Sommerfeld Jan młodszy (Aesticampianus, Rhagius, Rak) (1457–1520), humanista wędrowny, profesor retoryki. Pochodził z Sommerfeld (obecnie Lubsko) w Dolnych Łużycach, był synem Jana, mieszczanina.
Do Krakowa przybył S. na pewno w r. 1490, a może jeszcze wcześniej, skoro zdążył słuchać wykładów Konrada Celtisa i został jego przyjacielem; potem przez lata utrzymywał z nim kontakt korespondencyjny. Został członkiem Sodalitas Litteraria Vistulana. Kiedy Celtis na początku r. 1491, wskutek ustaw uniwersyteckich nieprzychylnych nowym ideom humanistycznym opuścił Kraków, S. pozostał i 19 V t.r. wpisał się do metryki Uniw. Krak., kilka miesięcy przed immatrykulacją Mikołaja i Andrzeja Koperników. Nie uzyskał żadnego stopnia uniwersyteckiego i nie dostał stałego stanowiska w uczelni. Mimo to uważał się za związanego z uniwersytetem – mówił i pisał o «naszym gimnazjum». W Krakowie zaczął też nauczać, zapewne poza uniwersytetem, po bursach lub prywatnie; jednym z jego wychowanków był Erazm Beck z Krakowa, późniejszy prof. retoryki, m.in. na Uniw. Krak., wychwalany przez L. Coxe’a. S. informował Celtisa w listach o życiu umysłowym i społecznym Krakowa, a ten słał mu swe utwory, które miał rozdzielać między miejscowych uczonych i wielbicieli; romansował z krakowską mieszczanką, Hasą Stentzl Schwartzynne, która zmarła przedwcześnie w r. 1497. Latem 1499 opuścił S. Kraków, wyruszył do Wiednia, by być bliżej Celtisa. Przypuszczalnie to on pod koniec semestru letn. t.r. wpisał się do metryki uniwersyteckiej w Wiedniu jako «Iohannes Roym de Sumerfeld». Stąd w towarzystwie Wincentego Langa (Longinusa) z Kożuchowa na Śląsku udał się, z zachęty Celtisa, do głównych ośrodków kulturalnych i naukowych Włoch. Po pełnej przygód podróży, opisanej przez S-a Celtisowi, peregrynanci zwiedzali zabytki, uczyli się, zawierali znajomości i przyjaźnie w Wenecji (z A. Manucjuszem, M. A. Sabellikiem i G. Vallą), Padwie i Ferrarze (z B. Guarinim). W Bolonii zatrzymali się nieco dłużej, czytali pisma Plauta, Pliniusza starszego, uczyli się greckiego, słuchali wykładów grecysty A. Codrusa Urceusa, F. Beroalda starszego i in.; być może S. spotkał tam kolegę z Uniw. Krak. – M. Kopernika. Z Bolonii wybrali się obaj peregrynanci w r. 1500 na krótki pobyt do Rzymu. Tu S. otrzymał od papieża Aleksandra VI laur poetycki («poeta laureatus»).
W dalszą podróż S. wybrał się już sam. W r. 1501 był w Bazylei i prawdopodobnie w Augsburgu, a w Strasburgu starał się łagodzić spór między J. Wimpfelingiem i T. Murnerem. Dotarł do Moguncji, by – na prośbę arcybpa B. von Henneberga – objąć pierwszą katedrę profesora retoryki i etyki; 28 VIII r.n. z Oppenheim pisał do Celtisa o rozmowach, jakie prowadził z bpem wormackim i kanclerzem uniw. w Heidelbergu J. Dalbergiem. Dn. 26 IV 1506 przeniósł się do nowo założonego uniw. we Frankfurcie nad Odrą, zaproszony przez margrabiego brandenburskiego Joachima I, by objąć wykłady gramatyki, retoryki i etyki. Zachowały się ogłoszone przezeń Commentarii […] in Grammaticam Martini Capellae et Donati figuras (1507). We Frankfurcie doszło do pierwszego konfliktu S-a ze zwolennikami starej, scholastycznej metody nauczania i dlatego na zaproszenie ks. Jerzego z Saksonii w semestrze zim. 1507/8 przeniósł się do uniw. lipskiego, w którym otrzymał katedrę retoryki. Wykładał Plauta, Liwiusza, Pliniusza starszego i św. Hieronima. Towarzyszył mu uczeń z Frankfurtu, Ulryk von Hutten. Drukiem ogłosił wówczas Epigrammata (Leipzig 1507), wzorowane na Propercjuszu i Katullusie. Zyskały one uznanie, skoro wydano je po raz drugi w r. 1512 (Leipzig). Pobyt w Lipsku zakończył się w r. 1511 kolejnym konfliktem ze zwolennikami scholastycznego nauczania, w wyniku którego w listopadzie t.r. został S. relegowany z uniwersytetu na 10 lat. Ogłosił gwałtowną mowę przeciw swym prześladowcom, w której powoływał się na swe wielkie zasługi w szerzeniu nowych prądów humanistycznych w Niemczech (Oratio Lypsi habita coram Universitate…, Speyer 1512). Odwołał się też do papieża Juliusza II. We Fryburgu Bryzgowijskim został prawdopodobnie przez cesarza Maksymiliana I uhonorowany wawrzynem poetyckim. Z twórczości poetyckiej S-a, poza wymienionymi epigramatami, znane są z tego okresu: Hymnus […] in laudem divae Barbarae martyris et virginis (Vittenberg) oraz Passio secundum Joannem (niedrukowana). W czasie pobytu w Rzymie otrzymał S. w r. 1512 doktorat z teologii. W drodze powrotnej z Rzymu, w lecie 1512, wykładał grekę na Sorbonie w Paryżu. Próby wykładów Pliniusza starszego i św. Augustyna na uniwersytecie w Kolonii na początku r. 1513 skończyły się niepowodzeniem, bo spotkały się z kolejną opozycją ze strony zwolenników scholastyki. Interwencja komisji papieskiej w uniw. lipskim nie przyniosła spodziewanych efektów, tym bardziej, że w lutym 1513 Juliusz II zmarł. W tej sytuacji S. w początkach 1514 r. założył w Chociebużu «chrześcijańską i łacińską szkołę». Z powodu braku efektów, przeniósł ją w zimie 1514/15 do Freibergu w Saksonii. W r. 1517, wskutek nieporozumień o czynsz z radą miejską Freiberga, musiał przerwać działalność dydaktyczną. Ostatecznie 20 X t.r. osiadł w Wittenberdze, gdzie na uniwersytecie prowadził wykłady z Pliniusza starszego. Zaprzyjaźnił się z M. Lutrem i F. Melanchtonem.
S. zajmował się przygotowaniem do druku dzieł różnych autorów. Świadczą o tym jego listy i dedykacje, poprzedzające edycje m.in.: „Tabula Cebetis philosophi Socratici cum […] epistola” (Frankfurt n. Odrą 1507), „C. Plinii Secundi Veronensis ad Titum Vespasianum in libros Historiae naturalis epistola cum […] epistolio” (Leipzig 1508), „Septem divi Hieronymi epistolae ad vitam mortalium instituendam accomodatissimae cum […] epistola et sapphico carmine aliorumque eruditissimorum virorum epigrammatibus” (tamże 1508), „Aelius Donatus de figuris cum […] epistola” (Frankfurt n. Odrą 1508) – dziełko augustianina Bartłomieja Arnoldi z Usingen, ,,F[elicis] M[artiani] C[apellae] scientissimi et clarissimi authoris Rhetorica…” (Leipzig 1509), „M. Tul[lii] Ciceronis De oratore libri tres” (tamże 1515) oraz „Divi Aurelii Augustini libellus De vita Christiana ad sororem suam…” (tamże 1518). To ostatnie wydanie S. w długiej przedmowie dedykował ks. pomorskiemu Barnimowi. Wspólnie z innymi wydał jeszcze kilka innych dzieł, m.in. H. Buschiusa i J. Garzoniusa.
S. był typem wędrownego humanisty. W Krakowie odebrał dobre wykształcenie. Nazwany został przez Wawrzyńca Korwina (Corvinusa) «honestissimus alumnorum coetus». Człowiek zdolny, uznany, znający grekę, był jednak niezwykle trudnym we współżyciu, stale skłóconym z otoczeniem pobudliwym egocentrykiem, co zmuszało go do częstej zmiany uczelni. Zdołał wszakże wyuczyć i ukształtować kilku uczniów, którzy przyczynili się do szerzenia idei humanizmu w Niemczech. Zmarł w Wittenberdze 31 V 1520.
Estreicher; Nowy Korbut, III; Literatura Pol. Enc., II; Jöcher Ch. G., Allgemeines Gelehrten-Lexicon, Leipzig 1751 III 2041–2; Katalog poloników XVI wieku Biblioteki Jagiellońskiej, Red. M. Malicki, E. Zwinogrodzka, Kr. 1992–4 I 139, II 224; Knod G., Deutsche Studenten in Bologna (1289–1562). Biographischer Index, Berlin 1899 s. 447; Verzeichnis der im deutschen Sprachbereich erschienenen Drucke des XVI. Jahrhunderts, VD 16, I Abt.: Verfasser – Körperschaften – Anonyma, Stuttgart 1990 XVI 167–8, II. Abt.: Register der Herausgeber Kommentatoren, Übersetzer und literarischer Beiträger, L-S, Stuttgart 1997 II 683; – Barycz H., Śląsk w polskiej kulturze umysłowej, Kat. 1979 s. 101–2; Bauch G., Deutsche Scholaren in Krakau in der Zeit der Renaissance. 1460 bis 1520, „Jahresbericht der Schlessischen Gesellschaft für Vaterländische Kultur” 1901 s. 41–3; tenże, Johannes Rhagius Aesticampianus in Krakau, seine erste Reise nach Italien und sein Aufenthalt in Mainz, „Archiv für Literatur-Geschichte” 1884 s. 321–70; tenże, Die Vertreibung des Johannes Rhagius Aesticampianus aus Leipzig, tamże 1885 s. 1–33; Clemen O., Ästicampianus Leipziger Abschiedsrede, „Neue Jahrbücher für Pädagogik” 1899 s. 236–40; Dzieje UJ, I; Gorzkowski A., Paweł z Krosna. Humanistyczne peregrynacje krakowskiego profesora, Kr. 2000; Jenč R., Stawizny serbskeho pismowstva, Budyšin 1954 s. 17–19 (połączony i pomieszany z Sommerfeldem starszym); Kruszyński T., Łużyczanie w Krakowie, „Tyg. Powsz.” 1953 nr 22; Morawski, Hist. UJ, II; Nadolski B., Nauczanie greczyzny w Polsce w XVI w., „Minerwa Pol.” 1929 s. 11; Rupprich H., Der Briefwechsel des Konrad Celtis, München 1934; Vićaz O., Serbski poeta laureatus, Lužica 1926–7 (połączony z Sommerfeldem starszym); Wiszniewski, Hist. Liter. Pol., III 304, 317–18, 323; – Album Academiae Vitebergensis, Ed. C. Förstemann, Lipsiae 1841 169; Album stud. Univ. Crac., II 9; Die Matrikel der Universität Leipzig, Hrsg. G. Erler, Leipzig 1895 1481, 749; Die Matrikel der Universität Wien, Bd. 2: 1451–1518, Graz-Wien-Köln 1967 s. 273, 553, 663.
Marian Zwiercan