząd skarbnego lit. uznano za wakujący, zagrożono też S-owi pozbawieniem szlachectwa, jeśli nie przejdzie na katolicyzm. Choć nie podporządkował się temu, już w r. 1703 ponownie sprawował urząd skarbnego, a być może i poczmistrza. Sejm lubelski w t.r. powierzył mu administrację podatku młynowego, uchwalonego podczas obrad. Jako deputat z pow. starodubowskiego uczestniczył w sądach Trybunału Głównego Lit. w r. 1705. W r. 1708 sprawował urząd generalnego superintendenta ceł Rzpltej, nadany mu zapewne przez Stanisława Leszczyńskiego. Był deputatem z woj. smoleńskiego do Trybunału Głównego Lit. w r. 1709. Po restytucji Augusta II posłował S. z woj. smoleńskiego na Walną Radę Warszawską. W lutym 1710 zrezygnował z urzędów na rzecz syna Samuela, ale niebawem ponownie je objął. Na przełomie l. 1710 i 1711 był na obradach Trybunału Skarbowego w Pińsku, który postanowił zwrócić mu wydatki poniesione na potrzeby poczty lit. Jako komisarz pow. starodubowskiego na komisję skarbową brzeską podpisał 7 XI 1716 list w obronie dysydentów. Dopiero 26 IX 1717 przeszedł z luteranizmu na katolicyzm. Na mocy postanowienia «sejmu niemego» 1717 r. miał S. rozliczyć się na Trybunale Skarbowym w r.n. z wpływów z podatku młynowego i z pieniędzy przeznaczonych na pocztę lit. Dn. 10 II 1718 otrzymał administrację ceł królewskich na Litwie na trzy lata. Dn. 19 XI t.r. dostał kaszt. inflancką. Objąwszy ten urząd, nie rozliczył się z finansów publicznych jako skarbny (funkcję tę pełnił nieformalnie jeszcze na początku 1720 r.) i szlachta wileńska w r. 1724 sprzeciwiała się skwitowaniu jego urzędowania bez złożenia publicznie sprawozdania.

S. zgromadził pokaźny majątek. Małżeństwo z Dessausówną wprowadziło go w krąg mieszczaństwa wileńskiego. W l. 1678–89 wszedł w posiadanie kamienicy tzw. Szumlańskiej w Wilnie, miał też tam dwory za bramą Wileńską i za bramą Trocką, a także trzymał w zastawie od kanclerza Karola Stanisława Radziwiłła kamienicę przy ul. Zamkowej i pałac na Rybnym Końcu. W r. 1685 wziął w zastaw od Mniszchów dobra Hołynka, Wojciechowszczyznę z Iwaszkiewiczami (pow. grodzieński). W r. 1687 zakupił dobra Popławy (Popławice) w pow. grodzieńskim, w l. 1689–92 miał Kojrany (pow. wileński), w l. 1691–1711 Gojcieniszki, w r. 1692 nabył Rakliszki (obie w pow. lidzkim). Miał też: Gródek, Dublany i Zasław (nie zidentyfikowane) oraz plac w Grodnie. Dn. 20 VII 1698 otrzymał wójtostwo kryńskie. Posiadał również dobra ziemskie w Prusach Książęcych (dn. 9 XII 1694 elektor brandenburski Fryderyk III uznał S-a za swego wasala). W r. 1698 kupił tam dobra Maulen, w r. 1702 Wohnsdorf, w r. 1706 Althoff i Auklitten. W r. 1726 sprzedał swoje Gehlweiden. Dn. 13 III 1700 otrzymał S. tytuł barona od cesarza Leopolda I, a 27 I 1716 od króla pruskiego Fryderyka Wilhelma I. Zmarł w Wilnie w r. 1726, prawdopodobnie we wrześniu.

S. był dwukrotnie żonaty. Po śmierci pierwszej żony Katarzyny z Dessausów, 1.v. Janowej (?) Koronowej (pochowana w zborze wileńskim 17 I 1697), poślubił w r. 1697 Henriettę Amalię (zm. 27 V 1732), córkę Wolffganga Henryka von Venediger, gen. lejtnanta armii saskiej. Z pierwszej żony pozostawił synów: Jana (zm. młodo) i Samuela Michała, skarbnego i dyrektora poczty W. Ks. Lit., oraz córki: Marię (zm. młodo), Katarzynę, od r. 1700 zamężną za Jaroszem Mackiewiczem, Zuzannę, od r. 1698 żonę Adama Franciszka Ryłła, cześnika lidzkiego, Zofię, od r. 1700 żonę Michała Pawłowicza Łukiańskiego, Dorotę, już w r. 1708 zamężną za Wawrzyńcem Fryderykiem Puttkamerem, stolnikiem inflanckim, i Helenę, od r. 1712 za Janem Dziewiałtowskim. Z drugą żoną miał zapewne syna Ludwika Tomasza, dyrektora poczty W. Ks. Lit.

 

Altpreuss. Biogr.; Mater. do biogr., geneal. i herald. pol., V; Urzędnicy, IX, XI; Wolff, Kniaziowie lit.-rus., s. 307; – Konarski S., Szlachta kalwińska w Polsce, W. 1936; Romer K., Co nam mówią stare wileńskie kamienice, „Ateneum Wil.” T. 7: 1932 s. 251; Schroetter R. von, Beiträge zur Geschichte der Freiherlich von Schroetterschen Familie, Berlin 1905; – Akty Vil. Archeogr. Kom., VIII; Diariusz Sejmu Walnego Warszawskiego 1701–1702, Wyd. P. Smolarek, W. 1962; Diariusz Walnej Rady Warszawskiej z r. 1710, Wil. 1928; Istoriko-juridičeskie materialy izvlečennye iz aktovych knig guberni vitebskoj i mogilevskoj, Wyd. A. Sazonov, Vitebsk 1899–1900 XXV, XXVI; Postanowienie Generalne Stanów WXLit. […] pod Olkienikami uchwalone RP 1700; Teki Podoskiego, V 152–3; Vol. leg., VI 119, 311; AGAD: Arch. Publ. Potockich, rkp. 163a t. 13 s. 681–686, t. 14 s. 1825–1826, t. 16 s. 13–15, 95–98, t. 17 s. 129–130, t. 24 s. 381, t. 28 s. 61–63, rkp. 134 s. 183 (71), Arch. Przezdzieckich A–9 s. 263, Arch. Radziwiłłów, Dz. II nr 1578, 2202, 2203, Dz. V nr 11560, Dz. VI nr II–79, Dz. VII pudło 9 nr 65, Arch. Tyzenhauzów B–39/131 k. 79, 221; B. Czart.: rkp. 177 nr 281, rkp. 203 nr 240, rkp. 2585, 3059 k. 15n; Lietuvos Mokslų Akademijos Centrinė biblioteka w Wil.: F 17–177, F 138–1392 k. 67–70; Lietuvos M. Mažvydo Nacionalinė biblioteka w Wil.: PR 728 s. 4; Lietuvos Centrinis Valstybinis Archyvas w Wil.: SA 214 k. 41, SA 2661, 3433; Rossijskij gosudarstvennyj archiv drevnich aktov w Moskwie: F 389 (Metryka Lit.) Nr 149 s. 428, 430–431; Vilniaus universiteto Mokslinė biblioteka w Wil.: F 7–15/5963a, k. 1322.

Andrzej Rachuba

 

 
 
 
Za treści publikowane na forum Wydawca serwisu nie ponosi odpowiedzialności i są one wyłącznie opiniami osób, które je zamieszczają. Wydawca udostępnia przystępny mechanizm zgłaszania nadużyć i w przypadku takiego zgłoszenia Wydawca będzie reagował niezwłocznie. Aby zgłosić post naruszający prawo lub standardy współżycia społecznego wystarczy kliknąć ikonę flagi, która znajduje się po prawej stronie każdego wpisu.

Media

 
 
     
Mecenas
 
Uzywamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Jeśli nie blokujesz tych plików, to zgadzasz się na ich użycie oraz zapisanie w pamięci urządzenia. Pamiętaj, że możesz samodzielnie zarządzać cookies, zmieniając ustawienia przeglądarki.
Informację o realizacji Rozporządzenia o Ochronie Danych Osobowych (RODO) przez FINA znajdziesz tutaj.